Μετάφραση: Αντώνης Χρυσουλάκης
Ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες πιστεύει ότι οι πιθανές ζημιές στο εργοστάσιο της Ζαπορίζια θα μπορούσαν να είναι «αυτοκτονία» και ο πρόεδρος της Τουρκίας δήλωσε ότι κανείς δεν θέλει ένα νέο Τσερνομπίλ – το χειρότερο πυρηνικό ατύχημα στον κόσμο, όταν η Ουκρανία ήταν υπό σοβιετική κυριαρχία.
Όπως αναφέρει το BBC, η Ρωσία κατέλαβε την τοποθεσία στην αριστερή όχθη του ποταμού Δνείπερου στην αρχή του πολέμου, αλλά αυτόν τον μήνα οι δύο πλευρές κατηγόρησαν η μία την άλλη ότι βομβάρδισαν επανειλημμένα το συγκεκριμένο τμήμα.
Η καθεμία ισχυρίζεται ότι η άλλη σχεδιάζει προβοκάτσια. Η Ουκρανία λέει ότι ένα ρωσικό κινηματογραφικό συνεργείο έχει ήδη σκηνοθετήσει μια επίθεση για να κατηγορήσει το Κίεβο.
Ρώσοι αξιωματούχοι έχουν δημιουργήσει έναν χάρτη που δείχνει πώς ένα ραδιενεργό νέφος μπορεί να εξαπλωθεί από το εργοστάσιο από την Ουκρανία σε γειτονικές χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Ουγγαρίας, της Πολωνίας και της Σλοβακίας.
«Εγώ δεν θα ανησυχούσα πολύ»
Ποιος είναι, λοιπόν, ο κίνδυνος για αυτό το πυρηνικό εργοστάσιο που στεγάζει έξι αντιδραστήρες – και αντιμετωπίζει η Ευρώπη μια κατάρρευση τύπου Φουκουσίμα;
«Εγώ δεν θα ανησυχούσα πολύ», λέει ο Mark Wenman, επικεφαλής του Κέντρου Διδακτορικής Εκπαίδευσης για το Μέλλον της Πυρηνικής Ενέργειας.
«Η Ζαπορίζια χτίστηκε τη δεκαετία του 1980 και είναι σχετικά σύγχρονη. Διαθέτει ένα στερεό κτίριο συγκράτησης πυρηνική ενέργειας. Έχει πάχος 1,75 μέτρα, από βαριά οπλισμένο σκυρόδεμα πάνω σε σεισμικό υπόστρωμα, για να αντέχει στους σεισμούς… και χρειάζονται πολλά για να το περάσει κάποιος» λέει χαρακτηριστικά και συγχρόνως απορρίπτει τις συγκρίσεις με το Τσερνομπίλ το 1986 ή τη Φουκουσίμα το 2011. Το Τσερνομπίλ είχε σοβαρά σχεδιαστικά ελαττώματα, εξηγεί, ενώ στη Φουκουσίμα οι γεννήτριες ντίζελ πλημμύρισαν, κάτι που πιστεύει ότι δεν θα συνέβαινε στην Ουκρανία, καθώς οι γεννήτριες βρίσκονται μέσα στο ειδικό κτίριο.
Μεγάλο μέρος της ανησυχίας αφορά το ενδεχόμενο το εργοστάσιο να δεχτεί πυρά από βλήματα πυροβολικού ή ρουκέτες. Η Ουκρανία έχει κατηγορήσει τις ρωσικές δυνάμεις ότι το χρησιμοποιούν ως ασπίδα από την οποία μπορούν να βάλουν κατά των κοντινών πόλεων. Η Ρωσία αρνείται ότι αυτό συμβαίνει.
Αυτός μπορεί να μην είναι ο μεγαλύτερος κίνδυνος. Μετά την 11η Σεπτεμβρίου 2001, οι πυρηνικοί σταθμοί δοκιμάστηκαν για πιθανές επιθέσεις που αφορούσαν μεγάλα αεροσκάφη και βρέθηκαν σε μεγάλο βαθμό ασφαλείς.
