Τη στιγμή που η Ουκρανία υπερασπίζεται την ευρωπαϊκή ασφάλεια και τις ευρωπαϊκές αξίες απέναντι στη ρωσική επιθετικότητα, τι ευθύνες έχουν απέναντι στην Ουκρανία, ΝΑΤΟ και ΕΕ;
Η ηθική απάντηση ίσως είναι προφανής, με τις ευρωπαϊκές και τις αμερικανικές κυβερνήσεις να δεσμεύονται να στηρίξουν το Κίεβο και να διοχετεύουν ασταμάτητα όπλα και χρήματα στην Ουκρανία. Όμως οι πρακτικές απαντήσεις είναι πιο περίπλοκες ,όπως συμβαίνει συνήθως και, σύμφωνα με τους Times της Νέας Υόρκης, διχάζουν την Ευρώπη.
Διαψεύδοντας τις προσδοκίες, η ΕΕ έδρασε με ταχύτητα και πυγμή, παρέχοντας σημαντική στρατιωτική υποστήριξη και επιβάλλοντας συντριπτικές κυρώσεις στη Ρωσία. Όμως τώρα, είναι αντιμέτωπη με μια πιο δύσκολη ερώτηση: πώς να συνδέσει ευάλωτα κράτη όπως η Ουκρανία, η Μολδαβία και η Γεωργία με την Ευρώπη, κατά τέτοιο τρόπο ώστε να τις βοηθά χωρίς να προκαλεί μακροπρόθεσμα νέους κινδύνους ασφαλείας.
Πρόκειται για ένα ερώτημα που θα απασχολήσει τους ευρωπαίους ηγέτες στη σύνοδο της Δευτέρας, και το οποίο γίνεται πιο επιτακτικό εξαιτίας της απαίτησης της Ουκρανίας για επιτάχυνση των διαπραγματεύσεων για την ένταξή της στο μπλοκ, πράγμα που ενδέχεται να μην αποφασιστεί μέχρι και την επόμενη σύνοδο στα τέλη Ιουνίου.
Απίθανη η ένταξη
Παρά τις πιέσεις για επιτάχυνση της διαδικασίας για την Ουκρανία, παρατηρούν οι Times, η πλήρης ένταξή της είτε στο ΝΑΤΟ είτε στην ΕΕ είναι απίθανη για πολλά χρόνια ακόμη. Όμως οι ευρωπαίοι ηγέτες έχουν ήδη αρχίσει να συζητούν τρόπους για την αργή ενσωμάτωση και προστασία της χώρας.
Ο πρόεδρος της Γαλλίας, Εμανουέλ Μακρόν και ο ιταλός ομόλογός του, Μάριο Ντράγκι, τις τελευταίες εβδομάδες συζητούσαν για μια νέα ομοσπονδία με την ΕΕ, σε αντίθεση με την παλιά λογική ενός πυρήνα και μιας περιφέρειας ή μιας Ευρώπης «δυο ταχυτήτων», την οποία τα νέα μέλη απορρίπτουν επειδή τα θέτει σε δεύτερη μοίρα.
Όμως ο Μακρόν ήταν εκείνος που είχε να προτείνει – έστω και θολά – μια πιο συγκεκριμένη πρόταση για ένα νέο είδος συμφωνίας, ιδίως κατά την ομιλία του για την Ημέρα της Ευρώπης, στις 9 Μαΐου, ενώπιον του Ευρωκοινοβουλίου.
«Πολιτική Κοινότητα»
«Ο πόλεμος στην Ουκρανία και η φιλοδοξία του λαού της, όπως και εκείνων της Μολδαβίας και της Γεωργίας, να ενταχθούν στην ΕΕ, μας ενθαρρύνει να σκεφτούμε διαφορετικά τη γεωγραφία μας, καθώς επίσης και την οργάνωση της ηπείρου μας».
Στη συνέχεια ο Μακρόν πρόσφερε ένα ανατρεπτικό όραμα μιας νέας Ευρωπαϊκής Πολιτικής Κοινότητας – ενός εξώτερου κύκλου ευρωπαϊκών κρατών, όπως η Ουκρανία, η Γεωργία, η Μολδαβία και η Βρετανία – που θα συνδέονται με την ΕΕ, χωρίς όμως να είναι και τμήμα της.
