Ουρές, αλλεπάλληλα δάνεια και διαδηλώσεις σε κάθε γωνιά. Αυτή είναι η εικόνα που επικρατεί στην Τουρκία μετά την ελεύθερη πτώση της λίρας, ως αποτέλεσμα των… ανορθόδοξων πολιτικών του προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Τα κόμματα της αντιπολίτευσης ζητούν την παραίτηση του «σουλτάνου», τη στιγμή που μέσα στο 2021 το νόμισμα έχει υποτιμηθεί τουλάχιστον κατά 45% – με την τελευταία υποτίμηση της τάξης του 20% να έχει καταγραφεί μέσα στην τελευταία εβδομάδα.
Και η πτωτική της πορεία δεν έχει ανακοπεί.
Οικονομολόγοι έχουν συνδέσει τη νομισματική κρίση με την άμεση εμπλοκή του Ερντογάν στη νομισματική πολιτική της χώρας και την εμμονή του με τα χαμηλά επιτόκια δανεισμού.
Μόλις την περασμένη εβδομάδα, ο τούρκος πρόεδρος που έχει «παραιτήσει» τρεις κεντρικούς τραπεζίτες μέσα σε δυο χρόνια, επανέλαβε τη θέση του σε ομιλία του, μιλώντας ταυτόχρονα για «οικονομικό πόλεμο ανεξαρτησίας». Την άποψή του ότι τα χαμηλά επιτόκια θα φέρουν την ανάπτυξη διατύπωσε εκ νέου και κατά την επιστροφή του στη χώρα από το Τουρκμενιστάν τη Δευτέρα.
«Ποτέ δεν υπερασπίστηκα την αύξηση των επιτοκίων δανεισμού, δεν το κάνω ούτε τώρα και δεν θα το κάνω ποτέ», δήλωσε στους δημοσιογράφους. «Ποτέ δεν θα συμβιβαστώ σε αυτό το ζήτημα».
Οι πολίτες διαφωνούν και το εκδηλώνουν δημόσια – πράγμα σπάνιο για μια χώρα στην οποία επιτρέπονται μόνο οι διαδηλώσεις που έχουν πάρει επίσημη άδεια από την κυβέρνηση και όπου τα μεγαλύτερα τηλεοπτικά κανάλια και εφημερίδες ακολουθούν τη γραμμή της κυβέρνησης.
Δεκάδες έχουν συλληφθεί για τη συμμετοχή τους στις διαδηλώσεις. Μόνο στην Κωνσταντινούπολη συνελήφθησαν την Τετάρτη 70 άτομα, που διαμαρτύρονταν για την κακή διαχείριση της οικονομίας, μετά τη δραματική βουτιά που είχε καταγράψει η λίρα την προηγούμενη ημέρα.
Η Συνομοσπονδία Προοδευτικών Επαγγελματικών Σωματείων εξέδωσε την Τετάρτη μια ιδιαιτέρως αυστηρή δήλωση:
«Αρκετά. Θέλουμε να τα βγάλουμε πέρα. Η ανεργία, το υψηλό κόστος ζωής, οι αυξήσεις των τιμών και οι λογαριασμοί μας γονατίζουν».
Η Νεσλά Σαζάκ, μια 80χρονη συνταξιούχος τραπεζικός, λέει στους Times της Νέας Υόρκης ότι επιβιώνει χρεώνοντας τα πάντα σε πιστωτικές κάρτες.
«Η αγοραστική μας δύναμη μειώθηκε», λέει καθώς επιστρέφει με μια τσάντα ψώνια για το σπίτι. «Τα χρήματά μας δεν έχουν πια καμία αξία».
Σε όλη τη χώρα η επιχειρηματικότητα έχει φτάσει σε τέλμα, καθώς ο πληθωρισμός τρομάζει τους εγχώριους καταναλωτές, αφήνοντας τα προϊόντα στα ράφια των παραγωγών.
«Από το πρωί δεν έχω πουλήσει τίποτα», λέει ο 29χρονος Ασουμάν Ακούς, ιδιοκτήτης καταστήματος ένδυσης στην Κωνσταντινούπολη. «Είναι ερημικά όλη την εβδομάδα και για όλα αυτά φταίει 100% το δολάριο».
Τα κόμματα της αντιπολίτευσης ζητούν και πάλι την παραίτηση της κυβέρνησης και την κήρυξη πρόωρων εκλογών. Όμως δεν διαθέτουν αρκετές έδρες στο τουρκικό κοινοβούλιο ώστε να εξασφαλίσουν τις απαιτούμενες ψήφους για κάτι τέτοιο και ανησυχούν ότι οι αυξανόμενες ταραχές θα οδηγήσουν τον Ερντογάν στην κήρυξη κράτους έκτακτης ανάγκης και την αναστολή των φυσιολογικών δημοκρατικών διαδικασιών.
Ο σύμμαχός του, Ντεβλέτ Μπαχτσέλι, τόνισε την περασμένη εβδομάδα ότι ο Ερντογάν έχει σκοπό να εξαντλήσει τη θητεία του, που λήγει το 2023. Μέχρι τότε, αυξάνει τις πιέσεις προς τους πολιτικούς του αντιπάλους, μεταξύ άλλων και μέσα από τη σύλληψη του Μετίν Γκουρκάν, ενός στρατιωτικού και πολιτικού αναλυτή και ηγετικού μέλους του κόμματος της αντιπολίτευσης DEVA, κατηγορώντας τον για κατασκοπία.
