Αλλά δεν υπάρχει σχεδόν κανένα ίχνος πολεμικής κόπωσης, σχολιάζει η Handelsblatt.
Και αυτό [αρά τους περισσότερους από 100.000 Ουκρανούς στρατιώτες που σκοτώθηκαν ή τραυματίστηκαν, σύμφωνα με δυτικές πηγές, τις δεκάδες χιλιάδες άμαχοι σκοτώθηκαν, εκατοντάδες Ουκρανές γυναίκες, κορίτσια και αγόρια βιάστηκαν και παρά τις τεράστιες καταστροφές – το κόστος ανοικοδόμησης υπολογίζεται σε τουλάχιστον 800 δισεκατομμύρια δολάρια.
“Ο γείτονάς μας και σημερινός ασυμβίβαστος εχθρός μας και ο Πούτιν έχουν κάνει περισσότερα για την εδραίωση της Ουκρανίας ως έθνους από ό,τι έχουν κάνει κάποιοι πατριώτες Ουκρανοί πολιτικοί, συγγραφείς ή καλλιτέχνες από την ανεξαρτησία της χώρας μας”, λέει ο Μπόρις Σεστοπάλοφ. Είναι ο κύριος μέτοχος του HD Group, ενός ουκρανικού παραγωγού τροφίμων που περιλαμβάνει το εργοστάσιο βρώμης. “Η Ουκρανία έχει πλέον μόνο μία επιλογή: όχι πια μια ανατολική επιλογή, αλλά μόνο μια ευρωπαϊκή επιλογή, μια δυτική επιλογή”.
Η Ουκρανία γίνεται τώρα ευρωπαϊκή τόσο γρήγορα όσο θα ήταν αδιανόητο σε καιρό ειρήνης, είναι πεπεισμένος ο επιχειρηματίας. Σύμφωνα με πρόσφατες έρευνες, το 87% των Ουκρανών επιθυμεί την ένταξη της χώρας τους στην ΕΕ, το 86% την ένταξη στο ΝΑΤΟ – περισσότερο από ποτέ άλλοτε.
Υποκειμενική αισιοδοξία που μερικές φορές αγγίζει τα όρια της ευφορίας
Η Ουκρανία, ένα χρόνο μετά την έναρξη του πολέμου, είναι μια χώρα που βρίσκεται σε μια παράξενη εκκρεμότητα μεταξύ μιας αντικειμενικά απειλητικής στρατιωτικής και οικονομικής κατάστασης και μιας υποκειμενικής αισιοδοξίας που μερικές φορές αγγίζει τα όρια της ευφορίας. Το καλύτερο παράδειγμα αυτής της αισιοδοξίας παρέχεται από τον ίδιο τον Σεστοπάλοφ. Η εταιρεία του περιλαμβάνει 15 εργοστάσια.
Πέντε από τα εργοστάσια είναι ακόμη υπό ρωσική κατοχή ή καταστράφηκαν από τους Ρώσους. “Όλα θα ξαναχτιστούν πλήρως μετά τον πόλεμο και θα αναπτυχθούμε”, λέει με αυτοπεποίθηση ο Σεστοπάλοφ.
Ακόμα και σήμερα, περνάει πολλές νύχτες στο κελάρι κατά τη διάρκεια των αεροπορικών επιδρομών, επειδή σχεδόν το μισό χρόνο ζει στην πόλη του, τη Ζαπορίζια, που βρίσκεται ακριβώς στη γραμμή του μετώπου στον ποταμό Ντνίπρο.
“Σε αυτόν τον πόλεμο αγωνιζόμαστε για την ελευθερία μας να είμαστε μια ανεξάρτητη χώρα και όχι μια ρωσική αποικία”, λέει η Ολεξάντρα Ματβιτσούκ, στην οποία απονεμήθηκε το Νόμπελ Ειρήνης στο Όσλο τον Δεκέμβριο για την ομάδα της για τα ανθρώπινα δικαιώματα “Κέντρο Πολιτικών Ελευθεριών”. Είχε γράψει την ομιλία της για την τελετή απονομής του βραβείου στη γενέτειρά της, το Κίεβο, υπό το φως των κεριών, επειδή τα ρωσικά πυραυλικά πλήγματα οδήγησαν σε πολυήμερες διακοπές της ηλεκτροδότησης, της θέρμανσης και της υδροδότησης.