Ένας τέτοιος, ευρύτερος κύκλος ευρωπαϊκών κρατών, θα επέτρεπε στις Βρυξέλλες να θέσουν πιο άμεσα κάτω από τις φτερούγες των Βρυξελλών μια σειρά από ευάλωτα κράτη που βρίσκονται κοντά στη Ρωσία, σε σχέση με το να περιμένουν την πλήρη ένταξη στην ΕΕ, που «στην πραγματικότητα θα απαιτήσει αρκετά χρόνια και πιθανότατα αρκετές δεκαετίες», κατά τον Μακρόν.
Μια τέτοια «πολιτική κοινότητα», δήλωσε, «θα επέτρεπε σε δημοκρατικά ευρωπαϊκά κράτη που πιστεύουν στις θεμελιώδεις αξίες μας, να βρουν ένα νέο τόπο για πολιτική συνεργασία σε ζητήματα ασφάλειας, ενέργειας, μεταφορών, υποδομών και ελεύθερης μετακίνησης ανθρώπων – ιδίως των νέων».
Η ιδέα των ομόκεντρων κύκλων ευρωπαϊκών κρατών, μιας Ευρώπης «πολλαπλών ταχυτήτων», έχει προταθεί πολλές φορές στο παρελθόν, μεταξύ άλλων και από τον πρώην γάλλο πρόεδρο, Φρανσουά Μιτεράν, το 1989, αν και τότε συμπεριλάμβανε τη Ρωσία και τελικά δεν έβγαλε πουθενά. Κάτι τέτοιο έχει αναφέρει στο παρελθόν και ο ίδιος ο Μακρόν. Όμως τώρα, με τη Ρωσία να προελαύνει, είναι η στιγμή να κάνουμε αυτό το όραμα πραγματικότητα, υποστήριξε.
Η πορεία προς την ΕΕ
Τον Φεβρουάριο, τέσσερις μέρες μετά τη ρωσική εισβολή, η Ουκρανία υπέβαλε επίσημη αίτηση ένταξης στην ΕΕ. Τον Μάρτιο, οι ευρωπαίοι ηγέτες «αναγνώρισαν τις ευρωπαϊκές φιλοδοξίες και την ευρωπαϊκή επιλογή της Ουκρανίας».
Στις 8 Απριλίου στο Κίεβο, την πρωτεύουσα της Ουκρανίας, η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, πρόεδρος της Κομισιόν, δήλωσε στον Βολοντίμιρ Ζελένσκι, τον πρόεδρο της Ουκρανίας: «Αγαπητέ Βολοντίμιρ, το μήνυμά μου είναι ξεκάθαρο: η Ουκρανία ανήκει στην ευρωπαϊκή οικογένεια», είπε. «Τώρα αρχίζει η πορεία σας προς την ΕΕ».
Όμως ακόμα κι αν οι ευρωπαίοι ηγέτες αποφάσιζαν την έναρξη των διαπραγματεύσεων με την Ουκρανία, η διαδικασία θα ήταν αργή, παρά την υποστήριξη του αιτήματος άμεσης ένταξης από κράτη όπως η Πολωνία και οι χώρες της Βαλτικής.
Στις 22 Μαΐου, ο Κλεμέντ Μπονέ, υπουργός ευρωπαϊκών ζητημάτων της Γαλλίας, δήλωσε στο γαλλικό ραδιόφωνο: «Δεν θέλω να δίνω στους Ουκρανούς ψευδαισθήσεις και ψέματα. Πρέπει να είμαστε ειλικρινείς. Αν λέτε ότι η Ουκρανία θα ενταχθεί στην ΕΕ μέσα σε έξι μήνες ή σε ένα-δυο χρόνια, λέτε ψέματα. Το πιθανότερο είναι να χρειαστούν 15 έως 20 χρόνια – χρειάζεται πολύς καιρός».
