Νέο πεδίο αντιπαράθεσης ανάμεσα στον Σύλλογο Ελλήνων Αρχαιολόγων και το Υπουργείο Πολιτισμού διαμορφώνεται, αυτή τη φορά σε σχέση με τη συμφωνία του Υπουργείου, του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης και του Ινστιτούτου Αρχαίου Ελληνικού Πολιτισμού του Ντελαγουέρ για την επιστροφή συλλογής αρχαιοτήτων του κυκλαδικού πολιτισμού, που παρουσιάστηκε από την αρμόδια υπουργό Πολιτισμού και Αθλητισμού κ. Λίνα Μενδώνη στη συνεδρίαση του Υπουργικού Συμβουλίου στις 30 Αυγούστου. Η συμφωνία θα κυρωθεί από τη Βουλή με νομοσχέδιο που θα κατατεθεί στη Βουλή.
Οι ανακοινώσεις της υπουργού Πολιτισμού και Αθλητισμού για τη συμφωνία επιστροφής των κυκλαδικών αρχαιοτήτων
Σύμφωνα με όσα παρουσίασε η υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού κ. Μενδώνη στο Υπουργικό Συμβούλιο με τη συμφωνία αυτή «τα μέρη συμφωνούν και αποδέχονται ότι το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού, ως εκπρόσωπος του Ελληνικού Δημοσίου, που είναι ο αποκλειστικός κύριος των ελληνικών αρχαιοτήτων, σύμφωνα με τον ελληνικό αρχαιολογικό νόμο (i) αναγνωρίζει το μη κερδοσκοπικό νομικό πρόσωπο «Ινστιτούτο Αρχαίου Ελληνικού Πολιτισμού» με έδρα το Ντελαγουέρ και με καταστατικό σκοπό την προβολή της πολιτιστικής κληρονομιάς της Ελλάδας, ως κάτοχο μιας συλλογής 161 σπάνιων αρχαιοτήτων του Κυκλαδικού Πολιτισμού, η οποία παραχωρήθηκε στο Ινστιτούτο από ιδιώτη συλλέκτη της Νέας Υόρκης, δυνάμει της από 21 Ιουλίου 2022 Σύμβασης Εισφοράς («Contribution Agreement») μεταξύ τους και (ii) εγκρίνει την έκθεση της συλλογής στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης της Νέας Υόρκης («MΕΤ») και την επιστροφή του πρώτου μέρους αυτής στην Ελλάδα το αργότερο έως την 15η Οκτωβρίου 2022 και την πραγματοποίηση της πρώτης παγκόσμιας έκθεσής του προς το κοινό, για διάστημα ενός έτους (1 Νοεμβρίου 2022 – 31 Οκτωβρίου 2023 ) στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης.»
Η υπουργός επεσήμανε ότι με τη συμφωνία εξυπηρετούνται τα συμφέροντα της χώρας καθώς:
«Μεγάλος αριθμός «άγνωστων» αρχαιοτήτων (161), πολλές από τις οποίες αποτελούν εξαιρετικά σπάνια ή ακόμα και παγκοσμίως μοναδικά δείγματα της τέχνης και της τεχνικής του Κυκλαδικού Πολιτισμού της 3ης προχριστιανικής χιλιετίας και παρέχουν νέα δεδομένα στην επιστημονική γνώση αυτής της περιόδου.
-Η πρώτη παγκόσμια προβολή μέρους της συλλογής προς το κοινό, θα διενεργηθεί στην Ελλάδα άμεσα (έκθεση στο Κυκλαδικό Μουσείο από 1 Νοεμβρίου 2022 έως 31 Οκτωβρίου 2023).
-Η έκθεση της συλλογής στο ΜΕΤ, ένα από τα σημαντικότερα και με τη μεγαλύτερη επισκεψιμότητα μουσεία του κόσμου, θα διενεργηθεί με δεδηλωμένη την ιδιοκτησία του Ελληνικού Κράτους. Επισημαίνεται ότι η αναφορά «ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ – ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ» («Hellenic Republic – Ministry of Culture and Sports») υιοθετείται για πρώτη φορά από το ΜΕΤ, δυνάμει της σχετικής υποχρέωσης που αναλαμβάνει αυτό με την προς κύρωση συμφωνία.
