Μετάφραση: Αντώνης Χρυσουλάκης
Κατά τη διάρκεια των έξι ημερών που πέρασε ξεφυλλίζοντας φωτογραφίες νεκρών στρατιωτών στο κύριο στρατιωτικό νεκροτομείο της Ρωσίας για τον πόλεμο στην Ουκρανία, η Ιρίνα Τσιστιάκοβα προσπάθησε να μην κοιτάξει απευθείας τα παραμορφωμένα πτώματα.
Όπως αναφέρει το άρθρο των New York Times αν το πρόσωπο ήταν απανθρακωμένο πέρα από κάθε αναγνωρισιμότητα, επικεντρωνόταν στο αν τα δόντια έμοιαζαν με εκείνα του γιου της Κυρίλ, ενός στρατεύσιμου που είχε επικοινωνήσει τελευταία φορά μαζί της από το εσωτερικό της Ουκρανίας στα τέλη Μαρτίου. Συνολικά, είπε, είχε δει περίπου 500 φωτογραφίες.
Η κ. Τσιστιάκοβα είναι μεταξύ των εκατοντάδων Ρώσων που συμμετέχουν σε μια προσπάθεια να βρουν τους αγνοούμενους γιους, συζύγους, αδελφούς και άλλους αγαπημένους τους που πολέμησαν για τη Ρωσία, ένας ρόλος που οι συγγενείς και οι συνήγοροι των ανθρωπίνων δικαιωμάτων λένε ότι τους ανατέθηκε επειδή το Υπουργείο Άμυνας ήταν θλιβερά απροετοίμαστο για το έργο.
Τα νούμερα είναι συγκλονιστικά. Το αμερικανικό Πεντάγωνο στα τέλη του καλοκαιριού υπολόγισε ότι 70.000 έως 80.000 Ρώσοι στρατιώτες έχουν σκοτωθεί και τραυματιστεί, ενώ πολλοί άλλοι αγνοούνται. Αλλά η τύχη τους παραμένει μυστήριο για πολλούς από τους οικείους τους στην πατρίδα, οι οποίοι λένε ότι το σύστημα για την ανεύρεση των αγνοούμενων στρατιωτών είναι τόσο ανοργάνωτο όσο και η στρατιωτική προσπάθεια της Ρωσίας, η οποία χαρακτηρίζεται από δυσλειτουργία από την αρχή.
Οι περισσότεροι απογοητεύονται, αναζητώντας ακόμα απαντήσεις
«Στο τηλέφωνο μας λένε ότι όλα είναι εντάξει, ότι ψάχνουν, και το ίδιο ακριβώς πράγμα γράφουν και στις επίσημες, γραπτές απαντήσεις τους», δήλωσε η κ. Τσιστιάκοβα, 44 ετών, στου New York Times. Όταν ταξίδεψε στη νοτιοδυτική πόλη Rostov-on-Don για να σκανάρει τις φωτογραφίες των νεκρών, είπε, αναγνώρισε δύο άνδρες που είχαν προηγουμένως αναφερθεί ως αγνοούμενοι από τη μονάδα πεζικού του γιου της. «Πώς ψάχνετε, αν πήγα στο νεκροτομείο και βρήκα εκεί δύο από τους στρατιώτες σας;»είπε.
Στην προσπάθειά τους να βρουν απαντήσεις, οι συγγενείς δήλωσαν ότι ψάχνουν για πληροφορίες από παντού. Απευθύνονται στις τοπικές διοικήσεις, έρχονται σε επαφή με στρατιωτικούς διοικητές ή άλλους στρατιώτες, επισκέπτονται νοσοκομεία και νεκροτομεία και περνούν αμέτρητες ώρες στο διαδίκτυο σαρώνοντας βίντεο αιχμαλώτων στρατιωτών, καθώς και αναζητώντας συμβουλές από διαδικτυακές ομάδες συζήτησης. Οι περισσότεροι απογοητεύονται, αναζητώντας ακόμα απαντήσεις. «Το να παίρνουμε πληροφορίες για τους Ρώσους στρατιώτες που πολεμούν, που πιάστηκαν αιχμάλωτοι ή που πέθαναν ήταν πρόβλημα από την αρχή της σύγκρουσης», δήλωσε ο Σεργκέι Κριβένκο, διευθυντής μιας ομάδας ανθρωπίνων δικαιωμάτων που παρέχει νομική βοήθεια στους Ρώσους στρατιώτες. «Κανείς στο υπουργείο Άμυνας δεν περίμενε τέτοια νούμερα», πρόσθεσε, και ως εκ τούτου «απλώς δεν δημιούργησε τις κατάλληλες υπηρεσίες».
