Έξι εβδομάδες μετά από μία ήπια νόσηση COVID-19 στις αρχές της πανδημίας, η Erika Thornes άρχισε να ξυπνάει κάθε βράδυ μεταξύ 2 και 3. Καθώς δεν μπορούσε να κοιμηθεί ξανά, άκουγε podcast, διάβαζε και έμπαινε στο Twitter μέχρι τις 4 ή 5. Αυτό ξεκίνησε πριν από δύο χρόνια και η Thornes, μητέρα τριών εφήβων στο Σαν Ντιέγκο, εξακολουθεί να παλεύει, προκειμένου να κοιμηθεί ολόκληρο το βράδυ.
Κάτι παρόμοιο συνέβη στον σύζυγό της κατά τη διάρκεια μιας πρόσφατης μόλυνσης από COVID. Ξυπνούσε ξαφνικά στις 3 τα ξημερώματα κάθε βράδυ. Ο ύπνος του βελτιώθηκε όταν σταμάτησε να είναι θετικός, αλλά το σύμπτωμα ήταν ακραίο όσο διήρκεσε.
Εφιάλτες. Μέρες χωρίς ύπνο. Ξυπνώντας σε πανικό στη μέση της νύχτας. Ύπνος για 18 ώρες την ημέρα. Καθώς ο COVID-19 έχει σαρώσει τον παγκόσμιο πληθυσμό, το ίδιο συμβαίνει και με αναφορές για διαταραχές του ύπνου τόσο κατά τη διάρκεια μιας μόλυνσης όσο και τις εβδομάδες και τους μήνες μετά.
Οι σχέσεις μεταξύ του COVID και του ύπνου βρίσκονται ακόμα υπό διερεύνηση, αλλά μελέτες δείχνουν ότι οι βακτηριακές και ιογενείς λοιμώξεις, γενικά, παρεμβαίνουν στον ύπνο μέσω σωματικών και ψυχολογικών μηχανισμών. Η αναγνώριση της δυνατότητας του ιού να διαταράξει τον ύπνο, λένε οι ειδικοί, μπορεί να βοηθήσει τους ανθρώπους να λάβουν τη φροντίδα που χρειάζονται.
Πώς ο ύπνος και το ανοσοποιητικό σύστημα επηρεάζουν το ένα το άλλο
Ο ύπνος είναι περίπλοκα συνυφασμένος με το ανοσοποιητικό σύστημα, ένας σύνδεσμος τόσο γνωστός όσο και μυστηριώδης. Η επαρκής ξεκούραση μπορεί να βοηθήσει στην πρόληψη των λοιμώξεων, σύμφωνα με στοιχεία και παρατηρήσεις που χρονολογούνται χιλιάδες χρόνια πίσω. Αλλά οι λοιμώξεις μπορούν επίσης να διαταράξουν τον ύπνο με περίπλοκους τρόπους.
Μελέτες σε ζώα δείχνουν ότι οι ιοί και τα βακτήρια μεταβάλλουν τόσο τον χρόνο ύπνου όσο και το είδος του ύπνου, λέει ο John Axelsson, διευθυντής του Εργαστηρίου Ύπνου στο Ινστιτούτο Έρευνας για το Στρες του Πανεπιστημίου της Στοκχόλμης στη Σουηδία. Όταν οι ερευνητές κάνουν ένεση σε κουνέλια ή τρωκτικά με μέτριες δόσεις βακτηρίων ή ιών, τα ζώα κοιμούνται περισσότερο. Κοιμούνται περισσότερο χωρίς γρήγορη κίνηση των ματιών, μια βαθιά κατάσταση ξεκούρασης που θεωρείται σημαντική για την ανάρρωση. και περνούν λιγότερο χρόνο σε ύπνο REM γεμάτο όνειρα.
Οι κυτοκίνες, μια κατηγορία μορίων που μπορούν να διεγείρουν ή να επιβραδύνουν τη φλεγμονή, φαίνεται να παίζουν σημαντικό ρόλο σε αυτά τα μοτίβα, λέει ο Axelsson. Όταν τα υγιή ζώα στερούνται ύπνου, τα επίπεδα ορισμένων προφλεγμονωδών κυτοκινών στον εγκέφαλο αυξάνονται, με αποτέλεσμα τα ζώα να κοιμούνται περισσότερο από το συνηθισμένο. Όταν οι επιστήμονες μπλοκάρουν αυτές τις κυτοκίνες, τα ζώα δεν κοιμούνται περισσότερο – ακόμη και όταν στερούνται ύπνου.