Ένας δυνητικά σοβαρότερος κίνδυνος θα μπορούσε να προκύψει εάν η παροχή ρεύματος στους πυρηνικούς αντιδραστήρες και τις εφεδρικές γεννήτριες χάνονταν και οδηγούσε σε απώλεια ψυκτικού υγρού. Χωρίς ηλεκτρική ενέργεια για την τροφοδοσία των αντλιών γύρω από τον καυτό πυρήνα του αντιδραστήρα, τα καύσιμα θα άρχιζαν να λιώνουν.
«Αυτό δεν θα ήταν τόσο σοβαρό όσο το Τσέρνομπιλ»
Ο αντιστράτηγος Igor Kirillov, ο οποίος είναι επικεφαλής του σώματος πυρηνικής προστασίας της Ρωσίας, δήλωσε ότι τα συστήματα υποστήριξης του εργοστασίου είχαν ήδη υποστεί ζημιές από τους βομβαρδισμούς και ότι αυτού του είδους η βλάβη των αντλιών και των γεννητριών θα μπορούσε να οδηγήσει σε υπερθέρμανση του πυρήνα του αντιδραστήρα και καταστροφή των εγκαταστάσεων του εργοστασίου.
«Αυτό δεν θα ήταν τόσο σοβαρό όσο το Τσέρνομπιλ, αλλά θα μπορούσε και πάλι να οδηγήσει σε απελευθέρωση ραδιενέργειας και αυτό εξαρτάται από το πού φυσάει ο άνεμος», λέει η Claire Corkhill, καθηγήτρια πυρηνικών υλικών στο Πανεπιστήμιο του Σέφιλντ.
Για την ίδια, ο κίνδυνος να πάει κάτι στραβά είναι πραγματικός – και η Ρωσία θα κινδύνευε εξίσου με την Κεντρική Ευρώπη.
Η αρχή ατομικής ενέργειας του ΟΗΕ, ο ΔΟΑΕ, προειδοποιεί για «πολύ πραγματικό κίνδυνο πυρηνικής καταστροφής» και ζήτησε να της επιτραπεί η πρόσβαση στην περιοχή το συντομότερο δυνατό. Ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ κάλεσε τη Ρωσία να αποσύρει τα στρατεύματά της και να αποστρατιωτικοποιήσει την περιοχή με μια «ασφαλή περίμετρο». Η Ρωσία αρνήθηκε, υποστηρίζοντας ότι αυτό θα καθιστούσε το εργοστάσιο πιο ευάλωτο.
Αν σταματήσει και η τελευταία πηγή ενέργειας, η υπηρεσία πιστεύει ότι τα πυρηνικά καύσιμα θα αρχίσουν να λιώνουν
Η πυρηνική υπηρεσία της Ουκρανίας αναφέρει ότι τρεις από τις τέσσερις γραμμές μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας που συνδέουν το εργοστάσιο με την Ουκρανία έχουν ήδη υποστεί ζημιές από τα πυρά των πυραύλων. Αν σταματήσει και η τελευταία πηγή ενέργειας, η υπηρεσία πιστεύει ότι τα πυρηνικά καύσιμα θα αρχίσουν να λιώνουν «με αποτέλεσμα την απελευθέρωση ραδιενεργών ουσιών στο περιβάλλον» και οι γεννήτριες ντίζελ δεν θα αποτελέσουν μακροπρόθεσμη λύση.
Όμως ο καθηγητής Iztok Tiselj, πρόεδρος πυρηνικής μηχανικής στο Πανεπιστήμιο της Λιουμπλιάνας στη Σλοβενία, πιστεύει ότι ο κίνδυνος ενός μεγάλου ραδιενεργού συμβάντος είναι ελάχιστος, καθώς μόνο δύο από τους έξι αντιδραστήρες λειτουργούν τώρα.
«Για τους Ευρωπαίους πολίτες δεν υπάρχει λόγος ανησυχίας», λέει. Οι άλλοι τέσσερις βρίσκονται σε κατάσταση διακοπής λειτουργίας, οπότε η ποσότητα ενέργειας που απαιτείται για την ψύξη των αντιδραστήρων είναι μικρότερη.
