Μετάφραση: Αντώνης Χρυσουλάκης
Πριν από 15 και πλέον χρόνια, όταν ο αγωγός φυσικού αερίου Nord Stream μεταξύ της Ρωσίας και της Γερμανίας δεν ήταν παρά μια ιδέα, μια μελέτη της σουηδικής κυβέρνησης προειδοποιούσε για τους κινδύνους που ενέχει η λειτουργία ενός κρίσιμου τμήματος της ενεργειακής υποδομής κατά μήκος του πυθμένα της Βαλτικής Θάλασσας.
Σε άρθρο τους οι New York Times αναφέρουν ότι σύμφωνα με τη συγκεκριμένη μελέτη ο αγωγός θα ήταν ευάλωτος ακόμη και στην πιο υποτυπώδη μορφή σαμποτάζ και η υποβρύχια επιτήρηση θα ήταν σχεδόν αδύνατη. Η εν λόγω μελέτη του 2007, η οποία συντάχθηκε από τη Σουηδική Υπηρεσία Αμυντικών Ερευνών, παρουσίαζε ακόμη και ένα σενάριο:
«Ένας δύτης θα ήταν αρκετός για να τοποθετήσει έναν εκρηκτικό μηχανισμό».
Σήμερα, οι Ευρωπαίοι ερευνητές αντιμετωπίζουν σχεδόν ακριβώς αυτό το σενάριο. Οι σουηδικές αρχές που ηγούνται μιας ποινικής έρευνας κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι ένας κρατικός φορέας ήταν πιθανότατα υπεύθυνος για την έκρηξη του Σεπτεμβρίου που χτύπησε τους σωλήνες φυσικού αερίου. Οι αξιωματούχοι και οι εμπειρογνώμονες λένε ότι τα εκρηκτικά πιθανώς ρίχτηκαν από πλοία ή – όπως ακριβώς προειδοποιούσε η σουηδική έκθεση – τοποθετήθηκαν στον πυθμένα της θάλασσας με τη χρήση υποβρυχίων ή δυτών.
Η επίθεση στον Nord Stream αποτέλεσε μυστήριο εν καιρώ πολέμου, προκαλώντας υποδείξεις και εικασίες για το πώς – σε μια εποχή συνεχούς δορυφορικής παρακολούθησης, εν μέσω ενεργειακής κρίσης και με την Ευρώπη σε κατάσταση συναγερμού λόγω του πολέμου στην Ουκρανία – ένα πλοίο θα μπορούσε να πλησιάσει έναν κρίσιμο αγωγό ενέργειας, να τοποθετήσει μια βόμβα και να φύγει χωρίς ίχνη.
Η Βαλτική Θάλασσα, όπως αποδεικνύεται, ήταν ένας σχεδόν ιδανικός τόπος εγκλήματος. Ο πυθμένας της είναι πλεγμένος με καλώδια τηλεπικοινωνιών και σωλήνες που, όπως είχε προειδοποιηθεί, δεν παρακολουθούνται στενά. Πλοία πηγαινοέρχονται συνεχώς από τις εννέα χώρες που βρίσκονται εκεί και τα σκάφη μπορούν εύκολα να κρυφτούν απενεργοποιώντας τους αναμεταδότες εντοπισμού τους.
«Το βασικό ερώτημα δεν είναι τι είδους επιτήρηση υπήρχε, αλλά γιατί υπήρχε έλλειψη επιτήρησης για αυτόν τον αγωγό», δήλωσε ο Niklas Rossbach, αναπληρωτής διευθυντής ερευνών στη Σουηδική Υπηρεσία Αμυντικών Ερευνών.
Η Βαλτική είναι επίσης ένα γιγαντιαίο νεκροταφείο για πυρομαχικά και χημικά όπλα που απορρίφθηκαν μετά τους Παγκόσμιους Πολέμους. Οι αποστολές για την εκκαθάριση αυτών των εμποδίων είναι συχνές, πράγμα που σημαίνει ότι η τεχνογνωσία για την πραγματοποίηση υποβρύχιων πυροδοτήσεων είναι πανταχού παρούσα. Αρκετές χώρες κατά μήκος της Βαλτικής, συμπεριλαμβανομένης της Ρωσίας, διαθέτουν ομάδες κατάδυσης που ειδικεύονται σε επιχειρήσεις στο βυθό, δήλωσαν αξιωματούχοι της περιοχής. Η Ρωσία, με λιμάνι κατά μήκος της Βαλτικής, διαθέτει μικρά, αθόρυβα υποβρύχια που μπορούν να κινούνται απαρατήρητα, σύμφωνα με πρώην αξιωματούχους του στρατού και των μυστικών υπηρεσιών στην περιοχή.