Ο Ερντογάν έχει υποσχεθεί ότι τα χαμηλά επιτόκια θα συμβάλλουν στην ανάκαμψη της οικονομία μέσα σε τρεις έως έξι μήνες, όμως οι οικονομολόγοι δεν έχουν σχεδόν καμιά εμπιστοσύνη πλέον στις πολιτικές του.
«Δε νομίζω ότι έχει πλέον την εμπιστοσύνη των πολιτών», δήλωσε στους Times ο Ατίλα Γεσιλάντα, επενδυτικός αναλυτής στην Global Source Partners. «Το πρόβλημα της ολοένα και εντεινόμενης φτώχειας είναι επιτακτικό και τα γρανάζια της οικονομίας έχουν σταματήσει να γυρνάνε».
Ορισμένοι πιστοί υποστηρικτές του Ερντογάν επιμένουν ότι όλα πηγαίνουν καλά, όμως ακόμη και αρθρογράφοι που γενικώς τον στηρίζουν έχουν αρχίσει να εκφράζουν διαφωνίες για την τρέχουσα οικονομική του πολιτκή. Ο Αμπντουλκαντίρ Σελβί, της Hurriyet, αναφέρθηκε σε ένα επεισόδιο κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης του 2001, όταν ένας καταστηματάρχης πέταξε μια ταμειακή μηχανή στον πρωθυπουργό, πυροδοτώντας εξέγερση σε όλη τη χώρα.
«Δεν μπορούμε να αγνοήσουμε αυτό που συμβαίνει αυτή τη στιγμή», προειδοποίησε. «Θα πρέπει να μείνουμε δυνατοί, αλλά και να μην παραβλέψουμε το γεγονός ότι οι εκτεταμένες οικονομικές αναταραχές έχουν εκτεταμένες πολιτικές συνέπειες».
Στην τουρκική αγορά έχουν αρχίσει να σημειώνονται ελλείψεις, μεταξύ άλλων και σε φάρμακα και ιατρικό εξοπλισμό, αλλά ακόμη και σε είδη πρώτης ανάγκης όπως το ψωμί. Ο Γεσιλάντα εξηγεί στους Times ότι ένα καρβέλι ψωμί εξακολουθεί να πωλείται έναντι 2,5 λιρών ή $0,20, όμως οι αρτοποιοί διαμαρτύρονται ότι το κόστος παραγωγής του κάθε καρβελιού προσεγγίζει πλέον τις 4 λίρες. «Σύντομα θα αναγκαστούν να κλείσουν τους φούρνους τους και τότε θα έχουμε εξεγέρσεις για το ψωμί», τόνισε.
Ο τουρκικός λαός πλέον μιλά σχεδόν αποκλειστικά για την οικονομία.
«Κάποτε μπορούσαμε να πάμε να πιούμε ένα τσάι με τους φίλους μας σε μια καφετέρια, αλλά τώρα ένα ποτήρι τσάι κοστίζει 7 λίρες, οπότε δεν μπορούμε να πάμε», λέει η Τσανσού Αϊντίν, απόφοιτος λυκείου. «Οι κοινωνικές μας ζωές έχουν σταματήσει και πλέον ζούμε απλώς για να επιβιώσουμε».
Ο Ογκουζάν Γελντά, ένας 21χρονος φοιτητής στην Κωνσταντινούπολη, δηλώνει ανήσυχος για «τους λογαριασμούς και τα βασικά αγαθά, όπως το ελαιόλαδο, η ζάχαρη, το αλεύρι». Πολλοί νέοι άνθρωποι εγκαταλείπουν τη χώρα για να κάνουν χειρονακτικές εργασίες στο εξωτερικό, συμπληρώνει μιλώντας στους Times. «Όταν αποφοιτήσω, με περιμένει ένα μαύρο μέλλον».
Ο 60χρονος Ντόγκαν Γκιουλ, στεκόταν τη Δευτέρα έξω από την τράπεζα, περιμένοντας να ανοίξει για να πληρώσει τη δόση του δανείου του. «Δεν τα βγάζουμε πέρα», είπε. «Το ενοίκιο έχει ανέβει από τις 1.500 σχεδόν στις 2.500 λίρες μέσα σε ένα χρόνο. Δεν ξέρω πού πάει αυτή η κατάσταση».
Τόνισε ότι δεν έχει καν τα χρήματα για να πάει να δει τους συγγενείς του.
«Τι μπορώ να πω για το μέλλον των εγγονών μου;», αναρωτήθηκε. «Προσπαθούν να εξασφαλίσουν ένα γεύμα μέσα στην ημέρα. Δεν μπορούν καν να σκεφτούν για την επόμενη. Δεν μπορούν να σχεδιάσουν το μέλλον τους. Δεν ισχύει μόνο για εμένα αυτό, αλλά για όλη την Τουρκία».
Ο Γιαμάν Αϊλάν, που κάνει πωλήσεις μέσω διαδικτύου, πιστεύει πως η απάντηση είναι απλή: «Πρέπει να αλλάξουν οι ηγέτες. Μόνο αν αποφασιστούν άμεσα εκλογές υπάρχει περίπτωση η λίρα να ανακάμψει λίγο».