Η αποχώρηση των ρωσικών στρατευμάτων από το Κίεβο και το μεγαλύτερο μέρος του ουκρανικού βορρά, έστρεψε τα μάτια του πλανήτη στα ανατολικά της χώρας, στην αποκαλούμενη περιοχή του Ντονμπάς.
Οι ρωσικές δυνάμεις ήδη έχουν προκαλέσει ανθρωπιστική καταστροφή στα ανατολικά, με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα τη μαρτυρική Μαριούπολη, όμως προς το παρόν δεν έχουν καταφέρει να επικρατήσουν επί του ουκρανικού στρατού.
Ο ουκρανός πρόεδρος, Βολοντίμιρ Ζελένσκι, αναμένοντας ότι οι Ρώσοι θα χτυπήσουν άμεσα και με σημαντικές δυνάμεις τα ανατολικά της χώρας του, δήλωσε: «Θα παλέψουμε για κάθε μέτρο της γης μας».
Οι πιο έμπειρες δυνάμεις των Ουκρανών είχαν ήδη τοποθετηθεί στα ανατολικά, όπου εδώ και οκτώ χρόνια μαίνεται εμφύλιος πόλεμος με αυτονομιστές που δρουν με την υποστήριξη των Ρώσων. Αν και θεωρείται ότι έχουν υποστεί σημαντικές απώλειες, εξακολουθούν να δημιουργούν εμπόδια στην προέλαση των Ρώσων.
Όμως γιατί έχει τόσο μεγάλη σημασία το Ντονμπάς για όλους τους εμπλεκόμενους; Το BBC επιχείρησε να δώσει ορισμένες απαντήσεις σε ανάλυσή του.
Τι είναι το Ντονμπάς;
Όταν ο πρόεδρος της Ρωσίας, Βλαντίμιρ Πούτιν αναφέρεται στο Ντονμπάς μιλά για την περιοχή της Ουκρανίας όπου παράγονται οι μεγαλύτερες ποσότητες άνθρακα και Ατσαλιού. Το Ντονμπάς είναι τμήμα δυο ευρύτερων επαρχιών, του Ντονέτσκ και του Λουχάνσκ, που φτάνουν μέχρι τη Μαριούπολη προς το νότο, αλλά και μέχρι τα βόρεια σύνορα.
Το ΝΑΤΟ εκτιμά ότι οι ρωσικές δυνάμεις επιχειρούν να δημιουργήσουν μια χερσαία γέφυρα που θα ενώνει την Κριμαία με τη Ρωσία.
«Το κλειδί είναι ότι το Κρεμλίνο θεωρούσε ότι το ρωσόφωνο κομμάτι της Ουκρανίας είναι περισσότερο Ρωσία παρά Ουκρανία», υποστηρίζει στο BBC ο Σαμ Κράνι-Έβανς του Ινστιτούτου Ηνωμένων Βασιλικών Υπηρεσιών.
Αυτές οι περιοχές κατοικούνται γενικώς από ρωσόφωνους, όμως το BBC εκτιμά ότι δεν υποστηρίζουν πλέον τη Ρωσία. «Η Μαριούπολη ήταν μια από τις πλέον ρωσόφιλες πόλεις στην Ουκρανία, και το γεγονός ότι την ισοπέδωσαν μου είναι σχεδόν ακατανόητο», αναφέρει από την πλευρά του ο ειδικός σε θέματα ασφαλείας, Κόνραντ Μουζίκα, επικεφαλής της Συμβουλευτικής Εταιρείας Rochan.
Ένα μήνα μετά την έναρξη του πολέμου, η Ρωσία ισχυρίστηκε ότι είχε υπό τον έλεγχό της το 93% του Λουχάνσκ και το 54% του Ντονέτσκ, μια τεράστια σε συνολική έκταση περιοχή.
Γιατί ο Πούτιν θέλει το Ντονμπάς;
Ο ρώσος ηγέτης έχει εξαπολύσει πολλές φορές την αβάσιμη κατηγορία ότι η Ουκρανία πραγματοποιεί γενοκτονία στα ανατολικά.
Κατά την έναρξη του πολέμου, τα δύο-τρίτα των περιοχών βρίσκονταν υπό ουκρανικό έλεγχο. Η υπόλοιπη έκταση ελεγχόταν από αυτονομιστές, που δημιούργησαν με την υποστήριξη των Ρώσων αυτόνομα κρατίδια.
Ακριβώς πριν την εισβολή στην Ουκρανία, ο Πούτιν αναγνώρισε τη συνολική έκταση των δύο επαρχιών ως ανεξάρτητα κράτη.
Αν η Ρωσία καταφέρει να κατακτήσει τις επαρχίες αυτές στο σύνολό τους, ο Πούτιν θα μπορεί να παρουσιάσει μια νίκη. Το επόμενο βήμα θα είναι η προσάρτηση του Ντονμπάς, όπως είχε συμβεί και με την Κριμαία, μετά από αμφισβητούμενο δημοψήφισμα το 2014.