Η Ρωσία έχει ιστορικό χρήσης της ενέργειας για να ασκήσει επιρροή και έχει συμφέρον να διασπάσει τις συμμαχίες εντός της Ευρώπης
Μετά τις εκρήξεις, η Πολωνία και η Ουκρανία κατηγόρησαν ανοιχτά τη Ρωσία, αλλά δεν προσκόμισαν κανένα αποδεικτικό στοιχείο. Σε συνέντευξή του, ο Ντάνιελ Στένλινγκ, ο κορυφαίος αξιωματούχος της σουηδικής αντικατασκοπείας, αρνήθηκε να κάνει εικασίες για τον δράστη. Ωστόσο, τοποθέτησε την επίθεση στον Nord Stream στο πλαίσιο της ολοένα και πιο θρασύτατης ρωσικής κατασκοπείας. Η Ρωσία, από την πλευρά της, κατηγόρησε τη Βρετανία, επίσης χωρίς αποδείξεις.
Η Ρωσία έχει ιστορικό χρήσης της ενέργειας για να ασκήσει επιρροή και έχει συμφέρον να διασπάσει τις συμμαχίες εντός της Ευρώπης. Αλλά η θεωρία ότι η Ρωσία πραγματοποίησε τις εκρήξεις, που επαναλαμβάνεται συχνά από δυτικούς αξιωματούχους, έχει γίνει μόνο πιο περίπλοκη.
Τις τελευταίες εβδομάδες, η Nord Stream AG, η οποία ανήκει κατά πλειοψηφία σε εταιρεία που ελέγχεται από το Κρεμλίνο, έχει αρχίσει να υπολογίζει το κόστος για την επισκευή του αγωγού και την αποκατάσταση της ροής του φυσικού αερίου, σύμφωνα με άτομο που έχει ενημερωθεί για τις εργασίες αυτές και μίλησε υπό τον όρο της ανωνυμίας επειδή δεν είχε την εξουσιοδότηση να μιλήσει γι’ αυτό δημόσια. Μια εκτίμηση για την επισκευή ξεκινά από περίπου 500 εκατομμύρια δολάρια, δήλωσε το άτομο. Οι σύμβουλοι της Ρωσίας μελετούν επίσης πόσο καιρό μπορούν οι κατεστραμμένοι σωλήνες να αντέξουν την έκθεση στο αλμυρό νερό. Οι έρευνες εγείρουν το ερώτημα γιατί, αν η Ρωσία βομβάρδιζε τους δικούς της αγωγούς, θα ξεκινούσε το δαπανηρό έργο της επιδιόρθωσής τους.
Αλλά όπως κάθε καλή ιστορία μυστηρίου, το σαμποτάζ έχει επίπεδα ίντριγκας και πολλούς παίκτες με διαφορετικά κίνητρα και ικανότητες. Ακόμα και η απόφαση της σουηδικής κυβέρνησης να κρατήσει μυστικές τις λεπτομέρειες της έρευνάς της από τους δυτικούς συμμάχους έχει προκαλέσει ψιθύρους ότι ίσως οι ερευνητές έχουν λύσει την υπόθεση και στρατηγικά τηρούν σιγή ιχθύος.
Ο Nord Stream περιλαμβάνει δύο έργα, καθένα από τα οποία είναι ένα ζεύγος χαλύβδινων σωλήνων που περικλείονται από σκυρόδεμα, με διάμετρο σχεδόν ένα μέτρο και μήκος πάνω από 700 μίλια.
Το πρώτο ζεύγος, το Nord Stream I, τέθηκε σε λειτουργία το 2011. Η Γερμανία ήθελε φθηνό και αξιόπιστο φυσικό αέριο και η Ρωσία ήθελε να μειώσει την εξάρτησή της από τη διοχέτευση φυσικού αερίου μέσω της Ουκρανίας, μιας χώρας με την οποία είχε μια αμφιλεγόμενη σχέση πολύ πριν από την εισβολή του τρέχοντος έτους.
Σχεδόν όλοι οι υπόλοιποι στην Ευρώπη, μαζί με τις Ηνωμένες Πολιτείες, εξέφρασαν αντιρρήσεις. Ένας ανώτερος Πολωνός αξιωματούχος συνέκρινε ακόμη και τη συμφωνία για τον αγωγό με το σύμφωνο μεταξύ Χίτλερ και Στάλιν πριν από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, το οποίο τεμάχισε την Πολωνία.
Αμέσως μετά την έναρξη λειτουργίας του Nord Stream I, το Κρεμλίνο άρχισε να πιέζει για ένα άλλο σετ σωλήνων
Η Σουηδία διατύπωσε αντιρρήσεις για ένα μέρος του έργου που σχεδιαζόταν κοντά στην ακτογραμμή της, υποστηρίζοντας ότι θα μπορούσε να επιτρέψει τη ρωσική επιτήρηση.
