Αναμνήσεις του «Γολοντομόρ», του Μεγάλου Λιμού της χώρας, φέρνει ο πόλεμος στην Ουκρανία. Με 3,9 εκατομμύρια νεκρούς, η εθνική καταστροφή που προκάλεσε το σοβιετικό καθεστώς του Γιόζεφ Στάλιν παραμένει ανεξίτηλα χαραγμένη στην κοινή μνήμη των Ουκρανών, τη στιγμή που ο Πούτιν, ακολουθώντας το παράδειγμα του στυγνού σοβιετικού δικτάτορα, προσπαθεί και πάλι να λυγίσει την αντίσταση της χώρας μέσω λιμού.
Τα ρωσικά στρατεύματα έχουν καταστρέψει τεράστιες γεωργικές εκτάσεις και γεωργικά μηχανήματα. Εκεί που κάποτε άνθιζαν σπαρτά, έχουν «φυτέψει» νάρκες.
Τα λιμάνια της Ουκρανίας, η κύρια δίοδος του διεθνούς εμπορίου της, έχουν πέσει σε ρωσικά χέρια. Στην υπό πολιορκία Μαριούπολη, οι αποκλεισμένοι πολίτες έχουν ξεμείνει από φαγητό από τις 13 Μαρτίου. Κανένα κομβόι βοήθειας δεν έχει καταφέρει να σπάσει τον ατσάλινο κλοιό των ρωσικών αρμάτων.
«Οι Ρώσοι προσπαθούν να προκαλέσουν νέο λιμό στην Ουκρανία όπως ακριβώς έκαναν και κατά τη δεκαετία του ’30», ανέφερε χαρακτηριστικά ο επίτροπος Γεωργίας της ΕΕ, Γιάνους Βοϊτσεχόφσκι.
Η στοχοποίηση αυτή του αγροτικού τομέα της Ουκρανίας έχει οδηγήσει σε άμεση και συντονισμένη προσπάθεια βοήθειας των Ουκρανών μέσω διεθνών οργανώσεων. Η τακτική των Ρώσων αποτελεί μακροπρόθεσμη απειλή για τις παγκόσμιες αγορές τροφίμων και δη των φτωχότερων εθνών της Αφρικής και της Μέσης Ανατολής, αφού πολλές χώρες βασίζονται στην εισαγωγή σίτου και βασικών γεωργικών αγαθών από το «σιτοβολώνα της Ευρώπης».
Ο Απρίλιος, ιστορικά, αποτελεί μήνα κατά τον οποίο οι εξαιρετικά παραγωγικοί Ουκρανοί γεωργοί σπέρνουν τον αραβόσιτο και τα ηλιοτρόπια τα οποία θα θερίσουν το καλοκαίρι. Παρ’ όλα αυτά, πολλαπλοί παράγοντες έχουν επηρεάσει την ικανότητά τους αυτή. Πολλοί Ουκρανοί γεωργοί που δούλευαν τα χωράφια έχουν κληθεί να πολεμήσουν, ενώ υπάρχει σημαντική έλλειψη σε λιπάσματα, σπόρους και καύσιμα.
Χείρα βοηθείας
Η Ουκρανία ζητά απεγνωσμένα τη βοήθεια της Ευρώπης. Σε επιστολή του προς την Ευρωπαϊκή Ένωση, ο πρώην Υπουργός Γεωργίας της Ουκρανίας Ρομάν Λεσένκο ζήτησε δισεκατομμύρια σπόρους για τη φύτευση λαχανικών ως μέρος του συνολικού πακέτου βοηθείας. Σύμφωνα με το Politico o Λεσένκο ζήτησε συγκεκριμένα 210 εκατομμύρια σπόρους αγγουριών, 400 εκατομμύρια σπόρους λάχανου και 50 δισ. σπόρους κρεμμυδιών.
Σύμφωνα με την καταγγελία του Λεσένκο, η Ρωσία προσπαθεί να χρησιμοποιήσει τον λιμό ως όπλο, όπως έκανε τη δεκαετία του ’30: «Πολλές χώρες και διεθνείς οργανισμοί προσπαθούν να παρέχουν τρόφιμα στην Ουκρανία για την αποφυγή του λιμού που προσπαθεί να προκαλέσει η Ρωσία για δεύτερη φορά μέσα σε έναν αιώνα».
Η Ε.Ε., από την πλευρά της, έχει υποσχεθεί παροχή στήριξης στην Πολωνία η οποία προσφέρει 50.000 τόνους καυσίμων ντίζελ κάθε εβδομάδα σε Ουκρανούς γεωργούς.
