Επί εβδομάδες ολόκληρες θρησκευτικοί ηγέτες ανά την υφήλιο εκλιπαρούσαν τον Πατριάρχη Μόσχας Κύριλλο να ταχθεί ανοικτά κατά της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία.
Αλλά στα εβδομαδιαία κηρύγματά του, που αναμεταδίδει ζωντανά η ρωσική τηλεόραση, ο Κύριλλος έκανε το ακριβώς αντίθετο, παρουσιάζοντας τον πόλεμο ως μια μάχη κατά των σατανικών δυνάμεων που αποβλέπουν στην καταστροφή της «θεόσδοτης» ενότητας της Αγίας Ρωσίας.
Λίγες ώρες πριν την εισβολή ο Κύριλλος συνεχάρη τους Ρώσους στρατιώτες ως υπερασπιστές της πατρίδας λέγοντάς τους ότι «δεν πρέπει να έχουν την παραμικρή αμφιβολία ότι επέλεξαν έναν πολύ ορθό δρόμο στις ζωές τους». Περίπου δύο εβδομάδες μετά την έναρξη του πολέμου, προσέδωσε στις μάχες «μεταφυσική σημασία» και προειδοποίησε το ποίμνιό του ότι το τίμημα της συμμετοχής στον δυτικό κόσμο του καταναλωτισμού και των ελευθεριών ήταν να συναινέσουν στη διοργάνωση παρελάσεων gay pride.
Ο πατριάρχης Κύριλλος ευλογεί τον πόλεμο
Την περασμένη εβδομάδα, ο πατριάρχης Κύριλλος αποκάλεσε «αλήθεια του Θεού» ότι οι λαοί της Ρωσίας, της Ουκρανίας και της Λευκορωσίας μοιράζονται μια κοινή πνευματική και εθνική κληρονομιά και πρέπει να είναι ενωμένοι ως ένας λαός – ένας άμεσος απόηχος της υπεράσπισης του πολέμου από τον Ρώσο πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν. «Κάποιος πρέπει να προσευχηθεί για τον ενωμένο λαό μας», είπε ο Κύριλλος, κρατώντας μια επίχρυση ράβδο που συμβολίζει τον ρόλο του ως πνευματικού ποιμένα των περισσότερων από 90 εκατομμυρίων μελών της εκκλησίας του. «Κάποιος πρέπει να υπερασπιστεί την αλήθεια του Θεού ότι είμαστε πραγματικά ένας λαός».
«Ζει σε ένα παράλληλο σύμπαν», λέει ο καθηγητής του Πανεπιστημίου UC Riverside, Τζορτζ Μίχελς, ο οποίος ειδικεύεται στη ρωσική και την ουκρανική ιστορία. «[Ο Κύριλλος] περιγράφει την τρέχουσα κατάσταση στην Ουκρανία ως άμυνα των Ρώσων ενάντια σε μια ξένη εισβολή, όχι ως αγώνα των Ουκρανών για τη δημοκρατία και τις ζωές τους ενάντια σε μια ρωσική απολυταρχία».
The Spectator: Ήταν ο Κύριλλος πράκτορας της KGB στα νιάτα του;
Ειδικοί χαρακτηρίζουν τον πατριάρχη Κύριλλο ως μια περίπλοκη προσωπικότητα στη ρωσική πολιτική: έξυπνο, χαρισματικό και φιλόδοξο. Ανήλθε στις τάξεις της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας κατά τη Σοβιετική περίοδο – όταν η κομμουνιστική κυβέρνηση θεωρούσε τη θρησκεία ως αρχαϊκό λείψανο καταπίεσης – και ήταν ο πρώτος πατριάρχης της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας που συναντήθηκε με προκαθήμενο της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας εδώ και σχεδόν μια χιλιετία.