Η Ρωσία έχει ανακοινώσει στοιχεία για τις απώλειες μόνο δύο φορές, στα τέλη Μαρτίου και τον Σεπτέμβριο, όταν ο υπουργός Άμυνας, Σεργκέι Κ. Σοϊγκού, δήλωσε ότι σχεδόν 6.000 στρατιώτες είχαν χάσει τη ζωή τους. Οι δυτικές εκτιμήσεις είναι πολύ υψηλότερες. Δεν υπάρχουν δημόσια στοιχεία της ρωσικής κυβέρνησης για τους αγνοούμενους- τα στρατεύματά της αφήνουν μερικές φορές πτώματα εγκαταλελειμμένα στην άκρη του δρόμου καθώς υποχωρούν.
Περισσότεροι από 4.000 Ουκρανοί έχουν καταγραφεί ως αγνοούμενοι στρατιώτες
Η Ουκρανία αντιμετωπίζει επίσης ζήτημα αγνοούμενων στρατιωτών, αλλά η αντίδραση της χώρας ήταν πολύ διαφορετική. Κοινές ομάδες αναζήτησης στρατιωτικών και πολιτών έχουν συσταθεί σε επτά περιοχές συγκρούσεων, δήλωσε ο Oleh Kotenko, ανώτερος Ουκρανός αξιωματούχος που διορίστηκε να οργανώσει την προσπάθεια εντοπισμού των αγνοουμένων, σε συνέντευξη Τύπου στις 30 Σεπτεμβρίου.
Περισσότεροι από 4.000 άνθρωποι έχουν καταγραφεί ως αγνοούμενοι στρατιώτες, δήλωσε ο κ. Κοτένκο, αν και εκτίμησε ότι έως και το 15% αυτών ήταν πολίτες.
Στη Ρωσία, η απουσία οποιουδήποτε λειτουργικού επίσημου συστήματος ώθησε τους γονείς να οργανωθούν μόνοι τους. Έχουν δημιουργηθεί αμέτρητα chat rooms – συχνά επικεντρωμένα σε στρατιώτες που έχουν αναπτυχθεί από μια συγκεκριμένη περιοχή ή συγκεκριμένες μονάδες.
Ενώ τα chat rooms λειτουργούν ως ένα είδος εθνικής ομάδας υποστήριξης, βράζουν επίσης από απογοήτευση, πικρία και δυσπιστία. Υπάρχουν υποψίες ότι ορισμένοι συμμετέχοντες είναι Ουκρανοί κατάσκοποι που προσπαθούν να εκμεταλλευτούν πληροφορίες για τους στρατιώτες.
Ένα δωμάτιο συνομιλίας με την ονομασία «Μια ομάδα κινητοποιημένων, στρατιωτικών συζύγων και μητέρων» έχει προσελκύσει περισσότερους από 1.500 συμμετέχοντες, αλλά οι διαμάχες μεταξύ των μελών, ιδίως εκείνων που εκφράζουν αντιρωσικά, αντιπολεμικά αισθήματα, δημιουργούν συχνές εναλλαγές.
Η μεγαλύτερη πηγή απογοήτευσης φαίνεται να είναι η τηλεφωνική γραμμή του Υπουργείου Άμυνας για τους συγγενείς των αγνοουμένων. Αρκετοί άνθρωποι που ερωτήθηκαν είπαν ότι οι πληροφορίες αλλάζουν επανειλημμένα – άλλοτε τους έλεγαν ότι ο στρατιώτης ήταν απασχολημένος με τις μάχες, άλλοτε ότι σκοτώθηκε και άλλοτε ότι αγνοείται.
«Είναι διαφορετικό κάθε φορά», δήλωσε η Μαρία Σούμοβα. Ο γιος της Βλαντιμίρ, 23 ετών, είχε τηλεφωνήσει σποραδικά μετά την εισβολή, καταφέρνοντας να ξεστομίσει ότι ήταν ζωντανός πριν η γραμμή αποσυνδεθεί. Το τελευταίο τηλεφώνημα έγινε στις 15 Μαρτίου.
Η κ. Σούμοβα κατάφερε να συνθέσει κάποια από τα όσα συνέβησαν μιλώντας με στρατιώτες από τη μονάδα αναγνώρισης του Βλαντιμίρ. Γνωρίζει ότι βρισκόταν με μια ομάδα τεθωρακισμένων οχημάτων μεταφοράς προσωπικού στη Dmytrivka, ανατολικά του Κιέβου, όταν ένα από αυτά έπεσε σε ενέδρα. Οι στρατιώτες που πήγαν να το σώσουν δέχθηκαν με τη σειρά τους επίθεση. Το όχημα του Βλαντιμίρ εξερράγη και ορισμένοι από τους συμπολεμιστές του πιστεύουν ότι έχασε τη ζωή του, αλλά η τύχη του παραμένει αδιευκρίνιστη.
