Η εισβολή του Φεβρουαρίου κατάφερε να καταπλήξει τους πάντες με κάθε τρόπο. Όσους πίστευαν ότι η Μόσχα ήταν αρκετά λογική για να μην επιχειρήσει ένα τόσο τεράστιο και ανόητο εγχείρημα. Εκείνους που ένιωθαν ότι ο ρωσικός στρατός θα περνούσε άνετα από μια χώρα 40 εκατομμυρίων ανθρώπων και θα ολοκλήρωνε την επιχείρηση μέσα σε 10 ημέρες. Και εκείνους που ένιωθαν ότι είχαν την τεχνική και την ικανότητα των πληροφοριών να κάνουν κάτι παραπάνω από το να βομβαρδίζουν τυχαία μη στρατιωτικές περιοχές με γερασμένο πυροβολικό -ότι δηλαδή ο στρατός του Κρεμλίνου είχε εξελιχθεί από την ισοπέδωση του Γκρόζνι στη δεκαετία του ’90 στην Τσετσενία.
Και τέλος, εκείνους που ένιωθαν ότι οι πυρηνικές απειλές ήταν κάτι οξύμωρο το 2022 –ότι δεν μπορείς να απειλείς επιπόλαια τους ανθρώπους με πυρηνικά καθώς η καταστροφή που θα προκαλούσες θα ήταν ολοκληρωτική για τον πλανήτη, σημειώνει η ανάλυση του CNN.
Οι λάθος υπολογισμοί της Ρωσίας για την Ουκρανία και την απάντηση της Δύσης
Ωστόσο, καθώς το 2022 είναι πλέον πίσω μας, η Ευρώπη μένει να αντιμετωπίζει ένα σύνολο «γνωστών αγνώστων», ήδη από τον Ιανουάριο. Για να ανακεφαλαιώσουμε: ένας στρατός που κάποτε θεωρούνταν ο τρίτος πιο τρομερός στον κόσμο έχει εισβάλει στον μικρότερης δυναμικής γείτονά του, ο οποίος πριν από ένα χρόνο διέπρεπε κυρίως στον τομέα της πληροφορικής και της γεωργίας.
Η Ρωσία ξόδεψε δισεκατομμύρια δολάρια για τον εκσυγχρονισμό του στρατού της, αλλά αποδεικνύεται ότι ήταν, σε μεγάλο βαθμό, απάτη. Ανακάλυψε ότι οι αλυσίδες εφοδιασμού της δεν λειτουργούν μόλις μερικές δεκάδες χιλιόμετρα από τα σύνορά της. Διαπίστωσε, τέλος, πως η εκτίμησή της ότι η Ουκρανία είναι απελπισμένη για την απελευθέρωση από τον δικό της «ναζισμό» είναι το παραμορφωμένο προϊόν του νεύματος «μάλιστα κύριε», που τροφοδοτούσε έναν πρόεδρο -τον Βλαντίμιρ Πούτιν- με αυτό που ήθελε να ακούσει κατά την απομόνωση της πανδημίας.
Η Ρωσία συνάντησε επίσης μια Δύση που απείχε από τον διχασμό και την επιφυλακτικότητα και έστειλε με ευχαρίστηση μερικά από τα πυρομαχικά της στα ανατολικά της σύνορα. Δυτικοί αξιωματούχοι μπορεί επίσης να εκπλαγούν που οι κόκκινες γραμμές της Ρωσίας φαίνεται να αλλάζουν συνεχώς, καθώς η Μόσχα συνειδητοποιεί πόσο περιορισμένες είναι οι μη πυρηνικές επιλογές της. Τίποτα από αυτά δεν έπρεπε να συμβεί. Λοιπόν, τι κάνει και για τι προετοιμάζεται η Ευρώπη, τώρα που συνέβησαν;
Το κλειδί είναι το πόσο απροσδόκητα ενοποιήθηκε η Δύση. Παρά το γεγονός ότι ήταν διχασμένοι για το Ιράκ, διχασμένοι για τη Συρία και εν μέρει απρόθυμοι να ξοδέψουν το 2% του ΑΕΠ για την ασφάλεια που ζητούσαν εδώ και καιρό οι Ηνωμένες Πολιτείες από τα μέλη του ΝΑΤΟ, η Ευρώπη και οι ΗΠΑ βρίσκονται στην ίδια βάση για την Ουκρανία. Κατά καιρούς, η Ουάσιγκτον μπορεί να φαινόταν πιο επιφυλακτική, και να υπήρξαν ακραίες φωνές όπως η Ουγγαρία, αλλά η στροφή έγινε προς την ενότητα, όχι την ανισότητα και αυτό είναι μια μεγάλη έκπληξη.