Φημολογείται επίσης ότι ο 75χρονος πατριάρχης – κατά κόσμον Βλαντιμιρ Μιχαήλοβις Γκουντάγιεφ – είχε συνδεθεί με την KGB. «Για να είμαστε δίκαιοι, για να γίνεις εκκλησιαστικός ηγέτης στη Σοβιετική Ένωση και να πετύχεις ο,τιδήποτε εκείνη την εποχή, έπρεπε να είσαι συνδεδεμένος με την KGB», είπε ο Μίχελς.
Σύμφωνα με το βρετανικό περιοδικό The Spectator o Κύριλλος «ως νεαρός ιερέας και επίσκοπος επί χρόνια διείσδυε στο Παγκόσμιο Συμβούλιο Εκκλησιών και άλλους διεθνείς οργανισμούς για λογαριασμό της ΕΣΣΔ». Σχετικά στοιχεία παρατίθενται σε έρευνα με τίτλο: «Οι φάκελοι Μιχαήλοφ: O Πατριάρχης Κύριλλος και η KGB», που δημοσίευσε το 2018 ο ιστορικός και ακτιβιστής ανθρωπίνων δικαιωμάτων Φίλιξ Κόρλεϊ, χρησιμοποιώντας ως πηγές ντοκουμέντα από τα αρχεία της KGB στη Μόσχα, τα οποία, όπως έγραψε, είδαν αρκετοί ερευνητές, όταν αποχαρακτηρίστηκαν προσωρινά μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα του Αυγούστου του 1991, αλλά η πρόσβαση σε αυτά αποκλείστηκε εκ νέου μετά από διαμαρτυρίες της ηγεσίας της ρωσικής ορθόδοξης εκκλησίας για την έκταση των αποκαλύψεων. Ένας πανικός δικαιολογημένος αφού και ο τότε πατριάρχης Αλέξιος ήταν πράκτορας της KGB, όπως σημειώνει το βρετανικό περιοδικό.
Το πανάκριβο ρολόι και το χρυσό κινητό
Σύμφωνα με το Μoscow News το 2006 η περιουσία του Πατριάρχη Κυρίλλου υπολογιζόταν στα 4 δισ. δολάρια, εν μέρει επειδή καταχράστηκε το προνόμιο της ρωσικής εκκλησίας να εισάγει αφορολόγητα τσιγάρα στη Ρωσία.
Λίγα χρόνια αφότου ανέβηκε στον πατριαρχικό θρόνο ο Κύριλλος πρωταγωνίστησε σε ένα σκάνδαλο, όταν φωτογραφήθηκε να φορά ένα πανάκριβο, αξίας 30.000 δολαρίων ρολόι Breguet. Μάλιστα η φωτογραφία είχε «πειραχτεί», προκειμένου να εξαφανιστεί το ρολόι, αλλά το photoshop έγινε απρόσεκτα, απρόσεκτοι, καθώς ξέχασαν να απαλείψουν την αντανάκλαση του ρολογιού σε ένα γραφείο.
Ενώ το 2017 μια ρωσική εταιρεία που έχει την έδρα της στην Ελβετία και ειδικεύεται στην κατασκευή κινητών τηλεφώνων πολυτελείας, χάρισε στον Κύριλλο, ένα κινητό τηλέφωνο καλυμμένο με φύλλα χρυσού αξίας πολλών χιλιάδων ευρώ με κουμπιά διακοσμημένα με διαμάντια και χαραγμένο στο πίσω μέρος έναν σταυρό και τα λόγια: «Σώσον και φύλαξον ημάς».
Οι ιδεολογικοί δεσμοί με τον Πούτιν
Ο πατριάρχης Κύριλλος είναι στενός σύμμαχος εδώ και χρόνια του Ρώσου Προέδρου. Είχε χαρακτηρίσει μάλιστα «θαύμα του Θεού» τα πρώτα δώδεκα χρόνια του Πούτιν στην εξουσία, ενώ ο ισχυρός άνδρας του Κρεμλίνου έχει πει ότι ο πατέρας του Κύριλλου, που ήταν ιερέας στο Λένινγκραντ (νυν Αγία Πετρούπολη) τον βάφτισε κρυφά το 1952.