Η ειρήνη, λέει η ακτιβίστρια για τα ανθρώπινα δικαιώματα, η οποία καταγράφει τα ρωσικά εγκλήματα πολέμου από τη ρωσική προσάρτηση της Κριμαίας το 2014, “δεν έρχεται απλώς όταν μια χώρα που έχει εισβάλει σταματά να πολεμά. Αυτό τότε δεν γίνεται ειρήνη, αλλά κατοχή”. Τα ρωσικά εγκλήματα πολέμου, οι μαζικές δολοφονίες στη Μπούτσα και αλλού, δεν έχουν πτοήσει τους Ουκρανούς, αλλά τους έχουν κάνει ακόμη πιο αποφασισμένους.
Δεύτερη φτωχότερη χώρα μετά το Κοσσυφοπέδιο
Ωστόσο, η Ουκρανία είναι μια βαριά πληγωμένη χώρα. Ακόμη και πριν από τον πόλεμο, η Ουκρανία ήταν η δεύτερη φτωχότερη χώρα στην Ευρώπη μετά το Κοσσυφοπέδιο, με σταθμισμένο κατά αγοραστική δύναμη ακαθάριστο εγχώριο προϊόν (ΑΕΠ) κατά κεφαλήν 14.220 δολάρια το 2021.
Από τότε, 8 εκατομμύρια άνθρωποι -κυρίως γυναίκες, παιδιά και ηλικιωμένοι- έχουν εγκαταλείψει την Ουκρανία ως πρόσφυγες πολέμου και 13 εκατομμύρια είναι εσωτερικά εκτοπισμένοι στη χώρα τους. Αυτό σημαίνει ότι κάθε δεύτερος Ουκρανός είναι πρόσφυγας. Εκατομμύρια εργαζόμενοι λείπουν. Σύμφωνα με υπολογισμούς του ουκρανικού υπουργείου Οικονομίας, το ΑΕΠ έχει συρρικνωθεί κατά 30,4% το 2022.
Το έτος πριν από τον πόλεμο, η Ουκρανία, μια γεωργική υπερδύναμη, παρήγαγε 107 εκατομμύρια τόνους σιτηρών, αραβόσιτου, ελαιοκράμβης και καλλιεργειών όπως φασόλια, σόγια και ηλιόσπορους. Το 2022, ήταν λιγότεροι από 67 εκατομμύρια τόνοι. “Το 2023 θα είναι μια ακόμη πιο δύσκολη χρονιά, επειδή πολλοί αγρότες στην ανατολική Ουκρανία εξετάζουν σήμερα αν θα σπείρουν καθόλου, λόγω των σε μεγάλο βαθμό αποκλεισμένων λιμανιών, των ναρκοθετημένων χωραφιών και των σημαντικών προβλημάτων χρηματοδότησης, καθώς και του απότομα αυξημένου κόστους καυσίμων και λιπασμάτων”, λέει ο Πέτερ Σάχζε. Διανέμει γεωργικά μηχανήματα για την John Deere στην Ουκρανία.
Η άλλοτε σημαντική ουκρανική βιομηχανία μετάλλων έχει χάσει τεράστια παραγωγική ικανότητα λόγω της καταστροφής των δύο χαλυβουργείων και των ελασματουργείων στη Μαριούπολη. Οι άλλες τοποθεσίες – όπως το εργοστάσιο της Arcelor-Mittal στο Κρίβι Ρις – υποφέρουν επίσης από έλλειψη ηλεκτρικής ενέργειας και εξαγωγικών δυνατοτήτων, επειδή η Ρωσία αποκλείει τα ουκρανικά λιμάνια.
Το αποτέλεσμα: η παραγωγή ακατέργαστου χάλυβα κατέρρευσε κατά σχεδόν 70% το 2022. Μόνο ο ουκρανικός τομέας της πληροφορικής μπόρεσε να αυξήσει τις υπηρεσίες του για ξένους πελάτες κατά το έτος του πολέμου ενάντια στην τάση κατά περίπου 8%.
Η κρατικά χρηματοδοτούμενη μετακίνηση 791 εταιρειών στα δυτικά της χώρας έσωσε τις εταιρείες αυτές, την ουκρανική οικονομία και δεκάδες χιλιάδες θέσεις εργασίας, λέει η Χαλίνα Γιατσένκο, βουλευτής και πρόεδρος του Εθνικού Συμβουλίου Επενδύσεων της Ουκρανίας.