Το BBC εκτιμά ότι ο Πούτιν ελπίζει να έχει επιτύχει τη νίκη αυτή πριν τις 9 Μαΐου, την Ημέρα της Νίκης, όταν ο ρωσικός στρατός τιμά την επικράτηση επί των Ναζί το 1945.
Ο ρώσος ηγέτης του Λουχάνσκ έχει ήδη μιλήσει περί δημοψηφίσματος «στο άμεσο μέλλον», αν και δεν είναι σαφές πώς θα μπορούσε να συμβεί κάτι τέτοιο σε εμπόλεμη ζώνη.
Ποια είναι η στρατηγική του Πούτιν;
Ρωσικές δυνάμεις επιχειρούν να περικυκλώσουν τα ουκρανικά στρατεύματα στα ανατολικά, κινούμενες από βορρά, ανατολή και νότο. «Είναι μια μεγάλη περιοχή για να μπορέσεις να τη θέσεις υπό έλεγχο και νομίζω ότι δεν θα πρέπει να υποτιμάμε τα γεωγραφικά εμπόδια για κάτι τέτοιο» παρατηρεί η Τρέισι Γκέρμαν, καθηγήτρια συγκρούσεων και ασφάλειας στο King’s College του Λονδίνου.
Έπειτα από εβδομάδες μαχών, δεν κατόρθωσαν να κατακτήσουν τη δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Ουκρανίας, το Χάρκοβο, στα νότια των συνόρων με τη Ρωσία, κατέλαβαν όμως το Ιζιούμ – μια πόλη στρατηγικής σημασίας κοντά στην οδική αρτηρία που οδηγεί στην υπό έλεγχο αυτονομιστών ανατολή.
«Αν κοιτάξετε τι κάνουν γύρω από το Ιζιούμ, ακολουθούν τις γραμμές των λεωφόρων – και αυτό βγάζει νόημα, δεδομένου ότι μετακινούν το μεγαλύτερο μέρος του εξοπλισμού τους με οχήματα και τρένα», εξηγεί η Γκέρμαν στο BBC.
Οι πόλεις που στοχεύει τώρα η Ρωσία έχουν ήδη βιώσει οκτώ χρόνια πολέμου.
Επόμενος στόχος, στην οδική αρτηρία Μ03 είναι το Σλοβιάνσκ, μια πόλη 125.000 κατοίκων που είχε βρεθεί υπό τον έλεγχο αυτονομιστών το 2014, πριν βομβαρδιστεί άγρια και ανακαταληφθεί από την κυβέρνηση του Κιέβου.
Το Ινστιτούτο για τις Μελέτες του Πολέμου (ISW) αναφέρει στο BBC ότι αν η Ουκρανία καταφέρει να κρατήσει το Σλοβιάνσκ, η προσπάθεια των Ρώσων να καταλάβουν και τις δυο επαρχίες «είναι πιθανό να αποτύχει».
Ρωσικές δυνάμεις βομβαρδίζουν μια σειρά από πόλεις ανατολικότερα, σε περιοχές του Λουχάνσκ που παραμένουν υπό ουκρανικό έλεγχο, όπως το Ρουπίζνιε, το Λισιχάνσκ, η Ποπάσνα και το Σεβεροντονέτσκ. Ολόκληρα οικοδομικά τετράγωνα έχουν βομβαρδιστεί και άμαχοι έχουν σκοτωθεί μέσα στα ίδια τους τα σπίτια.
Αυτές οι πόλεις έχουν σημασία, επειδή ελέγχοντάς τες η Ρωσία θα είναι σε θέση να οδηγήσει προς τα δυτικά και να ενωθεί με τις δυνάμεις που πρόκειται να μετακινηθούν στα νοτιοανατολικά, προς το Ιζιούμ, σύμφωνα με το ISW.
Οι Ρώσοι δεν προσπαθούν απλώς να ελέγξουν τις εφοδιαστικές αλυσίδες μέσω των δρόμων, αλλά και να αποκλείσουν την πρόσβαση των Ουκρανών στους σιδηροδρόμους που φτάνουν από τα δυτικά. Το τρένο είναι το πιο αποτελεσματικό μέσο μεταφοράς ουκρανών στρατιωτών, αλλά και οπλισμού, όπως επίσης και ο ταχύτερος τρόπος εκκένωσης των αμάχων.
Ελέγχοντας τμήματα του σιδηροδρομικού δικτύου, οι ρωσικές δυνάμεις θα μπορούν να μετακινήσουν επίσης τα στρατεύματά τους, αλλά και προμήθειες.
Άμαχοι εγκαταλείπουν την περιοχή εν αναμονή της ρωσικής προέλασης. «Σώστε τους εαυτούς σας και τις οικογένειές σας όσο έχετε ακόμη τη δυνατότητα», παρότρυνε ο κυβερνήτης Σερχίι Χαϊντάι. Τρένα και λεωφορεία μεταφέρουν κατοίκους προς τα δυτικά. Σε πόλεις όπως η Ρουμπίζνιε και η Ποπάσνα δεν είναι πλέον εύκολη η προσέγγιση λεωφορείων, τόνισε ο Χαϊντάι.
