Η 14χρονη Αλόντρα Σαλίνας ετοιμαζόταν να επιστρέψει στο σχολείο για πρώτη φορά μετά την άρση των περιοριστικών μέτρων – όμως δεν θα ξανακαθόταν ποτέ στο θρανίο της. Σύμφωνα με την αστυνομία, ανταποκρίθηκε σε μια αγγελία στο Snapchat για την αγορά μπλε χαπιών σε προσφορά. Τελικά, επρόκειτο για το οπιοειδές φαιντανύλη. Το επόμενο πρωί, η μητέρα της δεν θα κατάφερνε ποτέ να την ξυπνήσει.
Ο 17χρονος Ζάκαρι Ντίντιερ περίμενε απαντήσεις στις αιτήσεις του σε διάφορα πανεπιστήμια, όταν πέθανε από φάρμακα που υποτίθεται ότι ήταν Percocet. Ο Σάμι Μπέρμαν Τσάπμαν, ένας 16χρονος άριστος μαθητής, πέθανε στο κρεβάτι του, παίρνοντας ένα χάπι που πίστευε ότι ήταν Xanax.
Οι τραγωδίες αυτές δεν αποτελούν μεμονωμένα περιστατικά. Οι ΗΠΑ βιώνουν έκρηξη στους θανάτους εφήβων από ναρκωτικά, με τους ειδικούς να αποδίδουν το φαινόμενο σε χάπια που πωλούνται στα κοινωνικά δίκτυα ως διάφοροι τύποι φαρμάκων, όμως στην πραγματικότητα περιέχουν το ισχυρό οπιοειδές φαιντανύλη. Ορισμένες φορές, οι πωλητές της ουσίας την παραδίδουν στα ίδια τα σπίτια των παιδιών.
Εκτόξευση των θανάτων
Τα επίσημα στατιστικά στοιχεία παρουσιάζουν τεράστια αύξηση των θανάτων από ναρκωτικά στη διάρκεια της πανδημίας, που ξεπέρασαν τους 93.000 στη διάρκεια του 2020 – ήταν, δηλαδή, 32% περισσότεροι σε σχέση με το 2019. Όμως η αύξηση δεν ήταν πουθενά πιο ραγδαία από ό,τι στην ηλικιακή ομάδα των νέων κάτω των 24 ετών, σύμφωνα με ανάλυση του Guardian επί των ομοσπονδιακών στοιχείων για το 2020.
Στη συγκεκριμένη ηλικιακή ομάδα, οι ακούσιοι θάνατοι από ναρκωτικά αυξήθηκαν κατά 50% μέσα σε έναν μόλις χρόνο, κόβοντας το νήμα σε 7.337 νέους ανθρώπους εντός του 2020. Οι ειδικοί αναφέρουν ότι μεγάλο μέρος αυτής της αύξησης μπορεί να αποδοθεί στις μεγάλες ποσότητες φαιντανύλης που κυκλοφορούν στις ΗΠΑ.
Στην Καλιφόρνια, όπου οι θάνατοι από φαιντανύλη ήταν σπάνιοι πριν από μόλις πέντε χρόνια, πλέον ένας νέος κάτω των 24 ετών πεθαίνει κάθε 12 ώρες σύμφωνα με ανάλυση του Guardian επί των πολιτειακών δεδομένων για τον Ιούνιο του 2021. Πρόκειται για αύξηση της τάξης του 1000% σε σχέση με το 2018, σύμφωνα με δεδομένα της υπηρεσίας δημόσιας υγείας της Καλιφόρνια για τους θανάτους από υπερβολική δόση.
Η φαιντανύλη είναι ένα φθηνό, συνθετικό οπιοειδές, έως και 100 φορές ισχυρότερο από την ηρωίνη, που, όπως λένε οι ομοσπονδιακές αρχές, αναμειγνύεται με ουσίες πέραν των «παραδοσιακών» ναρκωτικών, όπως η ηρωίνη, η κοκαΐνη, η μεθαμφεταμίνη και η μαριχουάνα: μετατρέπεται σε εκατομμύρια χάπια, με πανομοιότυπη εμφάνιση με εκείνη κλασικών φαρμάκων.