-Η αίθουσα στο ΜΕΤ με την ως άνω ένδειξη της ιδιοκτησίας του Ελληνικού Κράτους έχει δεσμευθεί, χωρίς καμία οικονομική επιβάρυνση του Ελληνικού Δημοσίου, για διαρκή και πολυετή επί 50 έτη προβολή του Κυκλαδικού Πολιτισμού.
-Ιδρύεται άμεσα δυναμική και πολυετής συνεργασία μεταξύ του Υπουργείου και του ΜΕΤ, μέσω των δράσεων του Μνημονίου που θα υπογραφεί έως τις 31 Δεκεμβρίου 2022.
-Ιδρύεται διαδικασία και τρόπος που ενθαρρύνει και προτρέπει και άλλους συλλέκτες ελληνικών αρχαιοτήτων να προβούν σε αντίστοιχες κινήσεις, οι οποίες θα οδηγήσουν σε επαναπατρισμούς αρχαιοτήτων, χωρίς τα μειονεκτήματα της δικαστικής εμπλοκής.
-Ενισχύεται η ηθική του επαναπατρισμού και δημιουργείται το κατάλληλο υπόβαθρο για την επίτευξη των ευκταίων συγκλίσεων υπέρ θεμελιωδών εθνικών επιδιώξεων στα ζητήματα διεκδίκησης και επαναπατρισμού. Και τούτο, καθώς η προς κύρωση σύμβαση εκπέμπει μήνυμα ισχυρού συμβολισμού προς τα κράτη, τους θεσμούς και τις ίδιες τις κοινωνίες, τις ειδικές ομάδες αρμόδιων επιστημόνων, αλλά και το γενικό κοινό, όπως όλοι αυτοί οι αποδέκτες ευαισθητοποιούνται και διαμορφώνουν θέσεις και αντιλήψεις.
-Η Ελλάδα εμφανίζεται ως σύγχρονη χώρα με εξωστρεφή μουσειακή πολιτική, που υποστηρίζει τη διεθνή προβολή του πολιτισμού της σε ολοένα και μεγαλύτερα ακροατήρια.
Οι αντιρρήσεις του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων
Ως προς τις εξαγγελίες του υπουργείου Πολιτισμού, ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων υποστηρίζει ότι με το προτεινόμενο νομοσχέδιο ουσιαστικά προτείνεται στη Βουλή «να υιοθετήσει και να κυρώσει μια συμφωνία που θα προβλέπει ότι το Ελληνικό Δημόσιο, παραιτούμενο από κάθε ένδικη διεκδίκηση για παρανόμως εξαχθέντα αρχαία, αναγνωρίζει ως κάτοχο των αρχαιοτήτων αυτών ένα Ίδρυμα με έδρα τις ΗΠΑ, και δέχεται να εκτεθούν τα ευρήματα αυτά στο (ιδιωτικό) Μητροπολιτικό Μουσείο Νέας Υόρκης για 50 χρόνια, ενώ κάποια από αυτά θα έρχονται κατά διαστήματα στην Ελλάδα και θα εκτίθενται στο (ιδιωτικό) Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης του Ιδρύματος Γουλανδρή στην Ελλάδα.»