Τρένα συνέχιζαν να φεύγουν από το Σλοβιάνσκ την Πέμπτη, όμως οι γραμμές προς το Ιζιούμ, τη Μαριούπολη και τη Μελιτόπολη έχουν κοπεί.
Η 27χρονη Μαρίνα Αγκαφόνοβα κατάφερε να διαφύγει από το σπίτι της οικογένειάς της στη Λισιχάνσκ, αφήνοντας πίσω της τους γονείς της. Οι Ρώσοι συνεχίζουν τους βομβαρδισμούς στην πόλη. «Επιτέθηκαν σε νοσοκομεία και οικιστικά συγκροτήματα. Δεν υπάρχει θέρμανση και ηλεκτρικό ρεύμα», δήλωσε στο BBC.
Ουκρανικές δυνάμεις συνεχίζουν να μάχονται, πρόσθεσε. «Δεν θα αφήσουν τους Ρώσους να καταλάβουν την πόλη».
Η ζωή στο Λουχάνσκ των αυτονομιστών
Το BBC εκτιμά ότι οι περιοχές που ελέγχονται από τους Ρώσους είναι σε γενικές γραμμές πιο ήρεμες, αν και οι αυτονομιστές διοικητές τους έχουν καταγγείλει βομβαρδισμούς οικιστικών συγκροτημάτων και θανάτους αμάχων από επιθέσεις των Ουκρανών. Οι αρχές της αυτοαποκαλούμενης Λαϊκής Δημοκρατίας του Ντονέτσκ αναφέρουν ότι 72 άμαχοι έχουν σκοτωθεί από τα μέσα Φεβρουαρίου.
Μια γυναίκα που βρίσκεται στο Λουχάνσκ δήλωσε στο BBC με τον όρο της ανωνυμίας της ότι έχει δει πολλά ρωσικά τεθωρακισμένα στην πόλη και ότι επικρατεί κλίμα φόβου και επιφυλακής.
«Φοβάμαι, είναι απλώς τρομακτικό», ανέφερε. Άνδρες που βρίσκονται σε ηλικία στράτευσης είναι υποχρεωμένοι να ενταχθούν στις τοπικές πολιτοφυλακές. Όσοι λιποτάκτησαν κρύβονται, εξήγησε.
«Παίρνουν άνδρες στους δρόμους, τους συλλαμβάνουν. Δεν υπάρχουν άνδρες στα μαγαζιά, στην πόλη, στους δρόμους». Ως αποτέλεσμα, όλες οι επιχειρήσεις που απασχολούσαν κυρίως άνδρες έχουν κλείσει.
«Είμαστε ήδη Ρωσία, απλώς είναι ανεπίσημο. Όλοι έχουν ρωσικά διαβατήρια».
Θα αντέξουν οι ουκρανικές δυνάμεις;
Στην αρχή του πολέμου, οι δέκα ταξιαρχίες στα ανατολικά θεωρούνταν οι καλύτερα εξοπλισμένες και επανδρωμένες σε όλη την Ουκρανία.
«Στην πραγματικότητα, δεν ξέρουμε ποιες είναι οι δυνάμεις του ουκρανικού στρατού αυτή τη στιγμή», αναφέρει ο Σαμ Κράνι-Έβανς στο BBC. Πιστεύει ότι οι αριθμοί τους είναι ενισχυμένοι από εθελοντές που έφτασαν στην περιοχή τις τελευταίες εβδομάδες.
Οι ρωσικές δυνάμεις έχουν ήδη υποστεί μεγάλες απώλειες στις πέντε εβδομάδες των συγκρούσεων και φέρονται να έχουν χαμηλό ηθικό. Οι άνδρες τους προέρχονται από τη στρατολόγηση στις περιοχές των αυτονομιστών, αλλά και από τον τακτικό ρωσικό στρατό.
«Κύριος στόχος των Ουκρανών είναι να επιφέρουν στη Ρωσία όσο το δυνατόν μεγαλύτερες απώλειες και χρησιμοποιούν ασύμμετρες τακτικές για να αποφύγουν τις μεγάλες μάχες», αναφέρει ο Κόνραντ Μουζίκα.
Ένας άνδρας με το όνομα Μικίτα που κατάφερε να διαφύγει των ρωσικών βομβαρδισμών της Μαριούπολης, δηλώνει βέβαιος ότι ο ουκρανικός στρατός θα επικρατήσει.
«Μια μέρα θα γυρίσουμε στις πόλεις μας, το τάγμα Αζόφ δεν θα παραδώσει τη Μαριούπολη», λέει στο BBC. «Ο ουκρανικός στρατός είναι πολύ επιτήδειος, δεν τους είδα στην πόλη μου, αλλά τους άκουσα. Είναι πολύ καλοί στις μεταμφιέσεις».