«Συνεχίζω να περιμένω, να ψάχνω, να σκέφτομαι, πού να γράψω, πώς να βρω τον γιο μου, απλά δεν ξέρω πια»
Παρόλα αυτά, δεν μπορεί να εγκαταλείψει το κυνήγι. Όπως πολλοί άλλοι, ξεφυλλίζει συνεχώς ένα ουκρανικό κανάλι Telegram με την ονομασία «Look for Your Own» που δημοσιεύει βίντεο με αιχμαλώτους Ρώσους στρατιώτες. Έχει επίσης υποβάλει ένα ερώτημα μέσω του Ερυθρού Σταυρού, αλλά δεν έχει λάβει απάντηση.
«Συνεχίζω να περιμένω, να ψάχνω, να σκέφτομαι, πού να γράψω, πώς να βρω τον γιο μου, απλά δεν ξέρω πια», είπε η κ. Σούμοβα.
Η καταγραφή των αγνοουμένων αποτελούσε επίσης πρόβλημα στους δύο πολέμους στην Τσετσενία, δήλωσε ο Αλεξάντερ Τσερκάσοφ, μέλος του διοικητικού συμβουλίου της Memorial, της ρωσικής οργάνωσης για τα ανθρώπινα δικαιώματα που μοιράστηκε το Νόμπελ Ειρήνης τον περασμένο μήνα, αλλά έχει στοχοποιηθεί από το Κρεμλίνο.
Σε αυτές τις συγκρούσεις, ερευνητές του Memorial επισκέπτονταν τα πεδία των μαχών για να προσπαθήσουν να συγκεντρώσουν πληροφορίες για τους αγνοούμενους. Αυτές οι μέρες έχουν περάσει ανεπιστρεπτί, δήλωσε ο κ. Τσερκάσοφ. «Στη Ρωσία του Πούτιν, είναι αδύνατο για τις ΜΚΟ να αναλάβουν τώρα να κάνουν κάτι, εναπόκειται στους πολίτες», είπε.
Συνεχίζουν να βλέπουν τον πόλεμο ως μια υπαρξιακή μάχη με τη Δύση
Το Υπουργείο Άμυνας δεν απάντησε σε αίτημα για σχολιασμό σχετικά με το σύστημά του για την ανεύρεση στρατιωτών. Η Τατιάνα Μοσκάλκοβα, η διαμεσολαβητής για τα ανθρώπινα δικαιώματα στη Ρωσία, δήλωσε νωρίτερα αυτή την εβδομάδα ότι είχε μιλήσει με τον νέο Ουκρανό ομόλογό της και ότι θα εργαστούν για το θέμα των αγνοούμενων στρατιωτών, αλλά ορισμένες οικογένειες που είχαν επικοινωνήσει μαζί της προηγουμένως πρότειναν ότι δεν φαίνεται να έχει καλύτερες πληροφορίες.
Η κ. Τσιστιάκοβα, η μητέρα του Κύριλ, δήλωσε ότι δεν έχει χάσει την αγάπη της για τους Ουκρανούς, ούτε για τον ρωσικό στρατό. Βλέπει τον πόλεμο ως μια υπαρξιακή μάχη με τη Δύση, επαναλμβάνοντας την αφήγηση που προωθεί το Κρεμλίνο, αλλά δεν πιστεύει ότι ούτε η Ρωσία ούτε η Ουκρανία τον είχαν ανάγκη.
Πέρασε πέντε μήνες παλεύοντας με τη στρατιωτική γραφειοκρατία, παρουσιάζοντας μεταξύ άλλων μια επιστολή προς το Κρεμλίνο που ζητούσε απαντήσεις υπογεγραμμένη από τους συγγενείς περισσότερων από 100 αγνοουμένων (η επιστολή αναφέρθηκε για πρώτη φορά από τη ρωσική υπηρεσία του Radio Free Europe). Στη συνέχεια η κ. Τσιστιάκοβα αποφάσισε να ψάξει η ίδια. Ταξίδεψε στο νεκροτομείο του Ροστόφ στο Ντον, φτάνοντας λίγο πριν από τις 26 Αυγούστου, τα 20ά γενέθλια του γιου της.
Το εκτεταμένο νεκροτομείο στεγάζεται σε μια σειρά από αποθήκες πίσω από ένα στρατιωτικό νοσοκομείο. Κουρελιασμένες, ματωμένες στολές βρίσκονται γύρω από το χώρο και μια τρομερή μυρωδιά πλανάται στον αέρα, είπε.