Ο Mark Wenman είναι γεμάτος επαίνους για το ουκρανικό προσωπικό του εργοστασίου που μείωσε τον αριθμό των αντιδραστήρων σε λειτουργία.
Αυτό σημαίνει ότι, παρόλο που τα ραδιενεργά προϊόντα συνεχίζουν να είναι ραδιενεργά, η λεγόμενη «θερμότητα διάσπασης» μετά τη διακοπή λειτουργίας διασπάται εκθετικά με το χρόνο. «Υπό την προϋπόθεση ότι οι γεννήτριες ντίζελ είναι σε καλή κατάσταση, ακόμη και αν χάσουν την ηλεκτρική ενέργεια από το δίκτυο θα πρέπει να είναι σε θέση να ψύξουν τον αντιδραστήρα», λέει.
«Αν αυτά καταστραφούν, θα υπάρξει απελευθέρωση ραδιενέργειας»
Ένας άλλος μεγάλος φόβος για την ασφάλεια θα μπορούσε να προέλθει από τα αναλωμένα καύσιμα στη Ζαπορίζια. Μόλις τελειώσουν τα καύσιμα, τα απόβλητα ψύχονται σε δεξαμενές χρησιμοποιημένων καυσίμων και στη συνέχεια μεταφέρονται σε ξηρά δοχεία αποθήκευσης.
«Αν αυτά καταστραφούν, θα υπάρξει απελευθέρωση ραδιενέργειας, αλλά δεν θα είναι τόσο σοβαρή όσο η απώλεια ψυκτικού υγρού», λέει η Corkhill. Και ο Iztok Tiselj πιστεύει ότι οποιαδήποτε απελευθέρωση θα ήταν τόσο μικρή ώστε να είναι αμελητέα.
Στο επίκεντρο αυτής της κρίσης βρίσκεται το προσωπικό του εργοστασίου, το οποίο εργάζεται υπό ρωσική κατοχή και πιθανότατα υπό μεγάλη πίεση. Έχουν διαμαρτυρηθεί ότι το εργοστάσιο δέχεται συνεχείς επιθέσεις, αλλά προειδοποιούν ότι η πραγματική απειλή καταστροφής θα αναδυόταν αν η Ρωσία έκλεινε ολόκληρο το εργοστάσιο, ώστε να μπορέσει να αποσυνδέσει την παροχή από την Ουκρανία και να την επανασυνδέσει αντ’ αυτής στη ρωσοκρατούμενη Κριμαία.
Ο ανθρώπινος παράγοντας είναι αυτός που αντιπροσωπεύει τον μεγαλύτερο κίνδυνο
Ο Δρ Wenman πιστεύει ότι ο ανθρώπινος παράγοντας είναι αυτός που αντιπροσωπεύει τον μεγαλύτερο κίνδυνο πυρηνικού ατυχήματος, είτε λόγω χρόνιας κόπωσης είτε λόγω άγχους: «Και αυτό παραβιάζει όλες τις αρχές ασφαλείας».
Αν κάτι πήγαινε στραβά, θα έπρεπε να είναι σε άριστη φόρμα, και μπορεί κανείς να φανταστεί ότι δεν είναι, λέει η Claire Corkhill. Ο επικεφαλής του ΔΟΑΕ, Rafael Grossi, απηύθυνε έκκληση να αφεθεί το προσωπικό να εκτελέσει τα καθήκοντά του «χωρίς απειλές ή πιέσεις».
Μια επιστολή που υπογράφουν δεκάδες εργαζόμενοι στο εργοστάσιο την Πέμπτη κάλεσε τη διεθνή κοινότητα να σταματήσει και να σκεφτεί: «Μπορούμε να ελέγξουμε την πυρηνική σχάση», ανέφερε, «αλλά είμαστε αβοήθητοι μπροστά στην ανευθυνότητα και την τρέλα των ανθρώπων».
*Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο BBC