«Παρά τους μήνες επιχειρημάτων, παρά τις εντατικές εκστρατείες μέσω των ΜΜΕ, παρά τις συζητήσεις σε πολλαπλά Μέσα, δεν έχουμε καταφέρει να πείσουμε αρκετούς ανθρώπους να εμβολιαστούν». Με αυτά τα λόγια, ο τέως αυστριακός καγκελάριος, Αλεξάντερ Σάλενμπεργκ έγινε τον περασμένο μήνα ο πρώτος ευρωπαίος ηγέτης που ανακοίνωσε υποχρεωτικό εμβολιασμό – και έτσι επέλεξε το CNN να ξεκινήσει μια ανησυχητική ανάλυση για την εξέλιξη της πανδημίας στην Ευρώπη.
Η Ελλάδα έχει ήδη προχωρήσει σε ανάλογη ανακοίνωση για τους πολίτες άνω των 60 ετών, ενώ η Γερμανία φαίνεται πως ετοιμάζεται να ακολουθήσει το παράδειγμα της γειτονικής της Αυστρίας.
Και δεν είναι οι μόνες χώρες που έχουν καταστήσει υποχρεωτικό τον εμβολιασμό για μερίδες πολιτών τους ή έχουν επιβάλει περιοριστικούς όρους που αφορούν αποκλειστικά τους ανεμβολίαστους, τη στιγμή που η Ευρώπη παλεύει με αυτό που το CNN χαρακτηρίζει «διπλή πρόκληση»: την αύξηση των κρουσμάτων και τη σταθεροποίηση του ποσοστού των εμβολιασμένων σε ανεπαρκή επίπεδα για την προστασία των πληθυσμών.
Σχεδόν ένα χρόνο μετά την έναρξη της εμβολιαστικής εκστρατείας στην Ευρώπη, περίπου ένας στους τρεις Ευρωπαίους παραμένει ανεμβολίαστος. Έτσι, σημειώνει το CNN, οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις δεν είναι πια αντιμέτωπες με τον δισταγμό των πολιτών απέναντι στο εμβόλιο, αλλά με την αντίθεσή τους σε αυτό – και ο κίνδυνος είναι ότι οι όλο και αυστηρότερες αποφάσεις των κυβερνήσεων φουντώνουν και τον θυμό των ανεμβολίαστων.
Δυσπιστία και συνωμοσιολογία
Μόλις το 19% των Ευρωπαίων συγκαταλέγουν την κυβέρνησή τους ως μια από τις πλέον αξιόπιστες πηγές πληροφόρησης για τα εμβόλια κατά του κορωνοϊού, σύμφωνα με έρευνα που πραγματοποιήθηκε από το Ευρωβαρόμετρο τον περασμένο Μάιο.
Ακόμη και πριν την πανδημία, στην Ευρώπη αυξάνονταν οι επιφυλάξεις μερίδας των πολιτών απέναντι στα εμβόλια, γεγονός άμεσα συνδεδεμένο με μια γενικευμένη, λαϊκιστική δυσπιστία απέναντι στα κόμματα και τις κυβερνήσεις.
Ο ρόλος του λαϊκισμού
Μελέτη που δημοσιεύθηκε το 2019 στο επιστημονικό περιοδικό European Public Health είχε διαπιστώσει ότι υπήρχε «στατιστικά σημαντική ευθεία αναλογία μεταξύ του ποσοστού ανθρώπων σε μια χώρα που είχαν ψηφίσει λαϊκιστικά κόμματα και του ποσοστού που πιστεύει ότι τα εμβόλια δεν είναι σημαντικά ή αποτελεσματικά».
Το CNN σημειώνει σκωπτικά ότι η πανδημία μετέτρεψε την Ευρώπη σε ένα απέραντο πείραμα που ελέγχει αυτή τη σύνδεση σε πραγματικό χρόνο. Σχεδόν δυο χρόνια μετά το ξέσπασμα της πανδημίας και τη στιγμή που οι περισσότερες χώρες έχουν εξαντλήσει τα μέσα που έχουν στη διάθεσή τους για να πείσουν τους πολίτες να εμβολιαστούν, ο χάρτης των ανεμβολίαστων δείχνει ότι στις περιοχές που επικρατεί δυσπιστία απέναντι στην κυβέρνηση και τα παραδοσιακά πολιτικά κόμματα, πολλοί άνθρωποι εξακολουθούν να αποφεύγουν το εμβόλιο.
Ουσιαστικά, εκείνοι που εμπιστεύονται τους θεσμούς δεν χρειάζονται πειθώ τη στιγμή που είναι αντιμέτωποι με την πανδημία. Αντιθέτως, οι δύσπιστοι ενδέχεται να μην επηρεαστούν καθόλου από τα επιχειρήματα των κυβερνήσεών τους.