Όμως η ισχύς αυτών των πλαστών χαπιών έχει τεράστιες διακυμάνσεις. Ομοσπονδιακοί πράκτορες έχουν κατασχέσει σχεδόν 10 εκατομμύρια τέτοια χάπια στο πρώτο εννιάμηνο του 2021 περισσότερα από ότι στο σύνολο των δύο προηγούμενων ετών. Και τα τεστ που πραγματοποίησαν για να διαπιστώσουν από τι αποτελούνται, έδειξαν ότι δύο στα πέντε πλαστά χάπια περιέχουν αρκετή φαιντανύληώστε να αποδειχθούν θανατηφόρα, σύμφωνα με την Υπηρεσία Δίωξης Ναρκωτικών (DEA).
Το αγοράζουν μέσω social media
Την ίδια στιγμή, οι ειδικοί σημειώνουν ότι η διακίνηση ναρκωτικών δεν πραγματοποιείται πια σε σκοτεινά σοκάκια και γωνίες αλλά στα κοινωνικά δίκτυα, διευκολύνοντας τους νέους να αγοράσουν αυτό που πιστεύουν ότι είναι Xanax, Percocet ή Oxycodone από την άνεση των δωματίων τους.
«Δεν πρόκειται για θανάτους από υπερβολική δόση, αλλά για δηλητηριάσεις», υποστηρίζει μιλώντας στον Guardian ο Σαμπίρ Σαφντάρ, διευθυντής της Συνεργασίας για Ασφαλή Φάρμακα, μιας μη-κερδοσκοπικής οργάνωσης που μάχεται ενάντια στα πλαστά φάρμακα. «Κανείς δεν θα πεθάνει αν πάρει ένα Xanax. Κανείς δεν θα πεθάνει αν πάρει μόνο ένα Percocet. Πρόκειται για ψεύτικα χάπια».
Ο συγγραφέας Σαμ Κινόνες, που παρακολουθεί την άνοδο της φαιντανύλης στο βιβλίο του The Least of Us: True Tales of America and Hope in the Time of Fentanyl and Meth, σημειώνει ότι οι απίθανες ποσότητες που έχουν πλημμυρίσει τη χώρα, συνεπάγονται ότι «οι εποχές της χρήσης ναρκωτικών για ψυχαγωγία έχουν τελειώσει».
«Όποιο ναρκωτικό κι αν δοκιμάσεις πλέον, είναι ρώσικη ρουλέτα».
Ο Εντ Μπιρν έχει κουραστεί να βλέπει πτώματα.
Είναι ειδικός πράκτορας στο τμήμα ερευνών της Αμερικανικής Υπηρεσίας Εσωτερικής Ασφάλειας που συνεργάζεται με την DEA και τοπικά αστυνομικά τμήματα του Σαν Ντιέγκο, διερευνώντας θανάτους που οφείλονται στην φαιντανύλη.
Στη διάρκεια του πρώτου έτους από την ίδρυση της ομάδας δράσης, το 2018, στην κομητεία του Σαν Ντιέγκο καταγράφηκαν 92 θάνατοι από φαιντανύλη. Φέτος, λέει ο Μπιρν στον Guardian, με τους τρέχοντες ρυθμούς, οι νεκροί θα αγγίξουν τους 810. Μερικές φορές λαμβάνει πολλαπλές κλήσεις για θανάτους μέσα στην ίδια μέρα.
«Αυτή η ουσία δεν κάνει διακρίσεις», εξηγεί. «Πηγαίνουμε και βρίσκουμε έναν νεκρό άστεγο. Μετά, λαμβάνουμε άλλη κλήση, από ένα σπίτι αξίας $12 εκατομμυρίων, και ο νεκρός έχει πεθάνει από το ίδιο ναρκωτικό».
Το πρωί της 23ης Ιουνίου του 2020, το πρόβλημα έγινε προσωπικό. Ο συνεργάτης του Μπιρν τον πήρε τηλέφωνο για να του πει ότι ο 14χρονος ανιψιός του, Αλεξάντερ Νέβιλ, είχε βρεθεί χωρίς τις αισθήσεις του στο δωμάτιό του. Μέχρι να φτάσουν, το παιδί ήταν ήδη νεκρό.
Αρκεί ένα χάπι
Η Έιμι Νέβιλ, η μητέρα του Αλεξάντερ, λέει ότι κατάλαβε ότι κάτι πήγαινε πολύ στραβά, με το που άνοιξε την πόρτα του δωματίου του το πρωί.
«Χτύπησα την πόρτα του και καθώς την άγγιζα ήξερα ότι κάτι δεν πήγαινε καλά», θυμάται. «Δεν υπήρχε καμιά ένδειξη ζωής, ήταν ένα παράξενο συναίσθημα. Χτύπησα την πόρτα του και δεν απάντησε».