Το World Food Programme (WFP) έχει ήδη προσφέρει ανθρωπιστική βοήθεια στις πόλεις Χάρκοβο και Σούμι, ενώ επεκτείνει το πρόγραμμά της με 40.000 τόνους φαγητού σε λοιπές περιοχές όπως το Ντνίπρο. Σύμφωνα με δηλώσεις του στελέχους του WFP Ντέιβιντ Μπίζλι στο Politico «η χώρα έχει μετατραπεί από σιτοβολώνα σε ουρές σίτισης», ενώ τόνισε πως εάν η ανθρωπιστική βοήθεια δεν καταφέρει να φτάσει στους 40 εκατομμύρια Ουκρανούς, τότε ο λιμός θα προκαλέσει τεράστια ανθρωπιστική τραγωδία.
Για τον Ντμίτρο Λος, στέλεχος επιχειρήσεων και σύμβουλο της μεγαλύτερης ουκρανικής εταιρείας τροφίμων ΜΗΡ, «η ανθρωπιστική βοήθεια αυτή καθεαυτή δεν θα μας σώσει». Ο ίδιος ζητά από την Ε.Ε. την παροχή άτοκων δανείων προς τις 40 μεγαλύτερες ουκρανικές εταιρείες τροφίμων.
Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία της ουκρανικής κυβέρνησης, οι γεωργικές εκτάσεις ενδέχεται να μειωθούν σχεδόν στο 1/3 του συνόλου, από τα 15 εκατομμύρια εκτάρια στα 6 εκατομμύρια. Παράλληλα, οι Ρώσοι στρατιώτες έχουν αποκλείσει την προμήθεια ζωοτροφών, προκαλώντας το θάνατο σε 3 εκατομμύρια κοτόπουλα στην περιοχή της Χερσώνας.
Καμία διέξοδος
Ο βαθμός γεωργικής παραγωγής της Ουκρανίας δε θα έχει αντίκτυπο μόνο σε εγχώριο, αλλά και σε διεθνές επίπεδο. Οι εξαγωγές σιτηρών από τα λιμάνια της Μαύρης Θάλασσας έχουν σταματήσει. Μόλις το 15% των σιτηρών μπορούν να μεταφερθούν μέσω σιδηροδρόμων προς τη Δύση. Η Ευρωπαϊκή Ένωση μελετά την επέκταση «πράσινων ζωνών» μέσω της Πολωνίας προς τη Βαλτική Θάλασσα, αλλά -μέχρι τώρα- δεν έχει υπάρξει επίσημη απόφαση.
Η Ουκρανία μπορεί να αποφύγει το Γολοντομόρ λόγω της στρατηγικής και σθεναρής αντίστασης των γενναίων πολεμιστών και γεωργών της. Η χώρα έχει στρατηγικά αποθέματα σίτου, ενώ παρά τον πόλεμο, οι Ουκρανοί γεωργοί σε 20 διαφορετικές περιοχές της χώρας έχουν αρχίσει την ανοιξιάτικη σπορά.
Τίποτα, όμως, δεν είναι βέβαιο λόγω του πολέμου. Κανείς δε γνωρίζει εάν οι εκτάσεις αυτές θα παραμείνουν στα χέρια των Ουκρανών μέχρι το καλοκαίρι. Το μεγαλύτερο πρόβλημα, όμως, θα είναι μακροπρόθεσμο και είναι αναπόφευκτο. Η γεωργική βιομηχανία της χώρας θα χρειαστεί χρόνια για να ανακάμψει, ιδιαίτερα εάν πληγεί εμπορικά μετά το τέλος του πολέμου.
Για τον Αντρέι Ντικούν, πρόεδρο του Ukrainian Agrarian Council, «έχουμε φτάσει στην περίοδο όπου ο κάθε γεωργός θα πρέπει να αγοράσει ντίζελ για να σπείρει. Δεν έχει χρήματα για να το κάνει, αφού δε μπορεί να πουλήσει το σιτάρι του. Οι Ρώσοι έχουν προκαλέσει μακροπρόθεσμη ζημιά στις γεωργικές εκτάσεις μας, πολλές από τις οποίες έχουν καταστραφεί ολοσχερώς, ή έχουν μετατραπεί σε ναρκοπέδια. Άλλες είναι γεμάτες με παρατημένα και κατεστραμμένα ρωσικά τανκ και φορτηγά».
Για τον Ουκρανό Πρόεδρο Βολοντιμίρ Ζελένσκι, οι Ρώσοι «προσπαθούν να καταστρέψουν τη γεωργία μας και να προκαλέσουν παγκόσμια κρίση τροφίμων όχι μόνο στην Ουκρανία αλλά και στον κόσμο ολόκληρο».