Μερικές φορές ένα πράγμα τριβελίζει το μυαλό σας σας και παρόλο που το έχετε πει πρέπει να το ξαναπείτε. Λαμβάνουμε υπόψη, αλλά δεν εκτιμούμε επαρκώς την πραγματική πιθανότητα χρήσης πυρηνικών όπλων από τη Ρωσία στην Ουκρανία. Αυτή είναι η βασική και κρίσιμη ιστορική πιθανότητα στο δράμα, και θα μπορούσε πραγματικά να λάβει χώρα.
Και άμα ξεκινήσει, δεν σταματά. Μόλις σπάσει το ταμπού που επικρατεί από το 1945, έσπασε. Η πόρτα έχει ανοίξει και περνάμε στη νέα εποχή. Και σε αυτή την εποχή δεν θέλουμε να μπούμε.
Ο πόλεμος είναι στον τρίτο μήνα του. Οι διπλωματικές λύσεις είναι λιγότερο πιθανές από ποτέ. Τα εγκλήματα πολέμου και οι φρικαλεότητες έχουν σκληρύνει τους Ουκρανούς, και σε κάθε περίπτωση κερδίζουν και ο κόσμος είναι με το μέρος τους. Η βρετανική υπηρεσία πληροφοριών αυτή την εβδομάδα ανέφερε ότι η Ρωσία έχει χάσει περίπου 15.000 στρατιώτες, 2.000 τεθωρακισμένα οχήματα και 60 αεροσκάφη. Η δύναμη χερσαίας εισβολής έχει χάσει περίπου το 25% της μαχητικής της ισχύος. Η Ρωσία βιώνει έναν όλεθρο.
Δεν ανησυχούμε αρκετά για τη ρωσική χρήση πυρηνικών εν μέρει επειδή φανταζόμαστε κάτι όπως τεράστιους πυραύλους με τεράστιες κεφαλές που εκτοξεύονται από άλλη ήπειρο και περνούν με ταχύτητα στο διάστημα. Σκεφτόμαστε: Αυτό δεν θα συμβεί! Δεν έχει συμβεί ποτέ! Αλλά η πιο πιθανή χρήση δεν θα ήταν μεγάλα στρατηγικά πυρηνικά όπλα αλλά μικρότερα τακτικά πυρηνικά στο πεδίο της μάχης. Τέτοια όπλα έχουν μικρότερο βεληνεκές και φέρουν κεφαλές χαμηλότερης απόδοσης. Η Αμερική και η Ρωσία έχουν χονδρικά ισοτιμία στον αριθμό των στρατηγικών πυρηνικών όπλων, αλλά η Ρωσία έχει περίπου 10 φορές περισσότερα τακτικά πυρηνικά όπλα από τις ΗΠΑ και συστήματα παράδοσης που κυμαίνονται από βλήματα πυροβολικού έως αεροσκάφη.
Γιατί ο Βλαντιμίρ Πούτιν θα χρησιμοποιούσε τακτικά πυρηνικά όπλα; Γιατί να κάνει μια τέτοια κίνηση που μόνο ένας παράφρων κάνει;
Για να αλλάξει το αφήγημα. Να σοκάρει και να αποσταθεροποιήσει τους αντιπάλους του. Για να τρομάξουν τους πολίτες των χωρών του Οργανισμού του Βορειοατλαντικού Συμφώνου ώστε να αναγκάσουν τους ηγέτες τους να υποχωρήσουν. Για να υπενθυμίσει στον κόσμο -και στους Ρώσους- ότι έχει στρατιωτική ισχύ. Για να αποφευχθεί μια μαζική και δημόσια στρατιωτική ήττα. Για να νικήσει.
Ο κ. Πούτιν μιλάει πολύ για πυρηνικά όπλα. Το έκανε ξανά την Τετάρτη: Σε μια συνάντηση με πολιτικούς στην Αγία Πετρούπολη, είπε ότι εάν κάποιος παρέμβει στην Ουκρανία και «δημιουργήσει απαράδεκτες απειλές στρατηγικής φύσης για εμάς», η ρωσική απάντηση θα είναι «αστραπιαία». Είπε: «Έχουμε όλα τα εργαλεία για αυτό που κανείς άλλος δεν μπορεί να καυχηθεί ότι έχει. Δεν θα καυχηθούμε, θα τα χρησιμοποιήσουμε, αν χρειαστεί».