Η οικογένεια κατέβαλλε ήδη σκληρές προσπάθειες για να βοηθήσει τον Αλεξάντερ να διακόψει τη χρήση μαριχουάνας. Μόλις μια μέρα νωρίτερα, είχαν σχεδιάσει να τον εισάγουν σε κλινική αποτοξίνωσης, γιατί είχε παραδεχθεί ότι έκανε χρήση χαπιών και είχε ζητήσει βοήθεια. Όμως δεν πρόλαβε να τη λάβει.
«Ο Άλεξ είχε πάρει ένα χάπι που πίστευε ότι ήταν Oxycontin – ένα χάπι. Δεν είχα ιδέα ότι ένα χάπι θα μπορούσε να τον σκοτώσει», θυμάται η μητέρα του. «Είχε παραγγείλει ένα παράνομα κατασκευασμένο χάπι από τα κοινωνικά δίκτυα, με την ίδια ευκολία που θα είχε παραγγείλει και μια πίτσα».
Βαριά ναρκωτικά λίγα κλικ μακριά
Η αστυνομία και άλλοι ειδικοί συμφωνούν ότι ποτέ δεν ήταν τόσο εύκολο να παραγγείλει κανείς παράνομα χάπια στη χώρα. Οι διακινητές δεν κυκλοφορούν πια στο dark web αλλά πωλούν σε δημόσια θέα χάπια που παρουσιάζουν ως Oxycontin, Percocet, Xanax και Adderall σε πλατφόρμες όπως το Snapcat και το Instagram. Έκθεση που δημοσιεύθηκε τον Σεπτέμβριο, διαπίστωσε ότι το Instagram φέρνει τα παιδιά σε επαφή με τα ναρκωτικά, επιτρέποντάς τους να αγοράσουν Xanax, ecstasy και οπιοειδή μέσα σε λίγα κλικ.
Η εύκολη πρόσβαση στην φαιντανύλη «είναι μια υπόγεια κρίση που πρόκειται να εκραγεί», υποστηρίζει ο Δρ. Ντάνιελ Σικαρόνε, καθηγητής με ειδίκευση στον εθισμό σε φαρμακευτικές ουσίες στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια στο Σαν Φρανσίσκο. «Είναι πολύ μεγαλύτερο πρόβλημα από ό,τι πιστεύουμε. Είναι ένα υπόγειο ηφαίστειο».
Διαδηλώσεις πενθούντων
Τον περασμένο Αύγουστο, η Νέβιλ και δεκάδες άλλοι γονείς θυμάτων της φαιντανύλης δημιούργησαν τεράστια πλακάτ και στάθηκαν κρατώντας φωτογραφίες των νεκρών παιδιών τους στα σκαλιά του πολιτειακού Καπιτωλίου της Καλιφόρνια.
Έβγαλαν λόγους εκλιπαρώντας για τη λήψη μέτρων που θα βάλουν φρένο στη διακίνηση ναρκωτικών στα κοινωνικά δίκτυα, περισσότερες διώξεις για τους εισαγωγείς ναρκωτικών ουσιών και βελτίωση των δομών ψυχικής υγείας για εφήβους. Κυρίως, κάλεσαν τους νομοθέτες να κάνουν κάτι για να αποτρέψουν τους θανάτους παιδιών.
«Κανονικά, τώρα θα έπρεπε να ετοιμάζουμε τον γιο μας για το κολέγιο και ο μόνος λόγος που δεν συμβαίνει αυτό είναι η φαιντανύλη», δήλωσε η Λόρα Ντίντιερ. Ο γιος της, ο Ζάκαρι, ήταν ένας ταλαντούχος μουσικός που λάτρευε τον Σνούπι και είχε μάθει στον σκύλο του να «τραγουδά» για να τον συνοδεύει ότι έπαιζε πιάνο. Πέθανε στα 17 του.
Θα ήταν αριστούχος στην τάξη του. Όμως το πρωί της 27ης Δεκεμβρίου, ο πατέρας του τον βρήκε πεσμένο στο γραφείο του. Είχε πάρει ένα χάπι που νόμιζε ότι ήταν Percocet. Το είχε αγοράσει από το Snapchat.