Οι δύο άνδρες ασπάζονται μια εθνικιστική ιδεολογία, που δικαιολογεί κατά την άποψή τους τον πόλεμο στην Ουκρανία. Θεωρούν ότι οι απαρχές της Ρωσίας και της ρωσικής ορθόδοξης εκκλησίας ανάγονται το 988 μ.Χ. όταν ο πρίγκιπας Βλαδίμηρος Α΄, ηγεμόνας των Ρως του Κιέβου, που περιλάμβανε περιοχές της σημερινής Ουκρανίας και Ρωσίας, ασπάστηκε τον χριστιανισμό.
«Βάσει αυτού του αφηγήματος υπάρχει μια οργανική ολότητα στις σχέσεις του ρωσικού και του ουκρανικού λαού κι αν οι Ουκρανοί έχουν διαφορετική άποψη, είναι επειδή ξέκλιναν της πορείας και τους διέφθειρε η Δύση», εξηγεί η Βικτόρια Σμόλκιν, ειδική στον κομμουνισμό και τον Ψυχρό Πόλεμο του Πανεπιστημίου Wesleyan. Υπ’ αυτό το πρίσμα η Ρωσία δεν επιτίθεται σε ένα κυρίαρχο κράτος, αλλά αποκαθιστά τη φυσική σχέση μεταξύ δύο χωρών. «Αυτό που αποζητούν είναι η λύτρωση. Όχι μόνον των Ουκρανών αλλά και των εαυτών τους. Θεωρούν ότι είναι αποστολή τους η αποκατάσταση της ενότητας».
Το αυτοκέφαλο της ουκρανικής ορθόδοξης Εκκλησίας
Το σχίσμα μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας δεν είναι μόνον γεωπολιτικό, αλλά έχει επεκταθεί και στην εκκλησία. Για πάνω από τρεις αιώνες η Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία ήταν επισήμως συνδεδεμένη με τη Ρωσική, αλλά τα πράγματα άλλαξαν με αφορμή τη χορήγηση καθεστώτος αυτοκεφαλίας στην Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας από τον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο. Και με το 78% των Ουκρανών να δηλώνουν Ορθόδοξη, ο Κύριλλος είδε το ποίμνιό του να μειώνεται κατά το ένα τρίτο.
Ο Κύριλλος αρνήθηκε να αποδεχθεί ότι οι ορθόδοξοι στην Ουκρανία ήταν πίσω από το σχίσμα, το οποίο απέδωσε σε κήρυγμά του στις 13 Μαρτίου σε έξωθεν πολιτικές πιέσεις.
Επί δεκαετίες οι ηγέτες της ρωσικής ορθόδοξης εκκλησίας συνεργάζονταν με την κυβέρνηση για να προωθήσουν τα συμφέροντα της εκκλησίας, λέει ο Στίβεν Μπατάλντεν, επίτιμος καθηγητής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Αριζόνα. Αλλά τώρα, αυτό το σιωπηρό quid pro quo δοκιμάζεται με νέους τρόπους καθώς η Ρωσία βρίσκεται σε εμπόλεμη κατάσταση με την Ουκρανία. «Ο Κύριλλος απέτυχε παταγωδώς να υπερασπιστεί την ακεραιότητα της ρωσικής ορθόδοξης Εκκλησίας και αυτό έχει διάφορες παρενέργειες για τη διάσπαση της εκκλησίας», λέει ο Μπατάλντεν.
«Όσο περισσότερες εκκλησίες και θρησκευτικούς δεσμούς χάνει το πατριαρχείο της Μόσχας, τόσο αποδυναμώνουν οι διεκδικήσεις του για τον λεγόμενο ρωσικό κόσμο», προσθέτει η Σμόλκιν.