Μιλούσε έτσι από την αρχή της εισβολής. Είναι μια τακτική: Προσπαθεί να τρομάξει τους πάντες. Αυτό δεν σημαίνει ότι η απειλή είναι κενή.
Υπάρχουν ενδείξεις ότι οι Ρώσοι σκόπιμα δημιουργούν ένα ιστορικό μονοπάτι από ντοκουμέντα, σαν να έλεγαν ότι μας προειδοποίησαν. Τη Δευτέρα ο υπουργός Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ δήλωσε ότι ο κίνδυνος πυρηνικής σύγκρουσης είναι «σοβαρός» και «δεν πρέπει να υποτιμάται». Νωρίτερα, ο Ανατόλι Αντόνοφ, πρεσβευτής της Ρωσίας στην Ουάσιγκτον, έστειλε μια επίσημη διπλωματική νότα στις ΗΠΑ λέγοντας ότι αυτές πυροδοτούσαν τη σύγκρουση. Η Washington Post έλαβε ένα αντίγραφο. Ανέφερε ότι οι αποστολές των «πιο ευαίσθητων» οπλικών συστημάτων στην Ουκρανία «ρίχνουν λάδι» στη σύγκρουση και θα μπορούσαν να έχουν «απρόβλεπτες συνέπειες».
Οι ΗΠΑ την ίδια στιγμή έχουν γίνει ρητορικά πιο τολμηρές. Αυτό το μήνα ο Πρόεδρος Μπάιντεν αναφέρθηκε στον κ. Πούτιν ως εγκληματία πολέμου. Τον Μάρτιο ο κ. Μπάιντεν ζήτησε αλλαγή καθεστώτος. Όμως, ο Λευκός Οίκος το πήρε πίσω. Αυτή την εβδομάδα ο υπουργός Άμυνας Λόιντ Όστιν είπε στους δημοσιογράφους ότι ο στόχος των ΗΠΑ στην Ουκρανία είναι: «Θέλουμε να δούμε τη Ρωσία αποδυναμωμένη στο βαθμό που δεν μπορεί να κάνει τα πράγματα που κάνει στην Ουκρανία». Ο αρχικός στόχος των ΗΠΑ ήταν να προστατεύσει την κυριαρχία και την ανεξαρτησία της Ουκρανίας. Έχει αλλάξει η στρατηγική των ΗΠΑ ή έχει γίνει απλώς πιο χαλαρή η συζήτηση των αξιωματούχων; Με ποιο ευρύτερο στρατηγικό όραμα ενεργεί η διοίκηση;
Από την εμπειρία μου με τους Αμερικανούς διπλωμάτες, γνωρίζουν, αλλά δεν αντιλαμβάνονται πάντα τις πλήρεις συνέπειες της ιστορίας των αντιπάλων τους. Ο κ. Πούτιν ήταν ένας κατάσκοπος της KGB που το 1991 είδε το σοβιετικό σύστημα μέσα από το οποίο είχε αναδυθεί να συντρίβεται γύρω του. Ο ίδιος χαρακτήρισε την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης καταστροφή γιατί άφησε τη χώρα του αποδυναμωμένη, ταπεινωμένη και απογυμνωμένη από την κυριαρχία και την ηγεμονία στην Ανατολική Ευρώπη. Είναι ένα κινούμενο, ομιλόν καζάνι μνησικακιών, τις οποίες χρησιμοποιεί για μέγιστη χειραγώγηση. Δεν κρύβει τα παράπονά του. Στην ομιλία του στη Διάσκεψη Ασφαλείας του Μονάχου το 2007 κατηγόρησε τις ΗΠΑ για αλαζονεία, υποκρισία και ότι δημιούργησαν έναν «μονοπολικό κόσμο» με «ένα κέντρο εξουσίας, ένα κέντρο δύναμης, ένα κέντρο λήψης αποφάσεων», με επικεφαλής «έναν αφέντη, έναν κυρίαρχο». Όσο δε για το ΝΑΤΟ, «έχουμε το δικαίωμα να ρωτήσουμε: Εναντίον ποιου στοχεύει αυτή η επέκταση;»
Ο ανταγωνισμός με τη Δύση υπήρξε η κεντρική πνευματική οργανωτική αρχή της ζωής του. Η Αμερική είναι αντικείμενο της δια βίου εμμονής του.
Επιτρέψτε μου λοιπόν να θέσω ένα επιχείρημα για τις ανησυχίες μου: Για αυτόν τον άνθρωπο, η Ρωσία δεν μπορεί να χάσει από τη Δύση. Η Ουκρανία δεν είναι ένα δευτερεύον θέατρο όπως η Μέση Ανατολή. Είναι το κύριο γεγονός. Τον «διαβάζω» ως κάποιον που θα κάνει τα πάντα για να μη χάσει.