Οι συγγενείς μπορούν να δουν φωτογραφίες των πτωμάτων σε διάφορους υπολογιστές γραφείου. Ένας στρατιωτικός ψυχολόγος βρίσκεται κοντά, προσφέροντας ηρεμιστικά αν αυτό γίνει υπερβολικό. Μια ομάδα Τσετσένων που αναζητούσε συγγενείς έζησε κοντά στο νεκροτομείο στα αυτοκίνητά της για αρκετές εβδομάδες. Η κ. Τσιστιάκοβα είπε ότι ενθάρρυνε έναν άλλο άνδρα, που δίσταζε να μπει, να ψάξει τις φωτογραφίες- βρήκε τον γιο του.
Μέσω της δικής της έρευνας, ανακάλυψε ότι 32 στρατιώτες από τη διμοιρία του γιου της σκοτώθηκαν, τέσσερις αγνοούνται και τέσσερις παραμένουν ζωντανοί. Η κ. Τσιστιάκοβα τόλμησε ακόμη και να περάσει στην εμπόλεμη ζώνη, στο Ντονέτσκ, όπου μια μητέρα είχε βρει τον γιο της στο νεκροτομείο.
Στο Ροστόφ, η κ. Τσιστιάκοβα κατάφερε να αναγνωρίσει έναν στρατιώτη επειδή είχε ένα ασυνήθιστο τατουάζ με νύχια αρκούδας στο δεξί του χέρι. Το πτώμα του είχε φτάσει στο νεκροτομείο στις 3 Ιουνίου, περισσότερο από δύο μήνες πριν τον βρει. Κανείς δεν έψαχνε ενεργά επειδή οι γονείς του είχαν πεθάνει, είπε, οπότε τηλεφώνησε στη μητριά του για να της το πει.
«Δεν δίνουμε δεκάρα για την πολιτική, ό,τι κι αν κάνετε εκεί, απλά δώστε τους πίσω»
Μετά την πρώτη της μέρα, κάθισε κάτω από τα αστέρια σε ένα σκοτεινό πεζοδρόμιο κατοικημένης περιοχής της πόλης, κλαίγοντας και προσευχήθηκε.
Ο γιος της εξακολουθεί να αγνοείται. Σκέφτεται αν θα ξαναπάει στο νεκροτομείο. «Δεν δίνουμε δεκάρα για την πολιτική, ό,τι κι αν κάνετε εκεί, απλά δώστε τους πίσω», είπε η κ. Τσιστιάκοβα. «Αν σκοτώθηκαν, δώστε πίσω τα σώματά τους».
Η οικογένεια του Βλαντίμιρ Βεσέλοφ, 36 ετών, είχε τελευταία φορά νέα από τον επαγγελματία στρατιώτη γύρω στις 16 Μαΐου και υπέμεινε ένα μήνα σιωπής προτού αρχίσουν να τον αναζητούν.
Η αδελφή του Έλενα είπε ότι κάλεσε την τηλεφωνική γραμμή και της είπαν επανειλημμένα ότι ο Βλαντιμίρ δεν εμφανιζόταν σε καμία «αρνητική λίστα» (τις λίστες για όσους επιβεβαιωμένα σκοτώθηκαν, τραυματίστηκαν ή αγνοούνται). Η έρευνα μεταξύ των συναδέλφων του αδελφού της την οδήγησε στον νοσοκόμο της μονάδας του, με την κωδική ονομασία Σκαλπέλ.
Ένα εκρηκτικό βλήμα άρματος είχε τραυματίσει σοβαρά τον Βλαντιμίρ στο κεφάλι κοντά στο Χάρκοβο, της είπε ο Σκαλπέλ. Ο γιατρός είχε μεταφέρει τον Βλαντιμίρ σε νοσοκομείο στο Μπέλγκοροντ και έκτοτε δεν τον είχε δει.
Η Έλενα άρχισε να τηλεφωνεί σε στρατιωτικά νοσοκομεία στο Μπέλγκοροντ. Προς τα τέλη Αυγούστου, κάποιος στο νοσοκομείο Burdenko στη Μόσχα, που θεωρείται το καλύτερο στρατιωτικό νοσοκομείο της Ρωσίας, της είπε ότι μεταξύ των ασθενών της εντατικής θεραπείας ήταν και ένας άγνωστος στρατιώτης σε κώμα. Είχε ένα χαρακτηριστικό τατουάζ στο πάνω αριστερό του χέρι, έναν μεγάλο, φτερωτό δράκο, και το νοσοκομείο της έστειλε μια φωτογραφία του. Είχε βρει τον αδελφό της.
*Το άρθρο δημοσιεύτηκε στους New York Times