Καθημερινές τραγωδίες
Ο Τζέιμι Πουέρτα βρήκε νεκρό τον 16χρονο γιο του τον Απρίλιο του 2020. Έκτοτε οργανώνει διαμαρτυρίες έξω από τα γραφεία του Snapchat και στους δρόμους του Σαν Φρανσίσκο, όπου γονείς απαιτούν από τις πλατφόρμες να αναλάβουν δράση
«Όταν τον βρήκα νεκρό, υποσχέθηκα στον εαυτό μου ότι θα κάνω κάτι για αυτό», λέει στον Guardian. «Έχω κουραστεί να ξυπνάω κάθε μέρα και να ακούω ότι άλλο ένα παιδί είναι νεκρό».
Οι εταιρείες κοινωνικών δικτύων αναγκάζονται πλέον να αναγνωρίσουν τον θανατηφόρο ρόλο που μπορούν να παίξουν οι πλατφόρμες τους. Σε ακρόαση στο Κογκρέσο αυτό το μήνα, ο επικεφαλής του Instagram, Άνταμ Μόσερι, κλήθηκε να απαντήσει σε μια σειρά από δύσκολες απαντήσεις για την εύκολη πρόσβαση που δίνει η πλατφόρμα στα ναρκωτικά.
Τι υποστηρίζουν οι εταιρείες
Σε δήλωσή της στον Guardian, η Ζαν Μοράν, εκπρόσωπος της Meta, δήλωσε ότι η εταιρεία απομακρύνει από την πλατφόρμα τεράστιο αριθμό αναρτήσεων που σχετίζονται με τη χρήση ναρκωτικών και «έχει αναπτύξει τεχνολογία για να βρίσκει και να απομακρύνει γρήγορα αυτό το περιεχόμενο».
Ακόμη παρέπεμψε στις μετρήσεις της εταιρείας που δείχνουν ότι «για κάθε 10.000 προβολές περιεχομένου στο Instagram εκτιμάμε ότι λιγότερες από πέντε αναφέρονται σε περιεχόμενο που παραβιάζει την πολιτική μας (για παράνομα προϊόντα)».
Αντίστοιχα, και το Snapchat υποστηρίζει πως κάνει κάθε δυνατή προσπάθεια για να ανακόψει αυτές τις επικίνδυνες δραστηριότητες.
Αλγόριθμοι διευκολύνουν τους dealer
Ο Έρικ Φάινμπεργκ, αντιπρόεδρος ελέγχου περιεχομένου σε ένα παρατηρητήριο που έχει ως στόχο το ασφαλέστερο internet (Coalition for a Safer Web), αναφέρει ότι οι διακινητές ανοίγουν καινούργιους λογαριασμούς με ταχύτητες που δεν προλαβαίνουν να αντιμετωπίσουν οι εταιρείες. Επιπλέον, σημειώνει ότι από τη στιγμή που άρχισε να ακολουθεί τέτοιου είδους σελίδες, οι αλγόριθμοι των κοινωνικών δικτύων άρχισαν να του προτείνουν και άλλες αντίστοιχες.
Για παράδειγμα, ένας dealer άρχισε να τον ακολουθεί από το πουθενά, και να βομβαρδίζει τα μηνύματά του με προσφορές για «παυσίπονα, αγχολυτικά και άλλα προϊόντα» που θα μπορούσε να του αποστείλει μέσω ταχυδρομείου.
Σε συνεδρίαση της Γερουσίας τον Οκτώβριο, η γερουσιάστρια Έιμι Κλομπούτσαρ σχολίασε ότι αν οι εταιρείες κοινωνικών δικτύων αναγκάζονταν να λογοδοτήσουν για τους θανάτους από ναρκωτικά που πωλήθηκαν μέσω των πλατφόρμων τους, ίσως έβρισκαν καλύτερους τρόπους να αντιμετωπίσουν την κρίση. Όμως οι εταιρείες υποστηρίζουν ότι ως πλατφόρμες τεχνολογίας, δεν φέρουν νομικές ευθύνες για το περιεχόμενο που αναρτάται στις ιστοσελίδες τους.
Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς
Προς το παρόν, με τους κινδύνους να παραμένουν τεράστιοι, ο Σαφντάρ λέει ότι το καλύτερο πράγμα που μπορούν να κάνουν οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί είναι να μιλούν στα παιδιά για τους θανατηφόρους νέους κινδύνους που φέρνει ο πειραματισμός με τα ναρκωτικά.
«Η σημερινή γενιά πρέπει να μάθει ότι κάθε χάπι που δεν προέρχεται από φαρμακείο ή νοσοκομείο είναι αναξιόπιστο και μπορεί να επιφέρει τον θάνατο», τονίζει. «Δυστυχώς, το μαθαίνουν μόνο όταν χάνουν τους φίλους τους».