Τον Οκτώβριο θα κλείσει τα 70, και όποια κι αν είναι η σωματική και ψυχική του υγεία, η ζωή του βρίσκεται στην τέταρτη πράξη της. Είμαι αμφίβολος ότι θα δεχτεί την ιδέα ότι το σήμα κατατεθέν του τέλους του θα είναι η ήττα του από τη Δύση. Δεν μπορεί, η ψυχολογία του δεν θα το επιτρέψει.
Μου φαίνεται ότι έχει γίνει πιο απρόσεκτος, λειτουργώντας με διαφορετική ιστορική συνείδηση. Ξεκίνησε μια κοσμοϊστορική στρατιωτική εισβολή που, όποιοι κι αν ήταν οι γεωστρατηγικοί του στόχοι, ήταν χαώδης και ανοργάνωτη —πλήρως επιθετική και γεμάτη αυτοπεποίθηση, αλλά όχι ρεαλιστικά μελετημένη. Ο στρατός του δεν ήταν στο ύψος των περιστάσεων. Το σχέδιο φαινόταν τυχάρπαστο, σχεδόν ασυνάρτητο, σίγουρα όχι επαγγελματικό.
Ο Ρίτσαρντ Χάας, πρόεδρος του Συμβουλίου Εξωτερικών Σχέσεων, συχνά σημειώνει ότι ο κ. Πούτιν έχει σκοτώσει όλους τους θεσμούς στη χώρα του, έχει απομυζήσει τη δύναμη, την ανεξαρτησία και το σεβασμό από αυτούς, όπως κάνουν οι δικτάτορες. Καταργούν κέντρα εξουσίας που μπορεί να τους απειλήσουν, αλλά μπορεί επίσης να τους προειδοποιήσουν για αδυναμίες στις διακυβέρνηση τους. Όλες οι δικτατορίες τελικά αυτοαποδυναμώνονται με αυτόν τον τρόπο. Αλλά αυτό σημαίνει ότι ο κ. Πούτιν δεν έχει συλλογική ηγεσία στη Ρωσία. Όλη είναι αυτός. Και αυτός είναι ο Βλαντιμίρ Πούτιν.
Όταν τον κοιτάζω, βλέπω μια νέα μηδενιστική αιχμή, όχι τον υπολογιστικό και προσομοιάζοντα σε ερπετό άνθρωπο του παρελθόντος.
Άνθρωποι που γνώριζαν τον κ. Πούτιν μου είπαν ότι κάνω λάθος στην ανησυχία μου για την πιθανή χρήση πυρηνικών από αυτόν, καθώς ξέρει ότι αν κάνει μια κίνηση με ένα τέτοιο όπλο, η Μόσχα με τη σειρά της θα μετατραπεί σε καπνισμένο ερείπιο. Διαβάζω, όμως, τον κ. Πούτιν ως κάποιον που έχει βαρεθεί αυτή την απειλή, που πιστεύει ότι μπορεί να το υπερθεματίσει, που ίσως δεν το πιστεύει πια. Σε κάθε περίπτωση οι Αμερικανοί δεν θα απαντούσαν δυσανάλογα.
Κανείς από το 1945, παρά όλους τους πολέμους, δεν έχει χρησιμοποιήσει πυρηνικά όπλα. Έχουμε τη συνήθεια, ό,τι και αν αναγνωρίζουμε ως υποθετική πιθανότητα, να σκεφτόμαστε: Ακόμα δεν θα συμβεί, η ιστορία θα συνεχίσει όπως στο παρελθόν.
Αλλά ίσως όχι. Η ιστορία είναι γεμάτη παρεκτροπές, αδυναμίες που γίνονται αναπόφευκτα γεγονότα.
Για τους ηγέτες της αμερικανικής διοίκησης αυτό θα πρέπει να είναι στο μυαλό τους κάθε μέρα. Θα πρέπει να επιστρέψουν στην αξιοθαύμαστη λιτότητα των πρώτων ημερών της εισβολής. Θα πρέπει να ξυπνούν κάθε μέρα σκεπτόμενοι: Τι μπορούμε να κάνουμε για να μειώσουμε τις πιθανότητες;
Σκέψου περισσότερο, μίλα λιγότερο. Και όταν σκέφτεσαι, σκέψου σκοτεινά.