Ο αυστριακός ΥΠΕΞ, Αλεξάντερ Σάλενμπεργκ, δήλωσε αντιστοίχως ότι δεδομένων των δυσκολιών, στην Ουκρανία θα πρέπει να δοθεί ένα «άλλο μονοπάτι» σε ό,τι αφορά τη σχέση της με τις Βρυξέλλες.
Ο Ζελένσκι έχει απορρίψει οποιοδήποτε εναλλακτικό μονοπάτι πέραν της επιτάχυνσης της ένταξης της Ουκρανίας στην ΕΕ. Όμως το αίτημά του δεν φαίνεται να πετυχαίνει.
Λίστα αναμονής
Ακόμη και η έναρξη των συζητήσεων για την ένταξη της Ουκρανίας είναι αμφιλεγόμενο ζήτημα, επειδή η Γεωργία και η Μολδαβία έχουν επίσης υποβάλει αιτήσεις μετά την εισβολή, ενώ άλλες χώρες έχουν «κολλήσει» στη διαδικασία εδώ και πολύ καιρό. Η Τουρκία υπέβαλε αίτηση το 1987, η Βόρεια Μακεδονία το 2004, το Μαυροβούνιο το 2008 και η Αλβανία και η Σερβία το 2009. Όλες οι παραπάνω χώρες έχουν ξεκινήσει σχετικές διαπραγματεύσεις,
Όμως αίτηση έχει υποβάλει και η Βοσνία/Ερζεγοβίνη και την κίνησή της θέλει να αντιγράψει το Κόσοβο.
Παρόλα αυτά, η ΕΕ δεν έχει διευρυνθεί καθόλου μετά το 2013, εν μέρει εξαιτίας των προβλημάτων που αντιμετωπίζει καθώς επιχειρεί να ενσωματώσει φτωχότερα μέλη, όπως η Ρουμανία και η Βουλγαρία, και επειδή τα ενταξιακά κριτήρια είναι τόσο κοπιώδη.
Τα σημερινά 27 κράτη-μέλη, αντιμετωπίζουν τα δικά τους οικονομικά προβλήματα, ενώ παράλληλα παλεύουν να κάνουν την Ουγγαρία και την Πολωνία να συμμορφωθούν με τις ευρωπαϊκές αξίες και το κράτος δικαίου.
Καμιά εγγύηση
«Χώρες όπως η Ουκρανία, η Γεωργία και η Μολδαβία είναι εύθραυστες και δεν θα μπορέσουν σύντομα να ενταχθούν στο ΝΑΤΟ και στην ΕΕ», σημείωσε στους Times της Νέας Υόρκης η Κλόντια Μέιτζορ, αναλύτρια άμυνας στο Γερμανικό Ινστιτούτο Διεθνών Υποθέσεων και Ζητημάτων Ασφαλείας. «Αν είμαστε ειλικρινείς, δεν έχουμε καμιά εγγύηση ασφαλείας για τις χώρες αυτές».
Μπορούν να υπάρξουν στενότεροι δεσμοί με τις Βρυξέλλες σε τομείς όπως η εκπαίδευση, τα δίκτυα ηλεκτροδότησης, το εμπόριο και η οικονομία ή κάποιου είδους συνεργασία που να μην αγγίζει το επίπεδο της ένταξης, εξήγησε. «Όμως δεν είμαι σίγουρη αν κάτι τέτοιο θα απέτρεπε τη Ρωσία», συνέχισε. «Στο κάτω-κάτω, γιατί θέλουν να μπουν στο ΝΑΤΟ η Σουηδία και η Φινλανδία; Επειδή εκεί έχουν τις ΗΠΑ».
Το μάθημα, τόνισε, είναι ότι «η πυρηνική αποτροπή και οι αμερικανικές δυνατότητες μας κρατούν ασφαλείς στην Ευρώπη».
«Μπορούμε να προσφέρουμε σε αυτές τις χώρες κάθε είδους υποστήριξη, όχι όμως αρκετή ώστε να τις σώσουμε», ανέφερε η Μέιτζορ. «Δεν μπορούμε να τους προσφέρουμε την ασφάλεια ζωής που επιθυμούν».