Είναι πιο δύσκολο να κάνετε το ίδιο είδος έρευνας σε ανθρώπους και τα αποτελέσματα είναι ανάμικτα σχετικά με το πώς αλλάζει ο ύπνος κατά τη διάρκεια ασθενειών. Ωστόσο, μελέτες δείχνουν ότι, τουλάχιστον σε κάποιο βαθμό, τα φλεγμονώδη μόρια επηρεάζουν τον ύπνο με τρόπους συγκρίσιμους με άλλα ζώα. Σε μελέτες από τη δεκαετία του 1990 και τις αρχές της δεκαετίας του 2000, ο ερευνητής Thomas Pollmächer και οι συνεργάτες του έκαναν ένεση στους ανθρώπους με κομμάτια βακτηριακών κυτταρικών τοιχωμάτων, που ονομάζονται ενδοτοξίνες, και διαπίστωσαν ότι η ήπια ενεργοποίηση του ανοσοποιητικού συστήματος αύξησε την επιθυμία για ύπνο και ενίσχυσε τον ύπνο non-REM.
Αλλά μόλις το ανοσοποιητικό σύστημα αναζωογονήθηκε με αυξημένα επίπεδα κυτοκινών και συμπτώματα ασθένειας, οι άνθρωποι παρουσίασαν πιο διαταραγμένο ύπνο, που συνήθως δεν παρατηρείται στα ζώα. “Το φλεγμονώδες σύστημα αυξάνει την ορμή για ύπνο”, λέει ο Axelsson. “Αλλά ταυτόχρονα, διαταράσσει τον ύπνο σας εάν έχετε πυρετό.”
Για να δουν πώς οι λοιμώξεις του αναπνευστικού επηρεάζουν τον ανθρώπινο ύπνο, ο Axelsson και οι συνεργάτες του στρατολόγησαν 100 υγιείς ενήλικες για να κρατήσουν ένα λεπτομερές ημερολόγιο ύπνου αφού είχαν τα πρώτα συμπτώματα μιας αναπνευστικής λοίμωξης φορώντας μια συσκευή παρακολούθησης ύπνου στους καρπούς τους. Από τους 100 εθελοντές αρρώστησαν 28 άτομα. Συνολικά, αυτοί οι άνθρωποι περνούσαν περισσότερο χρόνο στο κρεβάτι και κοιμόντουσαν περισσότερο μετά την έναρξη των συμπτωμάτων τους, ανέφεραν οι ερευνητές το 2019.
Αλλά αυτός δεν ήταν ένας ξεκούραστος ύπνος. Τα μολυσμένα άτομα δυσκολεύονταν να αποκοιμηθούν, ξυπνούσαν περισσότερο και είχαν πιο ανήσυχο ύπνο, ειδικά όταν ήταν πιο συμπτωματικοί. Καθώς τα συμπτώματα υποχώρησαν, ο ύπνος βελτιώθηκε. Ανέκδοτα, αυτό είναι το ίδιο μοτίβο που αναφέρουν πολλά άτομα με COVID – πολύς ύπνος αρχικά ακολουθούμενος από αϋπνία ή άλλες διαταραχές ενώ είναι πιο άρρωστοι. Η φυσιολογική ορμή για ύπνο περισσότερο ενώ αρρωσταίνεις μπορεί να είναι προσαρμοστική – βοηθώντας το σώμα να αντιμετωπίσει τον εισβολέα, λέει ο Axelsson.