Τα αρνητικά ρεκόρ της Ευρώπης
Τα χαμηλότερα ποσοστά εμβολιασμού εντοπίζονται στην Ανατολική Ευρώπη. Η Βουλγαρία κρατά το αρνητικό ρεκόρ, έχοντας καταφέρει να εμβολιάσει μόλις το 26,6% των πολιτών της, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία. Η χώρα βρίσκεται ταυτόχρονα εν μέσω μιας σημαντικής πολιτικής κρίσης, έχοντας ήδη διενεργήσει εκλογές τρεις φορές μέσα σε έναν μόλις χρόνο.
Άλλο ένα πρόβλημα που αντιμετωπίζει η Ανατολική Ευρώπη αφορά τη διανομή των εμβολίων προκειμένου να καταφέρει να προσεγγίσει τους απομακρυσμένους και ηλικιωμένους πληθυσμούς των επαρχιών. Όμως σε ορισμένες χώρες, που έχουν και τα χαμηλότερα ποσοστά εμβολιασμένων, φαίνεται να παίζει ρόλο και το γεγονός ότι τα λαϊκιστικά κόμματα βρίσκονται στην ηγεσία ή διαθέτουν μεγάλο αριθμό βουλευτικών εδρών.
Λίγο πιο δυτικά, χώρες και περιοχές που διαθέτουν ισχυρά λαϊκιστικά ή εξτρεμιστικά κινήματα, όπως η Γερμανία, η Αυστρία και η βόρεια Ιταλία, επίσης διακρίνονται από χαμηλότερη εμβολιαστική κάλυψη.
Σε άρθρο που δημοσιεύθηκε από το επιστημονικό περιοδικό Psychological Medicine τον Οκτώβριο, ο Μάικλ Ροκάτο και η Σίλβια Ρούσο του Πανεπιστημίου του Τορίνο υποστηρίζουν ότι η μελέτη τους δείχνει ότι «οι άνθρωποι με λαϊκιστικό προσανατολισμό τείνουν να αρνούνται να εμβολιαστούν έναντι της Covid-19, εύρημα που συνάδει με προγενέστερη βιβλιογραφία που δείχνει ότι η άρνηση του εμβολίου συχνά πολιτικοποιείται».
Ποιοι κατεβαίνουν στις διαδηλώσεις;
Η Σόφι Τισιέρ, που οργανώνει διαδηλώσεις κατά των μέτρων και των εμβολίων στη Γαλλία, δήλωσε στο CNN ότι οι διαμαρτυρίες έχουν δημιουργήσει μια νέα πολιτική δύναμη που είναι ριζοσπαστική, αλλά δεν περιορίζεται εντός συγκεκριμένων κομματικών γραμμών.
Τον Αύγουστο, περισσότεροι από 230.000 άνθρωποι βγήκαν στους δρόμους σε όλη τη χώρα μια μέρα αφότου η Γαλλία έγινε μια από τις πρώτες ευρωπαϊκές χώρες που ανακοίνωσαν την εκτεταμένη χρήση των υγειονομικών διαβατηρίων.
«Αυτό έκανε τα πράγματα να φουντώσουν, επειδή οι άνθρωποι συνειδητοποίησαν ότι η ζωή τους όπως την ήξεραν έφτανε στο τέλος της», σημείωσε. «Οι άνθρωποι δεν θα είναι πια ελεύθεροι ή ικανοί να βγαίνουν έξω όπως συνήθιζαν».
Έκτοτε, οι διαδηλώσεις έχουν χάσει την ορμή τους στη Γαλλία, εν μέρει επειδή δεν διέθεταν την υποστήριξη κανενός κόμματος. Το ποσοστό εμβολιασμένων στη χώρα ανήκει στα υψηλότερα της Ευρώπης, πράγμα που ίσως σημαίνει ότι ακόμη και στις χώρες με υψηλά ποσοστά διστακτικών απέναντι στα εμβόλια, η στάση που θα τηρήσουν τα λαϊκιστικά και ακροδεξιά κόμματα επηρεάζει την τελική εικόνα.
Οι ωφελημένοι
Σε άλλες περιοχές της Ευρώπης, αυτού του είδους οι ομάδες εμφανώς επιχειρούν να επωφεληθούν από την αντίσταση απέναντι στα εμβόλια. Στην Αυστρία, το ακροδεξιό Κόμμα της Ελευθερίας έχει οργανώσει πολλαπλές διαδηλώσεις μετά την ανακοίνωση της υποχρεωτικότητας.
Η υποχρέωση των πολιτών σε εμβολιασμό θα τεθεί σε ισχύ τον Φεβρουάριο του 2022.
Η εξέλιξη αυτή δεν ξάφνιασε τον Σάλενμπεργκ, ο οποίος την ίδια στιγμή που ανακοίνωνε την απόφαση της κυβέρνησης, κατηγορούσε το Κόμμα της Ελευθερίας ως υπεύθυνο για τη χαμηλή εμβολιαστική κάλυψη της χώρας.