Οι παράγοντες που θα καθορίσουν την έκβαση του πολέμου στην Ουκρανία
Οι δηλώσεις ότι η Ρωσία έχει ήδη χάσει τον πόλεμο παραμένουν πρόωρες. Υπάρχουν μεταβλητές που θα μπορούσαν ακόμα να οδηγήσουν σε αδιέξοδο προς όφελός της, ή ακόμα και σε αντιστροφή της τύχης. Το ΝΑΤΟ θα μπορούσε να χάσει την υπομονή ή την ενότητά του για τις αποστολές όπλων και να επιδιώξει την οικονομική σκοπιμότητα έναντι της μακροπρόθεσμης ασφάλειας, πιέζοντας για μια ειρήνη δυσμενή για το Κίεβο. Αλλά κάτι τέτοιο, αυτή τη στιγμή, φαίνεται απίθανο.
Η Ρωσία προωθείται στην ανατολική πλευρά του ποταμού Ντνίπρο στη νότια Ουκρανία και έχει το πλεονέκτημα ότι τα μέτωπα του Ντόνετσκ και του Λουχάνσκ στα ανατολικά της Ουκρανίας είναι πιο κοντά στα σύνορά της. Ωστόσο, οι προκλήσεις της είναι τεράστιες: το ανεπαρκώς εκπαιδευμένο, εξαναγκαστικά στρατευμένο προσωπικό αποτελείται από 77.000 άνδρες από τα στρατεύματα της πρώτης γραμμής -και αυτό είναι σύμφωνα με τη γλαφυρή εκτίμηση που εξέφρασε ο Πούτιν. Αγωνίζεται για τα πυρομαχικά και βλέπει τακτική εσωτερική κριτική για την χειμερινή αλυσίδα εφοδιασμού της.
Η Ουκρανία βρίσκεται στην πατρίδα της, με το ηθικό να είναι ακόμα υψηλό και τα δυτικά όπλα να συνεχίζουν να καταφτάνουν. Από την κατάρρευση των δυνάμεων της Μόσχας γύρω από τη βορειοανατολική πόλη Χάρκοβο τον Σεπτέμβριο -όπου οι γραμμές ανεφοδιασμού τους κόπηκαν από μια πιο έξυπνη ουκρανική κίνηση -η δυναμική ήταν όλη εναντίον της Μόσχας.
Η προοπτική μιας ρωσικής ήττας βρίσκεται στην ευρύτερη εικόνα: ότι δεν κέρδισε γρήγορα εναντίον ενός κατώτερου αντιπάλου. Τα φερέφωνα της κρατικής τηλεόρασης μίλησαν για την ανάγκη δράσης χωρίς έλεος μετά το Χάρκοβο, την ώρα που φαίνεται πως ο ρωσικός στρατός θα παλεύει για δεκαετίες να ανακτήσει έστω και μια ομοιότητα με το ΝΑΤΟ. Αυτή είναι ίσως η μεγαλύτερη ζημιά για το Κρεμλίνο: τα χρόνια προσπάθειας που δαπανήθηκαν για την ανοικοδόμηση της φήμης της Μόσχας ως έξυπνου, ασύμμετρου εχθρού με συμβατικές δυνάμεις που τον υποστηρίζουν εξανεμίστηκαν σε περίπου έξι μήνες κακοδιαχείρισης.
Το ζήτημα της πυρηνικής δύναμης παραμένει ακόμα, κυρίως επειδή ο Πούτιν θέλει να το επικαλείται τακτικά. Αλλά ακόμη και εδώ η απειλή της Ρωσίας έχει μειωθεί. Πρώτον, το ΝΑΤΟ στέλνει αδιαμφισβήτητα σήματα για τη συμβατική καταστροφή που θα προκαλούσαν οι δυνάμεις του εάν χρησιμοποιούνταν οποιαδήποτε μορφή πυρηνικού όπλου. Δεύτερον, οι σύμμαχοι της Ρωσίας, η Ινδία και η Κίνα, αξιολόγησαν γρήγορα το σερί ηττών της και κατέκριναν δημόσια την πυρηνική ρητορική της Μόσχας.