Γιατί τα προβλήματα ύπνου συνεχίζονται μετά τη μόλυνση από την COVID
Για πολλούς ανθρώπους, τα προβλήματα ύπνου δεν τελειώνουν την ημέρα 10 ή όταν ένα άτομο βγει αρνητικό τεστ. Για να μετρήσουν πόσο συχνά επιμένουν τα προβλήματα ύπνου, οι ερευνητές εξέτασαν περισσότερους από 650 μακροχρόνιους ασθενείς με COVID που επισκέφτηκαν την κλινική ReCOVer της Cleveland Clinic μεταξύ Φεβρουαρίου 2021 και Απριλίου 2022. Έως και έξι μήνες μετά τη μόλυνση, το 41 τοις εκατό ανέφερε διαταραχές ύπνου. Ένα επιπλέον 7 τοις εκατό ανέφερε διαταραχές που ήταν σοβαρές. Οι μαύροι ασθενείς, το 12 τοις εκατό των συμμετεχόντων στη μελέτη, είχαν τρεις φορές περισσότερες πιθανότητες να αναφέρουν προβλήματα ύπνου σε σύγκριση με άλλες ομάδες – αντανακλώντας τις ανισότητες που παρατηρήθηκαν σε όλη την πανδημία, λέει η Cinthia Peña Orbea, ειδική στον ύπνο και επικεφαλής συγγραφέας της μελέτης, η οποία δημοσιεύθηκε τον Ιούνιο. .
Αλλού, υπήρξαν αναφορές για ναρκοληψία μετά την COVID-19, υπερβολικός ύπνος και σωματική πραγματοποίηση ονείρων με κινήσεις όπως κλωτσιές και ομιλίες αντί να ξαπλώνουν ακίνητοι με τυπική παράλυση που προκαλείται από τον ύπνο, λέει η Monika Haack, ψυχονευροανοσολόγος στην Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ στη Βοστώνη, η οποία συνέγραψε μια ανασκόπηση του 2019 για τις σχέσεις μεταξύ ύπνου και ασθένειας.
Η μελέτη της Peña Orbea υποδηλώνει ότι ο μακροχρόνιος COVID συμβαδίζει με άλλες χρόνιες ασθένειες για την πρόκληση προβλημάτων ύπνου. Περίπου το 60 τοις εκατό των ατόμων με HIV και περισσότερο από το 50 τοις εκατό των ατόμων με ηπατίτιδα C βιώνουν κακό ύπνο, όπως και τα άτομα με ME/CFS, που ονομάζεται επίσης σύνδρομο χρόνιας κόπωσης. Τα άτομα με φλεγμονώδη νόσο του εντέρου, ρευματοειδή αρθρίτιδα και άλλες ασθένειες που σχετίζονται με φλεγμονές – όλες οι διαταραχές του ανοσοποιητικού – υποφέρουν συχνά από έλλειψη ύπνου.
Ο Haack διερευνά τις λεπτομέρειες για το πώς η διαταραχή ύπνου αλληλεπιδρά με το ανοσοποιητικό σύστημα. Σε μια μελέτη που θα δημοσιευθεί σύντομα, αυτή και οι συνεργάτες της διαπίστωσαν ότι ο διαταραγμένος ύπνος σε 24 υγιείς ανθρώπους οδήγησε στην παραγωγή περισσότερων μορίων που παρατείνουν τη φλεγμονή και κυρίως, σε καταστολή των μορίων που κανονικά σταματούν αυτή τη φλεγμονή. Ακόμη και μετά από τρεις ολόκληρες νύχτες ύπνου ανάκαμψης, η φλεγμονή επιμένει, τονίζοντας την ανάγκη διατήρησης του καλού ύπνου καταρχήν.
Μαζί, τα στοιχεία καταδεικνύουν ότι η αϋπνία μπορεί να προκαλέσει ή να επιδεινώσει πολλά συμπτώματα που σχετίζονται τόσο με τον οξύ COVID όσο και με τη μακρά COVID, συμπεριλαμβανομένης της κατάθλιψης, της κόπωσης και της ομίχλης του εγκεφάλου. Αυτά τα συμπτώματα με τη σειρά τους μπορεί να δυσκολέψουν τον ύπνο. «Είναι πάντα αμφίδρομη», λέει ο Haack. Η αϋπνία, η άπνοια ύπνου και άλλες διαταραχές, λέει, «όλα μπορούν να μειώσουν την ποιότητα, το βάθος, τη συνέχεια ή την κανονικότητα του ύπνου και να μειώσουν τις λειτουργίες υποστήριξης του ανοσοποιητικού που συνοδεύουν τον κανονικό ύπνο».