Η ίδια δέχεται καλεσμένους σε μια μεγάλη βίλα στο κέντρο του Κιέβου. Εκεί εδρεύει η δεξαμενή σκέψης “Ινστιτούτο για το μέλλον της Ουκρανίας”. Το έργο του: να βοηθά τους πολιτικούς της νέας γενιάς να αναγνωρίζουν τις τάσεις και να τις μεταφράζουν σε πρακτικές πολιτικές.
Εξάλλου, η EBRD, η τράπεζα για την προώθηση της Ανατολικής Ευρώπης στο Λονδίνο, αναμένει ότι η οικονομία της Ουκρανίας θα αναπτυχθεί κατά ένα τοις εκατό το τρέχον έτος στις προβλέψεις της που δημοσιεύθηκαν την Πέμπτη. Σύμφωνα με τον οίκο αξιολόγησης Fitch, ο πληθωρισμός αναμένεται να μειωθεί από 26,6% σε 21% το 2023 και το δημοσιονομικό έλλειμμα από 20,2% σε 15,2%.
Ωστόσο, σύμφωνα με τον τρέχοντα δημοσιονομικό σχεδιασμό, αυτό θα εξακολουθήσει να αντιστοιχεί σε ανάγκη για εξωτερική δημοσιονομική στήριξη ύψους 38 δισεκατομμυρίων δολαρίων.
Η βουλευτής Γιαντσένκο έχει ένα ακόμη μεγαλύτερο αίτημα από τα ξένα δισεκατομμύρια: “Χρειαζόμαστε επειγόντως περισσότερα σύγχρονα όπλα”, προειδοποιεί. Οι φίλοι της – τραπεζίτες επενδύσεων και καλλιτέχνες – βρίσκονται στην πρώτη γραμμή ως εθελοντές και ζητούν καθημερινά στρατιωτική υποστήριξη για να αντέξουν τον ρωσικό στρατό και να απελευθερώσουν τα κατεχόμενα εδάφη: “Στη Δύση, ο χρόνος μετριέται σε δευτερόλεπτα, λεπτά, ημέρες. Με εμάς, μετριέται σε ανθρώπινες ζωές”.
Πόσο ελεύθερη είναι η Ουκρανία;
Εν τω μεταξύ, στα ουκρανικά κανάλια κοινωνικής δικτύωσης τίθεται όλο και πιο ανοιχτά το ερώτημα αν ο ουκρανικός στρατός μπορεί και πρέπει να συνεχίσει να κρατά το Μπαχμούτ στο Ντονμπάς, το οποίο αμφισβητείται σκληρά εδώ και μήνες, παρά τους πιθανώς εκατό νεκρούς στρατιώτες κάθε μέρα. “Εν τω μεταξύ, μας τελειώνουν και οι στρατιώτες, και όχι μόνο της Ρωσίας. Νεαροί άνδρες μαζεύονται από μικρά λεωφορεία στο δρόμο και καλούνται”, αναφέρει ο σχεδιαστής ιστοσελίδων Ihor, το όνομα του οποίου αλλάξαμε για την προστασία του.
Αλλά δεν επιτρέπεται να μιλάει κανείς ανοιχτά για τέτοια ζητήματα. Αυτό “υπονομεύει δήθεν την ενότητα του λαού. Αλλά η δύναμη της Ουκρανίας ήταν πάντα η δημοκρατία της, η ανοιχτή ανταλλαγή απόψεων”.
Στο ταξίδι με το τρένο από το Λβιβ της δυτικής Ουκρανίας, το βλέμμα του Ihor περιπλανιέται σε χιονισμένα χειμερινά τοπία, σε ατελείωτα δάση και σε χωριά με στραβά ξύλινα σπίτια. Κατά μήκος της διαδρομής, η επιβατική αμαξοστοιχία περνά από μακριές σειρές σκουριασμένων φορτηγών βαγονιών και μηχανών – ντίζελ που κυλούν προς τα ανατολικά, προς τα εμπρός. Σιτηρά προς τα δυτικά.