Σε αυτή τη βάση ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων θέτει μια σειρά ερωτήματα:
«Α) Είναι ή όχι γεγονός ότι πρόκειται για μια συλλογή σημαντικών ευρημάτων, προϊόντα λαθρανασκαφών από σημαντικές θέσεις του Κυκλαδικού πολιτισμού, τα οποία έχουν καταφανώς εξαχθεί παράνομα από την Ελλάδα; Είχε ή όχι η χώρα μας κάθε νόμιμο και ηθικό λόγο να διεκδικήσει την κυριότητα και την κατοχή τους;
Β) Είναι ή όχι γεγονός ότι μεσολαβούν η ελληνική κυβέρνηση και η ελληνική Βουλή προκειμένου να εκτεθούν παρανόμως εξαχθείσες αρχαιότητες σε ένα ιδιωτικό μουσείο στην Ελλάδα (Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης) και σε ένα ιδιωτικό Μουσείο στη Νέα Υόρκη (Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης) και όχι να «επαναπατριστούν»;
Γ) Είναι ή όχι αλήθεια ότι η κατοχή των αρχαιοτήτων αυτών δεν θα περιέλθει στο Ελληνικό Δημόσιο αλλά σε ένα Ίδρυμα άγνωστης σύνθεσης, με έδρα τις ΗΠΑ, που ιδρύεται για αυτό τον σκοπό (μη κερδοσκοπικό νομικό πρόσωπο «Ινστιτούτο Αρχαίου Ελληνικού Πολιτισμού» με έδρα το Ντελαγουέρ, αγνώστων λοιπών στοιχείων); Ποια είναι η Διοίκηση αυτού του Ιδρύματος, το οποίο θα αποφασίζει στο εξής για την τύχη των 161 κυκλαδικών αρχαιοτήτων; Ποιός το σύστησε και πότε;
Δ) Είναι ή όχι γεγονός ότι αυτό που παρουσιάζεται ως «επαναπατρισμός», δεν είναι παρά η πρώτη εφαρμογή της τροπολογίας περί μακροχρόνιας έκθεσης των αρχαιοτήτων (έως 50 έτη, όπως αυτή η κυβέρνηση εισηγήθηκε και ψήφισε στο N. 4761/2020) στο εξωτερικό, και μάλιστα αφορά στην έκθεση παρανόμως εξαχθέντων αρχαιοτήτων που δεν θα έχουν έρθει ποτέ στη χώρα μας;
Ε) Η συλλογή παρανόμως αποκτηθέντων αντικειμένων του Κυκλαδικού πολιτισμού, θα έρθει ποτέ μόνιμα ολόκληρη στην Ελλάδα, είτε μέσα στο χρονικό διάστημα των 50 χρόνων είτε μετά από αυτό, στο βαθμό που ο κάτοχός της είναι ένα Ίδρυμα με έδρα τις ΗΠΑ;
ΣΤ) Είναι ή όχι γεγονός ότι το ΥΠΠΟΑ έχει ανακοινώσει την ίδρυση Μουσείου Κυκλαδικού Πολιτισμού, αφιερωμένου εξ ολοκλήρου στον κυκλαδικό πολιτισμό της 3ης χιλιετίας π.Χ., στο Κάστρο της Νάξου και οι αρμόδιες υπηρεσίες εργάζονται για την υλοποίησή του στο πλαίσιο του ΕΣΠΑ. Στο Μουσείο αυτό σχεδιάζεται να εκτεθούν πολύ σημαντικά ευρήματα του Πρωτοκυκλαδικού Πολιτισμού, μεταξύ αυτών και τα κυκλαδικής προέλευσης αντικείμενα της «Συλλογής Στάινχαρτ» που επαναπατρίστηκαν πρόσφατα μετά από επιτυχημένες ενέργειες των αμερικανικών διωκτικών αρχών και των αρμόδιων Υπηρεσιών του ΥΠ.ΠΟ.Α. Είναι ή δεν είναι γεγονός ότι τα 161 αρχαία αντικείμενα θα μπορούσαν να εμπλουτίσουν την έκθεση του δημόσιου και μοναδικού στον κόσμο Μουσείου Κυκλαδικού Πολιτισμού στις Κυκλάδες, και μάλιστα να ευαισθητοποιήσουν τους επισκέπτες σε θέματα παράνομης εμπορίας αρχαίων;
Ζ) Είναι ή όχι αλήθεια ότι αυτή η πρακτική έρχεται σε πλήρη αντίθεση με την πολιτική επαναπατρισμού πολιτιστικών αγαθών, η οποία έχει εφαρμοστεί διαχρονικά από όλες τις πολιτικές ηγεσίες του ΥΠ.ΠΟ.Α ήδη από τη δεκαετία του 1930, όταν έλαβε χώρα η πρώτη περίπτωση επιστροφής αρχαίου αγάλματος;»
(Φωτογραφίες των συγκεκριμένων κυκλαδικών αρχαιοτήτων δεν έχουν δοθεί στη δημοσιότητα – οι φωτογραφίες στο συγκεκριμένο άρθρο είναι αρχείου)