Ανάπτυξη φαρμάκων για διαταραχές ύπνου που σχετίζονται με την COVID
Τελικά, οι επιστήμονες μπορεί να είναι σε θέση να αναπτύξουν φάρμακα που επηρεάζουν τα επίπεδα των κυτοκινών για να βελτιώσουν τον ύπνο, λέει ο James Krueger, ειδικός στη βιοχημεία του ύπνου στο Πανεπιστήμιο της Πολιτείας της Ουάσιγκτον στο Spokane. Αλλά είναι μια πρόκληση γιατί η σχέση μεταξύ κυτοκινών και ύπνου είναι εξαιρετικά περίπλοκη. Ορισμένες προφλεγμονώδεις κυτοκίνες ενισχύουν τον ύπνο σε χαμηλές συγκεντρώσεις, αλλά σε υψηλότερες συγκεντρώσεις, οδηγούν σε εγρήγορση και κατακερματισμένο ύπνο. Υπάρχουν επίσης αντιφλεγμονώδεις κυτοκίνες που ως επί το πλείστον αναστέλλουν τον ύπνο σε χαμηλές συγκεντρώσεις.
Εκατοντάδες πρωτεΐνες αλληλεπιδρούν για να ρυθμίσουν το ανοσοποιητικό σύστημα και άλλες διεργασίες, λέει ο Krueger. Ο COVID και άλλες λοιμώξεις τροποποιούν αυτές τις αλληλεπιδράσεις. Η στόχευση αυτών των μορίων παραμένει ένα έργο σε εξέλιξη. “Για περίπλοκες συμπεριφορές και διαδικασίες του εγκεφάλου όπως ο ύπνος, ορισμένα νέα φάρμακα έχουν αναπτυχθεί τα τελευταία χρόνια”, λέει. “Ο χρόνος θα δείξει αν είναι καλύτερα από τα προηγούμενα φάρμακα.”
Πώς να βελτιώσετε τον ύπνο μετά τον COVID
Το να βοηθάς τους ανθρώπους να ξεκουράζονται καλύτερα κατά τη διάρκεια και μετά τις λοιμώξεις από τον COVID ξεκινά με την αναγνώριση της σημασίας του ύπνου, λέει ο Haack. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει την αποφυγή φαρμάκων που διαταράσσουν τον ύπνο, όπως τα οπιοειδή, και τη μείωση του φωτός, του θορύβου και των επαναλαμβανόμενων αφυπνίσεων για άτομα που νοσηλεύονται.
Η καθιέρωση τακτικών ρουτινών ύπνου με σταθερές ώρες ύπνου και αφύπνισης είναι συχνά μέρος της φροντίδας της αϋπνίας, λέει ο Axelsson. Μπορεί επίσης να βοηθήσει τους ανθρώπους να περιορίσουν τον χρόνο στο κρεβάτι για να αυξήσουν την αποτελεσματικότητα του ύπνου και να αποφύγουν τον υπερβολικό χρόνο που δαπανούν ξάγρυπνοι.
Ο Haack συνιστά εφαρμογές ενσυνειδητότητας για τη μείωση του στρες και του άγχους. Για τους μακροχρόνιους ασθενείς της με COVID, η Peña Orbea έχει δει τη γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία να οδηγεί σε βελτιώσεις. «Με την αϋπνία, ο εγκέφαλος βρίσκεται σε κατάσταση υπερδιέγερσης», λέει. «Προσπαθούμε να επαναφέρουμε αυτή τη διέγερση του μυαλού».
Η σωματική δραστηριότητα και ο καθαρός αέρας μπορούν να βοηθήσουν ένα υποσύνολο ανθρώπων που μπορεί να έχουν σταματήσει να βγαίνουν έξω λόγω της ασθένειάς τους, λέει ο Axelsson. Αλλά για πολλούς με μακροχρόνιο COVID, η άσκηση μπορεί να προκαλέσει σοβαρές αναποδιές, υπογραμμίζοντας την ανάγκη για εξατομικευμένη ιατρική περίθαλψη εάν τα προβλήματα ύπνου επιμείνουν μετά τη νόσο.
«Η διαταραχή του ύπνου μπορεί να είναι αρκετά φυσιολογική κατά τη διάρκεια της οξείας λοίμωξης COVID, λόγω συμπτωμάτων που διαταράσσουν τον ύπνο, όπως πόνος, βήχας, βουλωμένη μύτη», λέει ο Haack. «Αν οι διαταραχές ύπνου συνεχίσουν να παραμένουν πέρα από την οξεία συμπτωματική φάση ή αρχίσουν να αναπτύσσονται ως νέο σύμπτωμα, τότε είναι η ώρα να αναζητήσετε βοήθεια».
Πηγή: National Geographic