Αλλά το μεγαλύτερο επιχείρημα ήταν ότι ο Nord Stream θα καθιστούσε την Ευρώπη υπερβολικά εξαρτημένη από το ρωσικό φυσικό αέριο, δίνοντας στη Μόσχα ένα μοχλό πίεσης στην Ευρωπαϊκή Ένωση με την ικανότητά της να διακόπτει τις προμήθειες.
Αμέσως μετά την έναρξη λειτουργίας του Nord Stream I, το Κρεμλίνο άρχισε να πιέζει για ένα άλλο σετ σωλήνων. Αυτός ο δεύτερος αγωγός, γνωστός ως Nord Stream II, ήταν ακόμη πιο αμφιλεγόμενος, με το μεγαλύτερο μέρος της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των Ηνωμένων Πολιτειών – τόσο υπό τον πρόεδρο Μπαράκ Ομπάμα όσο και υπό τον πρόεδρο Ντόναλντ Τραμπ – να αντιτίθενται σε αυτόν.
Η κατασκευή του ολοκληρώθηκε τον περασμένο Σεπτέμβριο και, καθώς οι Ρώσοι στρατιώτες συγκεντρώθηκαν στα σύνορα με την Ουκρανία, οι Ουκρανοί αξιωματούχοι είδαν τον αγωγό ως απειλή για την ασφάλεια. Εάν οι Ρώσοι προμηθευτές φυσικού αερίου μπορούσαν να παρακάμψουν περαιτέρω την Ουκρανία, έλεγε το επιχείρημα, το Κρεμλίνο δεν θα είχε λόγο να μην βομβαρδίζει τις ουκρανικές υποδομές.
Πέρυσι, οι ουκρανικές ρυθμιστικές αρχές ενέργειας έστειλαν μια επιστολή 13 σελίδων στην Πολωνία στο πλαίσιο μιας συντονισμένης προσπάθειας να σταματήσουν την έναρξη λειτουργίας του νέου αγωγού. Ο Nord Stream II «θα επηρεάσει αρνητικά την εθνική ασφάλεια της Ουκρανίας», ανέφερε η επιστολή, την οποία απέκτησαν οι New York Times. Η επιστολή προειδοποιούσε επίσης για οικονομικές συνέπειες για την Ουκρανία, καθώς οι ρωσικές εταιρείες εξακολουθούν να πληρώνουν για να στέλνουν φυσικό αέριο μέσω των ουκρανικών σωλήνων.
Ακόμη και μετά την εισβολή της Ρωσίας, ένα έγγραφο της ουκρανικής κυβέρνησης που περιήλθε στην κατοχή των Times δείχνει ότι η Ουκρανία ανέμενε να συνεχίσει να χρεώνει τις ρωσικές εταιρείες, συμπεριλαμβανομένων των κρατικών Gazprom και Rosneft, για τη μεταφορά φυσικού αερίου κατά το πρώτο εξάμηνο του 2022. Βάσει της σύμβασής της, η Ουκρανία λαμβάνει κατά μέσο όρο 1 δισεκατομμύριο δολάρια ετησίως σε τέλη διαμετακόμισης.
Αλλά το σαμποτάζ ενός βασικού κομματιού της ενεργειακής υποδομής θα μπορούσε να θεωρηθεί πράξη πολέμου. Για ένα μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης ή του ΝΑΤΟ να το πραγματοποιήσει θα είχε σημαντικές συνέπειες, καταρρακώνοντας την εμπιστοσύνη σε δύο από τις σημαντικότερες δυτικές συνεργασίες. Και ενώ η επίθεση στον αγωγό μπορεί να είχε οικονομικό νόημα για την Ουκρανία, ιδίως σε περίοδο πολέμου, η ικανότητά της να πραγματοποιήσει ένα τέτοιο κατόρθωμα δεν είναι σαφής. Η Ουκρανία δεν διαθέτει λιμάνι στη Βαλτική και το μοναδικό γνωστό υποβρύχιό της αιχμαλωτίστηκε από τη Ρωσία το 2014.
Πολλές ευρωπαϊκές κυβερνήσεις και εμπειρογνώμονες θεωρούν τη Μόσχα ως τον πιθανότερο σαμποτέρ. Ο πρόεδρος της Ρωσίας Βλαντίμιρ Β. Πούτιν έχει χρησιμοποιήσει το φυσικό αέριο ως πολιτικό μοχλό πίεσης στο παρελθόν και υπάρχουν ενδείξεις ότι είδε την Ευρώπη ως ευάλωτη.
