Η αργή πρόοδος της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία και η κατάρρευση της ρωσικής οικονομίας δημιουργούν ένα περιβάλλον όπου ο αυταρχισμός και η καταστολή είναι η μόνη λύση προκειμένου να διατηρήσει ο Πούτιν την εξουσία, γράφουν οι Financial Times.
Το περασμένο καλοκαίρι δημοσίευσε ένα μακροσκελές δοκίμιο με τίτλο «Περί της ιστορικής ενότητας Ρώσων και Ουκρανών», το οποίο ήταν επίσης και ένα πολεμικό μανιφέστο, γράφει στο άρθρο γνώμης ο Γκίντεον Ράχμαν.
Ενώ όμως μελετά την ιστορία, ο Πούτιν δεν πρόσεξε ένα κρίσιμο επαναλαμβανόμενο μοτίβο: τον ρόλο που έχουν διαδραματίσει οι αποτυχημένοι πόλεμοι στις αλλαγές καθεστώτος στη Ρωσία.
Μαθήματα από το παρελθόν
Η ήττα στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο δημιούργησε τις συνθήκες για τη Ρωσική Επανάσταση το 1917. H ταπείνωση της Μόσχας στον πόλεμο με την Ιαπωνία το 1904-1905 συνέβαλε επίσης στο ξέσπασμα μιας αποτυχημένης επανάστασης. Ο Κριμαϊκός Πόλεμος του 1853-56 οδήγησε στον θάνατο, πιθανότατα από αυτοκτονία, του Τσάρου Νικόλαου Α’. Πιο πρόσφατα, ο πόλεμος στο Αφγανιστάν είχε σημαντική συμβολή στην κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης το 1991.
Σε μια δεκαετία η ΕΣΣΔ έχασε περίπου 14.000 στρατιώτες σε μία δεκαετία στον πόλεμο στο Αφγανιστάν. Στην περίπτωση της εισβολής στην Ουκρανία, η ρωσική κυβέρνηση παραδέχεται ότι έχει χάσει περίπου 500 στρατιώτες. Τα πραγματικά νούμερα όμως ενδέχεται να είναι πιο υψηλά. Η Λουντμίλα Ναρούσοβα, μέλος της ρωσικής Γερουσίας, αναφέρθηκε σε ομάδα Ρώσων στρατιωτών με μόλις τέσσερις επιζήσαντες. Και τα χειρότερα όσον αφορά τις συγκρούσεις είναι μάλλον μπροστά μας.
Θα μπορούσε μια στρατιωτική αποτυχία να ανατρέψει ξανά τη ρωσική κυβέρνηση; Oι περισσότεροι ειδικοί με τους οποίους συνομίλησα πιστεύουν ότι κάτι τέτοιο δεν είναι πιθανό -τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα.
Εδραιωμένη εξουσία
Ο Μπεν Νομπλ του University College του Λονδίνου αντιμετωπίζει με επιφυλακτικότητα «τους ισχυρισμούς ότι ο Πούτιν θα ανατραπεί από κάποιο πραξικόπημα ή ότι η υφιστάμενη ελίτ θα εκδιωχθεί με μαζικές διαδηλώσεις». Ο Ντόμινικ Λίβεν, αυθεντία στην πτώση της τσαρικής Ρωσίας, είναι επίσης επιφυλακτικός στο ενδεχόμενο ταχείας κατάρρευσης του συστήματος Πούτιν.
Όμως, χάρη στις Δυτικές κυρώσεις, το οικονομικό πλήγμα που θα δεχτεί η Ρωσία από τον ουκρανικό πόλεμο θα γίνει αισθητό πολύ σύντομα. Κέρδη μιας εικοσαετίας θα μπορούσαν να εξαφανιστούν μέσα σε λίγες εβδομάδες. O Mάικλ Μπέρνσταμ του Πανεπιστημίου του Στάνφορντ πιστεύει ότι το πάγωμα των περιουσιακών στοιχείων της κεντρικής τράπεζας της Ρωσίας θα έχει ως αποτέλεσμα να καταρρεύσουν σύντομα εμπορικές τράπεζες και εφοδιαστικές αλυσίδες, υποβαθμίζοντας μεγάλα τμήματα της ρωσικής οικονομίας.
Αντίο Δύση
Η μεσαία τάξη των ρωσικών έχει συνηθίσει έναν κόσμο με ΙΚΕΑ, iPhone, πιστωτικές κάρτες Visa και ταξίδια στην Ευρώπη ή τις χώρες του Περσικού Κόλπου. Ο κόσμος αυτός αποτελεί παρελθόν. Πολλοί από τους ολιγάρχες, οι οποίοι στήριξαν τον Πούτιν για να σώσουν την περιουσία τους, έχασαν τα γιοτ τους και τις επιχειρήσεις που είχαν χτίσει στο εξωτερικό.
