Ο καρκίνος είναι πιο θανατηφόρος όταν τα κύτταρα ενός όγκου εισέρχονται στην κυκλοφορία του αίματος και ταξιδεύουν σε μια νέα θέση στο σώμα για να εγκατασταθούν. Πρόκειται για μια διαδικασία που ονομάζεται μετάσταση. Τώρα, μια μελέτη διαπιστώνει ότι για τα άτομα με καρκίνο του μαστού, αυτά τα αδέσποτα κύτταρα, που ονομάζονται κυκλοφορούντα καρκινικά κύτταρα ή CTCs, είναι πιο πιθανό να μεταπηδήσουν στο αίμα τη νύχτα παρά κατά τη διάρκεια της ημέρας!
Η ανακάλυψη αυτή αποκαλύπτει κάποια βασική ανθρώπινη φυσιολογία που μέχρι τώρα δεν είχε γίνει αντιληπτή και θα μπορούσε να οδηγήσει σε καλύτερους τρόπους παρακολούθησης της εξέλιξης του καρκίνου, λέει ο Qing-Jun Meng, χρονοβιολόγος στο Πανεπιστήμιο του Μάντσεστερ, Ηνωμένο Βασίλειο.
Η ερευνητική κοινότητα συζητά εδώ και δεκαετίες πώς ο κιρκάδιος ρυθμός του σώματος επηρεάζει τον καρκίνο. Με τη μελέτη αυτή, έγινε σαφές ότι «οι όγκοι ξυπνούν όταν οι ασθενείς κοιμούνται», λέει ο Nicola Aceto, βιολόγος καρκίνου στο Ελβετικό Ομοσπονδιακό Ινστιτούτο Τεχνολογίας στη Ζυρίχη της Ελβετίας. Πρόκειται για ένα «βήμα προς τα εμπρός» στην κατανόηση της μετάστασης, σημειώνει. «Και τα βήματα προς τα εμπρός είναι καλό πράγμα για τους ασθενείς μακροπρόθεσμα». Η έρευνα δημοσιεύθηκε στις 22 Ιουνίου στο «Nature».
Το 2007, ο Διεθνής Οργανισμός Ερευνών για τον Καρκίνο κατέταξε τη διαταραχή του κιρκαδιανού ρυθμού ως «πιθανό» καρκινογόνο παράγοντα», αφού μακροχρόνιες μελέτες κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι οι άνθρωποι που εργάζονται περίεργα ωράρια όπως οι αεροσυνοδοί και οι νυχτερινές νοσοκόμες διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου του μαστού2. Το «γιατί» συμβαίνει αυτό παραμένει ένα μυστήριο.
Το κιρκάδιο ρολόι ενός ατόμου επηρεάζει πολλές διεργασίες στο σώμα όπως τον μεταβολισμό και τον ύπνο. Οι περισσότεροι ερευνητές, ωστόσο, είχαν αρχικά θεωρήσει ότι τα καρκινικά κύτταρα ήταν τόσο μπερδεμένα, τόσο μεταλλαγμένα, που δεν θα συμμορφώνονταν με ένα τέτοιο χρονοδιάγραμμα.
Όσον αφορά στις μεταστάσεις, η πρώτη ένδειξη ότι αυτό μπορεί να μην είναι απολύτως αληθές ήρθε όταν ο Aceto και οι συνεργάτες του παρατήρησαν ότι τα επίπεδα των CTCs σε ποντίκια με όγκους διέφεραν ανάλογα με την ώρα της ημέρας. Η παρατήρηση αυτή οδήγησε τον ερευνητή να συλλέξει αίμα από 30 γυναίκες που νοσηλεύονταν με καρκίνο του μαστού, μία φορά στις 4 π.μ. και μία άλλη στις 10 π.μ..
Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι ο κύριος όγκος των CTCs που εντόπισαν στα δείγματα αίματος – σχεδόν το 80% – εμφανίστηκε στο τμήμα που συλλέχθηκε στις 4 π.μ., όταν οι ασθενείς ακόμα ξεκουράζονταν. Στην αρχή, «εξεπλάγην, διότι το δόγμα είναι ότι οι όγκοι στέλνουν κυκλοφορούντα κύτταρα όλη την ώρα», λέει ο Aceto. «Αλλά τα δεδομένα ήταν πολύ σαφή. Έτσι, αμέσως μετά την έκπληξή μας, αρχίσαμε να είμαστε πολύ ενθουσιασμένοι».
Το επόμενο βήμα για τους ερευνητές ήταν να επιβεβαιώσουν αν αυτό ίσχυε πέρα από αυτούς τους λίγους ανθρώπους. Για να γίνει αυτό, η ομάδα «μπόλιασε» όγκους καρκίνου του μαστού σε ποντίκια και εξέτασε τα επίπεδα CTC των ζώων καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας. Σε σύγκριση με τους ανθρώπους, τα ποντίκια έχουν έναν ανεστραμμένο κιρκάδιο ρυθμό, που σημαίνει ότι είναι πιο δραστήρια τη νύχτα και τείνουν να ξεκουράζονται κατά τη διάρκεια της ημέρας. Η ομάδα διαπίστωσε ότι τα επίπεδα CTC των ζώων κορυφώνονταν κατά τη διάρκεια της ημέρας, μερικές φορές σε συγκέντρωση που ήταν έως και 88 φορές υψηλότερη από τη βασική τιμή, όταν τα ζώα βρίσκονταν σε κατάσταση ανάπαυσης.
Επιπλέον, οι ερευνητές συνέλεξαν CTCs από τα ποντίκια, τόσο όταν τα ζώα ξεκουράζονταν όσο και όταν ήταν ενεργά. Τα περισσότερα από τα κύτταρα που αναπτύχθηκαν σε νέους όγκους ήταν αυτά που συλλέχθηκαν όταν τα ποντίκια ήταν σε κατάσταση ηρεμίας, γεγονός που υποδηλώνει ότι αυτά τα CTCs είναι κατά κάποιο τρόπο καλύτερα στο να κάνουν μεταστάσεις.
Η αποκάλυψη αυτή είναι «εντυπωσιακή», λέει ο Τσι Βαν Ντανγκ, βιολόγος του καρκίνου στο Ινστιτούτο Ludwig για την Έρευνα του Καρκίνου στη Νέα Υόρκη. «Το πρώτο μάθημα για μένα είναι ότι η ώρα της ημέρας που παίρνεις δείγμα αίματος μπορεί να σου δώσει παραπλανητικές πληροφορίες», λέει ο ίδιος.
Ο ύπνος δεν είναι ο εχθρός
Ο λόγος για τον οποίο τα κύτταρα του καρκίνου του μαστού στον άνθρωπο είναι πιο ενεργά τη νύχτα εξαρτάται πιθανότατα από ένα πλήθος παραγόντων που πρέπει ακόμη να διερευνηθούν, λέει ο Aceto. Οι ορμόνες, οι οποίες είναι ένα εργαλείο που χρησιμοποιεί το σώμα για να σηματοδοτήσει ότι είναι ώρα να ξυπνήσει ή να πάει για ύπνο, μπορεί να παίζουν κάποιο ρόλο. Η ομάδα διαπίστωσε ότι η θεραπεία ποντικιών με ορμόνες όπως η τεστοστερόνη ή η ινσουλίνη είχε αντίκτυπο στα επίπεδα της CTC, τα μείωσε ή τα αύξησε, ανάλογα με το πότε χορηγήθηκαν οι ορμόνες. «Η κατανόηση του τρόπου με τον οποίο λειτουργεί αυτή η διαδικασία θα μπορούσε μια μέρα να οδηγήσει σε καλύτερες θεραπείες για τον καρκίνο», αναφέρουν οι ερευνητές, αλλά αυτή η πραγματικότητα είναι μάλλον ακόμα πολύ μακριά. Χρειάζονται πρώτα περισσότερες μελέτες, για να ξετυλιχθεί το πολύπλοκο κουβάρι που συνδέει τους κιρκαδιανούς ρυθμούς και τους καρκίνους.