Σε περιόδους πολέμου, “σκέφτεσαι περισσότερο αν πρέπει πραγματικά να πεις και να γράψεις όλα όσα ξέρεις και θέλεις να πεις”, λέει ο Αντρέι Τσεβτσένκο, ο οποίος κατά τη διάρκεια της συνέντευξης την περασμένη εβδομάδα ήταν ακόμη επικεφαλής του Κέντρου Τύπου της Ουκρανίας και από την Τετάρτη είναι αναπληρωτής υπουργός Άμυνας της χώρας του. Οι έξι μεγάλοι ουκρανικοί ραδιοτηλεοπτικοί σταθμοί μεταδίδουν πλέον πάντα τα ίδια κύρια δελτία ειδήσεων, τα οποία διαδίδουν κυρίως τις επίσημες απόψεις.
Αλλά έτσι κι αλλιώς σχεδόν κανείς δεν τα παρακολουθεί αυτά”, λέει ο Τσεβτσένκο, αποκρούοντας τις κατηγορίες περί λογοκρισίας ότι οι περισσότεροι συμπατριώτες του αντλούν τις πληροφορίες τους από ιστοσελίδες και κανάλια κοινωνικής δικτύωσης. “Και εκεί μπορείς να γράφεις ό,τι θέλεις, ακόμη και οι πρόσφατες καταγγελίες για διαφθορά σε βάρος υψηλόβαθμων αξιωματούχων έγιναν γνωστές με αυτόν τον τρόπο – και ο Σελένσκι ανέλαβε δράση”.
“Είναι τα όρια ευθύνης που θέτεις στον εαυτό σου”, λέει ο Βίταλι Σιτς, αρχισυντάκτης του γνωστού περιοδικού “New Voice”, το οποίο περιλαμβάνει επίσης ραδιοφωνικό σταθμό και ιστότοπο. “Επειδή αγωνιζόμαστε ενάντια σε μια χώρα όπου δεν υπάρχει καθόλου ελευθερία του Τύπου”.
Ακόμη και κριτικά πνεύματα όπως το ζεύγος των ιδιοκτητών γκαλερί, Λένα Γκροσόβσκα και Λεονίντ Κόμσκι έχουν κατανόηση για την αυτολογοκρισία των επαγγελματιών των μέσων ενημέρωσης. “Η Ρωσία θέλει να καταστρέψει τη χώρα μας, το λαό μας, το έθνος μας και τον πολιτισμό μας”, λέει η ιδιοκτήτρια της γκαλερί Dukat στο Κίεβο, κοιτάζοντας μια ασπρόμαυρη κούκλα του Σίγκμουντ Φρόιντ στον εκθεσιακό της χώρο. “Πρόκειται για γενοκτονία, κάθε τι ουκρανικό πρόκειται να εξαλειφθεί από τον Πούτιν”.
Παρά αυτή την υπαρξιακή απειλή, παρά τους νεκρούς στρατιώτες κάθε μέρα, παρά τη ρωσική πυραυλική τρομοκρατία, τις νύχτες στο κελάρι χωρίς ρεύμα και νερό: η αισιοδοξία δεν έχει εγκαταλείψει την Ουκρανία. Και αυτό είναι το πραγματικά αξιοσημείωτο σε αυτή τη χώρα.
Τέσσερις ημέρες πριν από την έναρξη του πολέμου, ένα φορτίο ηλιακών συλλεκτών από την Κίνα έφτασε στο εργοστάσιό του, αναφέρει ο Σεστοπάλοφ. Πριν από τον πόλεμο, ήθελε να κάνει την παραγωγή του οικολογικά καλύτερη και φθηνότερη με ηλιακή ενέργεια, αλλά μετά την επίθεση έθεσε τα πάνελ σε μόνωση προς το παρόν.
Όμως ο ηλεκτρολόγος του τον παρότρυνε συνεχώς να εγκαταστήσει τα πάνελ. “Τώρα θα παρέχουν ηλεκτρικό ρεύμα για πρώτη φορά την 1η Απριλίου”, λέει ο ιδιοκτήτης του εργοστασίου.
Έχει παραδώσει ψωμί στο μέτωπο με φορτηγάκια. Εκτός από τα μείγματα βρώμης και μούσλι, παράγει τώρα και πακέτα μερίδες φαγητού για τα στρατεύματα από έναν άνθρωπο. Η παραγωγή του έχει μειωθεί κατά 40%.
Όμως “από απλός αρτοποιός έχει γίνει μέρος της κρίσιμης υποδομής”, λέει περήφανα ο Σεστοπάλοφ: “Ο εφοδιασμός του στρατού είναι όπλο στον πόλεμο”.