Και τέλος, η Μόσχα μένει με μια ερώτηση στην οποία κανείς δεν θέλει να μάθει ποτέ την απάντηση: εάν οι αλυσίδες εφοδιασμού της για ντίζελ 40 μίλια από τα σύνορά της δεν λειτουργούν, τότε πώς μπορούν να είναι σίγουροι ότι το πυρηνικό κουμπί θα λειτουργήσει, εάν φτάσει ο Πούτιν στο σημείο να το πατήσει; Δεν υπάρχει μεγαλύτερος κίνδυνος για μια πυρηνική δύναμη από το να αποκαλύψει τους στρατηγικούς πυραύλους της και η ικανότητα αντιποίνων να μην λειτουργήσει.
Η παρακμή της Ρωσίας δεν προσφέρει ασφάλεια στην Ευρώπη -Έχει, όμως, και κάποια θετικά
Παρά την απτή ρωσική παρακμή, η Ευρώπη δεν μπαίνει σε μια εποχή μεγαλύτερης ασφάλειας. Οι εκκλήσεις για μεγαλύτερες αμυντικές δαπάνες είναι πιο έντονες και λαμβάνονται υπόψη, ακόμα κι αν έρχονται σε μια στιγμή που η Ρωσία, για δεκαετίες ο καθοριστικός παράγοντας της ευρωπαϊκής ασφάλειας, αποκαλύπτεται ότι είναι λιγότερο απειλητική.
Η Ευρώπη συνειδητοποιεί ότι δεν μπορεί να εξαρτάται από τις Ηνωμένες Πολιτείες -και τις άγριες εναλλαγές της μεταξύ πολιτικών πόλων- αποκλειστικά για την ασφάλειά της.
Εν τω μεταξύ, χιλιάδες αθώοι Ουκρανοί έχουν πεθάνει στην εγωιστική και άστοχη προσπάθεια του Πούτιν να αναβιώσει μια τσαρική αυτοκρατορία. Ευρύτερα, ο αυταρχισμός έχει εκτεθεί ως ένα καταστροφικό σύστημα με το οποίο μπορεί κανείς να διεξάγει πολέμους επιλογής.
Ωστόσο, προήλθαν και μερικά καλά από αυτήν την καταστροφή. Η Ευρώπη γνωρίζει ότι πρέπει να σταματήσει αμέσως την εξάρτησή της από το ρωσικό αέριο και γενικά τους υδρογονάνθρακες μακροπρόθεσμα, καθώς η οικονομική εξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα των δικτατόρων δεν μπορεί να φέρει μακροπρόθεσμη σταθερότητα.
Πώς, λοιπόν, αντιμετωπίζει η Δύση μια Ρωσία που έχει βιώσει αυτή την κολοσσιαία απώλεια κύρους στην Ουκρανία και σιγά σιγά μαραίνεται οικονομικά λόγω των κυρώσεων; Η αδύναμη Ρωσία είναι κάτι που πρέπει να φοβόμαστε ή είναι απλώς αδύναμη; Αυτό είναι το «γνωστό άγνωστο» με το οποίο πρέπει να παλέψει η Δύση. Αλλά δεν είναι πλέον τόσο τρομακτική ερώτηση.
Για περισσότερα από 70 χρόνια, οι Ρώσοι και η Δύση έφεραν τον κόσμο στο χείλος μιας αμοιβαία εξασφαλισμένης καταστροφής. Ήταν μια ειρήνη βασισμένη στον φόβο. Αλλά ο φόβος για τη Μόσχα θα πρέπει να υποχωρεί σιγά σιγά, και μαζί με αυτό έρχεται ο κίνδυνος του λανθασμένου υπολογισμού. Εγείρει επίσης μια λιγότερο ανατριχιαστική προοπτική: ότι η Ρωσία –όπως πολλές απολυταρχίες πριν από αυτήν– μπορεί να ξεθωριάζει, υπονομευμένη από τη δική της αδέξια εξάρτηση από τον φόβο στο εσωτερικό.
Η πρόκληση της Ευρώπης τώρα είναι να αντιμετωπίσει τη Ρωσία σε μια κατάσταση χαοτικής άρνησης, ενώ παράλληλα ελπίζει πως θα εξελιχθεί σε μια κατάσταση διαχειριζόμενης παρακμής. Μια διαρκής παρηγοριά μπορεί να είναι ότι, μετά την υποτίμηση των δυνατοτήτων της Μόσχας για κακές ενέργειες, ο κίνδυνος για την Ευρώπη θα ήταν να υπερεκτιμήσει τις δυνατότητές της ως απειλής.