Σε μια συνεδρίαση της Gazprom, ένα στέλεχος απέρριψε την ιδέα ότι η Ευρώπη θα μπορούσε να αφήσει τον Nord Stream II κλειστό. «Περιμένετε έναν κρύο χειμώνα και θα ικετεύουν για το φυσικό μας αέριο», είπε ένας αξιωματούχος σε συναδέλφους του σε μια συνάντηση με Ρώσους πολιτικούς και στελέχη επιχειρήσεων πέρυσι, σύμφωνα με έναν συμμετέχοντα.
Το σίγουρο είναι ότι η έκρηξη δεν ωφελεί τη Ρωσία
Όμως η Γερμανία μπλόκαρε την έναρξη του Nord Stream II. Καθώς οι ευρωπαϊκές χώρες αποθήκευαν φυσικό αέριο φέτος, η συμπεριφορά του Κρεμλίνου άλλαξε. Η Ρωσία έθεσε εκτός λειτουργίας τον Nord Stream I στα τέλη Αυγούστου, αποδίδοντας την ευθύνη σε μηχανικά προβλήματα. Στις αρχές Σεπτεμβρίου, το Κρεμλίνο δήλωσε ότι ο αγωγός θα κλείσει επ’ αόριστον. Οι εκρήξεις σημειώθηκαν λίγες εβδομάδες αργότερα, στις 26 Σεπτεμβρίου. Έκοψαν και τα δύο σκέλη του Nord Stream I και έναν από τους σωλήνες του Nord Stream II.
Το σίγουρο είναι ότι η έκρηξη δεν ωφελεί τη Ρωσία. Πρέπει να συνεχίσει να πληρώνει τέλη διέλευσης στην Ουκρανία, δεν μπορεί εύκολα να χρησιμοποιήσει την υπόσχεση φθηνού φυσικού αερίου για να αποσπάσει τη Γερμανία από τους Ευρωπαίους συμμάχους της και αντιμετωπίζει βαρύ κόστος επισκευής.
Αλλά το σαμποτάζ σχεδόν εγγυάται ότι οι τιμές του φυσικού αερίου θα είναι δυσάρεστα υψηλές για τους Ευρωπαίους μέχρι την άνοιξη. Και δημιουργεί ένα κίνητρο για τις χώρες της Ε.Ε. να πιέσουν την Ουκρανία να διαπραγματευτεί ένα γρήγορο τέλος, καθώς ο πόλεμος απειλεί τους χερσαίους αγωγούς που φέρνουν το φυσικό αέριο δυτικά. Το γεγονός ότι ένας από τους αγωγούς του Nord Stream II παραμένει άθικτος σημαίνει επίσης ότι, σε μια ενεργειακή κρίση, η Γερμανία θα μπορούσε να αντιστρέψει την πορεία της και να επιτρέψει σε αυτόν τον αγωγό να αρχίσει να αντλεί αέριο.
Το σαμποτάζ στον Nord Stream δημιουργεί επίσης αβεβαιότητα σχετικά με το ποιες άλλες υποδομές θα μπορούσαν να δεχθούν επίθεση. Εκτός από την καταστροφή του αγωγού, η έκρηξη έφτασε επικίνδυνα κοντά στην καταστροφή ενός καλωδίου που μεταφέρει ηλεκτρική ενέργεια από τη Σουηδία στην Πολωνία.
Οι Σουηδοί ερευνητές ανακάλυψαν υπολείμματα εκρηκτικών υλών από το σημείο της έκρηξης. Δυστυχώς όμως οι υποθαλάσσιες φωτογραφίες έδειξαν ελάχιστα. Η επιτήρηση ενός τόσο τεράστιου αγωγού θα ήταν απίστευτα δαπανηρή και δεν αποτελούσε ποτέ προτεραιότητα για τις ευρωπαϊκές μυστικές υπηρεσίες. Η καλύτερη υποθαλάσσια επιτήρηση στην περιοχή, λένε οι ειδικοί σε θέματα ασφαλείας, γίνεται από ρωσικούς αισθητήρες σόναρ κατά μήκος του αγωγού. Οι δυτικοί ερευνητές δεν έχουν πρόσβαση σε αυτά τα δεδομένα.
Με ελάχιστα στοιχεία από τον βυθό, μια ανακάλυψη μπορεί να βασιστεί σε υποκλοπές των υπηρεσιών πληροφοριών και σε ανθρώπινες πηγές. Αλλά μέχρι στιγμής, οι αμερικανικές και ευρωπαϊκές υπηρεσίες πληροφοριών δεν έχουν μοιραστεί δημοσίως τα δεδομένα που μπορεί να έχουν συλλέξει.
*Το άρθρο δημοσιεύτηκε στους New York Times