Διεύρυνση χωρίς λιπαρά
Μια επιτάχυνση της ένταξης της Ουκρανίας θα μπορούσε να αποξενώσει ορισμένα κράτη των δυτικών Βαλκανίων, όπου η αργή διαδικασία της διεύρυνσης «έχει απογοητεύσει αρκετούς, τη στιγμή που η Ρωσία και η Κίνα έχουν επίσης αυξήσει την επιρροή τους στην περιοχή», επεσήμανε στους Times η Τζούλια Ντε Κλερκ-Σάσε του Γερμανικού Marshall Fund στις Βρυξέλλες.
Προτάσεις όπως αυτή του Μακρόν «μπορούν να γίνουν έναυσμα για μια ευρύτερη συζήτηση μεταξύ των ευρωπαίων ηγετών για το πώς μπορούν να βοηθήσουν καλύτερα και να προστατεύσουν εκείνους που δεν είναι ακόμη μέλη, εξήγησε.
«Ταυτόχρονα, χρειάζεται προσοχή ώστε αυτές οι ιδέες να μην ερμηνευτούν ως ένα είδος “διεύρυνσης χωρίς λιπαρά” που θα υπονομεύσει τις φιλοδοξίες πλήρους ένταξης και θα αποξενώσει περαιτέρω τις χώρες που έχουν ήδη αποξενωθεί από τη διαδικασία».
Καθαρτήριο
Μια πιο σκληρή άποψη είναι ότι ο Μακρόν επιχειρεί να κρατήσει τις νέες φιλοδοξίες στην αναμονή για να διατηρήσει μέσα από αυτές τη γαλλική επιρροή στις Βρυξέλλες. «Με αυτό το σκοπό μίλησε για ένα Καθαρτήριο των Βρυξελλών, στο οποίο οι υποψήφιες χώρες θα σιγοβράζουν μέχρι την Ημέρα της Κρίσης», έγραψε ο Έρικ Γκουγιερ, της Neue Zürcher Zeitung. «Κάνει λόγο για μια ευρωπαϊκή πολιτική κοινότητα, που συμπληρώνει την ΕΕ. Μοιάζει να έχει κατανόηση και είναι επαρκώς ασαφές, όμως ο τελικός σκοπός είναι προφανής».
«Η συζήτηση μόλις που άρχισε», σημείωσε η Ρόζα Μπαλφούρ, διευθύντρια του Carnegie Europe. «Μην περιμένετε κάποιο σχέδιο». Υπάρχουν συζητήσεις, πρόσθεσε, για «πιο σταδιακή ενσωμάτωση αυτών των χωρών, ανά τομέα», μεταξύ άλλων και μέσα από την είσοδό τους στην κοινή αγορά.
Όμως υπάρχουν και ανησυχίες ότι μια «ένταξη χωρίς λιπαρά» θα υπονομεύσει την ισχυρή δύναμη που ωθούσε σε εσωτερικές μεταρρυθμίσεις τα υποψήφια κράτη που επιχειρούσαν να αντεπεξέλθουν στα αυστηρά κριτήρια, καταστρέφοντας την ήπια ισχύ του μπλοκ.
Ο Πιερ Βιμόν, πρώην γάλλος πρέσβης στην Ουάσινγκτον, πιστεύει ότι το καλύτερο θα ήταν η ΕΕ να ανοίξει σε όλα τα επίδοξα μέλη. Όμως «το πραγματικό πρόβλημα», προσθέτει, «είναι ότι μια ΕΕ 35 μελών δεν μπορεί να ακολουθήσει την ίδια πολιτική», απαιτώντας σοβαρές θεσμικές μεταρρυθμίσεις για τη λειτουργία της.
Μέχρι τώρα, παραδέχεται, «κανείς δεν έχει την απάντηση». Όμως προειδοποιεί ότι «δεν μπορούμε να αδιαφορήσουμε για τη Ρωσία ή να την ξεχάσουμε – το κάναμε για χρόνια και δεν πήγε πολύ καλά».
«Πρέπει να αντιμετωπίσουμε την ερώτηση με ανοιχτότητα», καταλήγει. «Και να συλλάβουμε νέες ιδέες».
Πηγή: New York Times