Eλευθερίες που έχουν κατακτηθεί με θυσίες και επαφές με τον έξω κόσμο έχουν επίσης εξαφανιστεί. Από πολλές απόψεις, η Ρωσία είναι ήδη πιο απομονωμένη από ό,τι ήταν στον Ψυχρό Πόλεμο -όταν ήταν δυνατό να ταξιδέψει κανείς στην Ανατολική Ευρώπη και οι σοβιετικές ομάδες μετείχαν στο Παγκόσμιο Κύπελλο και στους Ολυμπιακούς Αγώνες. Tώρα η Ρωσία έχει αποκλειστεί από τις διεθνείς αθλητικές διοργανώσεις και η Aeroflot έχει ακυρώσει τις διεθνείς πτήσεις, εκτός από τη γειτονική Λευκορωσία. Η απομόνωση αυτή είναι πιθανό να διατηρηθεί για όσο καιρό συνεχιστεί ο πόλεμος ή η κατοχή της Ουκρανίας.
Στην ίδια τη Ρωσία, η πρόσβαση στο Facebook και στις ξένες ενημερωτικές ιστοσελίδες όπως αυτή του BBC είναι πλέον αδύνατη. Η διάδοση «ψευδών πληροφοριών» για τον πόλεμο (ο οποίος δεν πρέπει να αποκαλείται πόλεμος, αλλά ειδική στρατιωτική επιχείρηση) τιμωρείται με 15 χρόνια φυλάκιση. Η Ρωσία είναι πλέον εξίσου απολυταρχική με την Κίνα -αλλά χωρίς μια ισχυρή οικονομία, ταξίδια στο εξωτερικό και καταναλωτικά αγαθά που βοηθούν να παραμένει υπάκουη η κινεζική μεσαία τάξη.
Η καταφυγή του Πούτιν στην καταστολή αποκαλύπτει πόσο άβολα νιώθει για την κατάσταση στο εσωτερικό. Με τους κροίσους και τη μεσαία τάξη των πόλεων να είναι σε αναμμένα κάρβουνα, ο ρώσος δικτάτορας (γιατί αυτό είναι πλέον) μπορεί να βασίζεται μόνο σε δύο ομάδες: τους απλούς Ρώσους που ζουν έξω από τις μεγάλες πόλεις και έναν στενό κύκλο έμπιστων.
Οι δημοσκοπήσεις στη Ρωσία δείχνουν ότι η στήριξη για τον πόλεμο είναι υψηλή. Δεδομένης όμως της καταπίεσης, οι δημοσκοπήσεις δεν πρέπει να θεωρούνται αξιόπιστες. Ανεπίσημα στοιχεία δείχνουν όντως ότι πολλοί Ρώσοι, αν όχι η πλειονότητα, πιστεύουν την εκδοχή του ρώσου προέδρου για τον πόλεμο. Η κρατική τηλεόραση ελέγχει το αφήγημα για τον ουκρανικό πόλεμο.
Ωστόσο η πραγματικότητα -με τη μορφή απώλειας ανθρώπινων ζωών και οικονομικής ένδειας- μπορεί σύντομα να υπονομεύσει το επίσημο αφήγημα. Ακόμα και έτσι, οι δημόσιες διαδηλώσεις απαιτούν υπέρμετρο σθένος. Οι διαδηλωτές κινδυνεύουν να ξυλοκοπηθούν, να φυλακιστούν ή να χάσουν τη δουλειά τους. Η καταστολή των περυσινών διαδηλώσεων στη Λευκορωσία δείχνει ότι η καταπίεση συχνά έχει αποτελέσματα, εφόσον είναι αρκετά αδίστακτη.
Ανατροπή εκ των έσω
Οι ελπίδες για απομάκρυνση του Πούτιν πρέπει να στηριχτούν σε ένα πραξικόπημα εκ των έσω. Όπως έχει παρατηρήσει ο πολιτικός επιστήμονας Μίλαν Σβόλικ, «η συντριπτική πλειονότητα των δικτατόρων χάνουν την εξουσία από αυτούς που βρίσκονται εντός του προεδρικού μεγάρου παρά από το πλήθος που βρίσκεται εκτός». Όμως ο Πούτιν φαίνεται να περιστοιχίζεται από έμπιστους, οι οποίοι ενστερνίζονται την εθνικιστική και συνωμοτική κοσμοαντίληψή του και των οποίων η μοίρα είναι στενά δεμένη με αυτήν του ηγέτη.
Ακόμα και αν κάποιοι εντός του στενού κύκλου έχουν αμφιβολίες, μια κίνηση εναντίον του Πούτιν θα ήταν και πάλι εξαιρετικά ριψοκίνδυνη και δύσκολη. Ο Ρώσος ηγέτης πρόσεχε πάντοτε τους σωματοφύλακές του -κάποιοι από τους οποίους έχουν γίνει πολύ πλούσιοι.
Σε άλλα μέρη του κόσμου, δικτάτορες όπως ο Ρόμπερτ Μουγκάμπε στη Ζιμπάμπουε ή ο Νικολάς Μαδούρο στη Βενεζουέλα καταδίκασαν τις χώρες τους στη φτώχεια και την απομόνωση αλλά κατάφεραν να μείνουν στην εξουσία για πολλά χρόνια. Είναι κάτι τέτοιο εφικτό στη σύγχρονη Ρωσία; Μπορεί ο Πούτιν να φυλακίσει για άλλη μια φορά τους συμπατριώτες του πίσω από ένα Σιδηρούν Παραπέτασμα;
Η μοίρα της Ουκρανίας, της Ρωσίας και μεγάλου μέρους της υφηλίου θα εξαρτηθεί από την απάντηση.