«Υπάρχουν πολλές πολιτικές δυνάμεις στη χώρα που παλεύουν ενάντια στον εμβολιασμό, παθιασμένα, μαζικά και δημόσια. Πρόκειται περί ανευθυνότητας», σημείωσε ο Σάλενμπεργκ, προσθέτοντας: «Υπό την επιρροή αυτών των ριζοσπαστών που αντιτίθενται στον εμβολιασμό, αλλά και των fake news, δυστυχώς υπερβολικά πολλοί ανάμεσά μας παραμένουν ανεμβολίαστοι. Συνέπεια αυτού είναι οι ασφυκτικά γεμάτες ΜΕΘ και ο απίστευτος ανθρώπινος πόνος».
Σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, λαϊκιστικά κόμματα έχουν επίσης προσπαθήσει να εκμεταλλευτούν την κατάσταση.
Στα άκρα
Και ο διχασμός των απόψεων σε σχέση με τα μέτρα περιορισμού της εξάπλωσης της πανδημίας πλέον δεν αφορούν την άκρα δεξιά ή την άκρα αριστερά, υποστηρίζει ο Γάλλος πολιτικός επιστήμονας Ζαν Ιβ Καμύ, αλλά «το mainstream και την περιφέρεια».
«Αφορά πολύ περισσότερο τα άκρα», λέει ο Καμύ. «Οι πλέον ακραίες περιθωριακές ομάδες εκμεταλλεύονται την πανδημία για να πουν: Αυτός ο ιός είναι ψεύτικος, δεν υπάρχει πανδημία και σας έχουν κοροϊδέψει οι κυβερνήσεις σας. Χρησιμοποιούν την πανδημία για να παραβιάσουν τα ατομικά σας δικαιώματα και χρησιμοποιούν τα υγειονομικά διαβατήρια για να αποκτήσουν τα προσωπικά σας δεδομένα».
Από τους μετανάστες, στον κορωνοϊό
Σε περιοχές της Ανατολικής Ευρώπης, αλλά και μέσα και γύρω από τη Γερμανία, από την βόρεια Ιταλία μέχρι την Ολλανδία και την Αυστρία, τα κόμματα που κάποτε ασχολούνταν με τη μετανάστευση στην Ευρώπη τώρα προσπαθούν να κεφαλαιοποιήσουν τον θυμό εκείνων που αντιτίθενται στα εμβόλια και τους περιορισμούς, μετατοπίζοντας έτσι την προσοχή τους σε ένα θέμα που ενδέχεται να προσελκύσει περισσότερους ανθρώπους που δεν είναι ήδη πολιτικοποιημένοι και να ξεπεράσει τις παραδοσιακές κομματικές γραμμές.
Ο νέος εχθρός είναι πολύ πιο ενωτικός: τα μέτρα κατά του κορωνοϊού και οι εμβολιαστικές εκστρατείες που, όπως λένε, απειλούν τις ελευθερίες τους.
Ενάντια στην υποχρεωτικότητα ο ΠΟΥ
Ο ΠΟΥ έχει προειδοποιήσει ενάντια στην υποχρεωτικότητα του εμβολίου καθώς υπάρχει περίπτωση να προκαλέσει πλήγματα στο αίσθημα ασφάλειας και την εμπιστοσύνη των πολιτών. Ο Δρ. Χανς Κλούγκε, διευθυντής του ΠΟΥ στην Ευρώπη δήλωσε ότι θα πρέπει να χρησιμοποιούνται ως «τελευταία λύση και να εφαρμόζονται μόνο όταν όλες οι υπόλοιπες δυνατές επιλογές για τη βελτίωση των ποσοστών εμβολιασμού έχουν εξαντληθεί».
Σε μια περιοχή του πλανήτη όπου η μάχη κατά της πανδημίας έχει ήδη μείνει πίσω εξαιτίας του δισταγμού απέναντι στα εμβόλια, η υποχρεωτικότητα μπορεί να προκαλέσει ακόμη πιο έντονες αντιδράσεις.
«Αυτό που μας ανησυχεί είναι ότι οι αντιεμβολιαστές μπορεί να πάρουν ακόμη πιο ακραίες θέσεις», εξηγεί στο CNN η Ρουσό, του Πανεπιστημίου του Τορίνο. «Αυτός είναι ένας κίνδυνος. Όμως θα πρέπει να σκεφτούμε και ότι όπου τα εμβόλια γίνουν υποχρεωτικά, θα πρέπει να υπάρχουν έλεγχοι, πράγμα που θα μπορούσε να μειώσει περαιτέρω την εμπιστοσύνη του κόσμου στους θεσμούς».
Με άλλα λόγια, ο εξαναγκαστικός εμβολιασμός ενδέχεται να σπρώξει τους ανθρώπους στα εμβολιαστικά κέντρα, όμως ταυτόχρονα θα κατεβάσει κάποιους στους δρόμους, πυροδοτώντας ακόμη περισσότερο τη βαθιά τους καχυποψία ενάντια στο «σύστημα».
Η μάχη κατά της πανδημίας ίσως μια μέρα φτάσει στο τέλος της, όμως η μάχη κατά του λαϊκισμού στην Ευρώπη μόλις έχει ξεκινήσει, καταλήγει η ανάλυση του CNN.