Σε μακροσκελέστατο άρθρο του στους Times της Νέας Υόρκης, Στίβεν Ερλάνγκερ προχωρά σε μια εις βάθος ανάλυση της σημασίας της συνάντησης του Τούρκου προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν – τον οποίο χαρακτηρίζει ασταθή – με τον Ρώσο ομόλογό του, Βλαντίμιρ Πούτιν, τόσο αναφορικά με τις σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών, όσο και σε ό,τι έχει να κάνει με τη θέση της Τουρκίας στο ΝΑΤΟ.
Όπως τονίζει, ο Ερντογάν αντιμετωπίζει πολιτικές δυσκολίες ενόψει των εκλογών του ερχόμενου έτους, τη στιγμή που η τουρκική οικονομία καταρρέει, με τα αποθέματα της κεντρικής τράπεζας σε ξένο συνάλλαγμα να έχουν σχεδόν στερέψει, και τον πληθωρισμό να κινείται σε ύψη της τάξης του 80% σε ετήσια βάση.
Οι κοινές προκλήσεις, είναι κατά τη γνώμη του αναλυτή των Times, η αιτία που οι δυο πρόεδροι έχουν έρθει πιο κοντά παρά ποτέ. Οι δυο τους έχουν συναντηθεί δυο φορές μέσα στις τρεις τελευταίες εβδομάδες, με την τελευταία τους συνάντηση στο Σότσι της Ρωσίας να διευρύνει τη συνεργασία τους. Σύμφωνα με τον Ερντογάν, οι δυο τους συμφώνησαν σε μια οικονομική συνεργασία που ελπίζει να αγγίξει συνολικά τα $100 δισεκατομμύρια.
Αναστάτωση στο ΝΑΤΟ
Η σχέση αυτή προκαλεί αναστάτωση στους νατοϊκούς συμμάχους του Ερντογάν, καθώς ο τούρκος πρόεδρος ουσιαστικά προσφέρει στον Πούτιν ένα σημαντικό παραθυράκι στον φραγμό των κυρώσεων που η Δύση πάλεψε να οικοδομήσει με στόχο τη λήξη του πολέμου στην Ουκρανία. Ορισμένοι, παρατηρεί ο Ερλάνγκερ, αναρωτιούνται ποιες είναι οι πραγματικές συμμαχίες του Ερντογάν, και αν ενδιαφέρεται για κάτι πέρα από τα δικά του συμφέροντα.
Αυτό που είναι σχεδόν βέβαιο, ωστόσο, είναι ότι προς το παρόν ο δεσμός τους είναι επωφελής και για τους δυο, βάσει των λεπτομερειών της συμφωνίας τους που έρχονται στο φως της δημοσιότητας. Για τον Πούτιν, το κέρδος βρίσκεται στην ευκαιρία να πουλήσει ενέργεια και εξοπλισμούς, να προχωρήσει σε επενδύσεις και να ενισχύσει τους δεσμούς του με ένα μέλος του ΝΑΤΟ, τη στιγμή που το τελευταίο προσπαθεί να τον απομονώσει.
Πολύτιμο παραθυράκι
Η Τουρκία έχει αρνηθεί να επιβάλει κυρώσεις κατά της Ρωσίας. Για την ακρίβεια, αναζητά τρόπους να συνεργαστεί με ρωσικές τράπεζες στις οποίες έχουν επιβληθεί κυρώσεις και να δεχτεί πληρωμές από ρωσικές πιστωτικές κάρτες. Οι ροές ρωσικού αερίου συνεχίζουν χωρίς προβλήματα από τον αγωγό TurkStram ενώ υπάρχουν αναφορές ότι η Ρωσία αναζητά τουρκική βοήθεια για την εξεύρεση υποσυστημάτων για τους εξοπλισμούς της, από τη στιγμή που δεν είναι πλέον σε θέση να αγοράσει εξαρτήματα απευθείας από τη Δύση.
Για τον Ερντογάν, τα οφέλη έγκεινται στις ροές χρημάτων στην κεντρική του τράπεζα, στη φθηνή ενέργεια, την παγκόσμια σημασία της χώρας του, τη συνεργασία με μια μεγάλη εξαγωγική αγορά, την ενίσχυση της τουριστικής της βιομηχανίας και κυρίως στη ρωσική υποστήριξη στις προσπάθειές του – οι οποίες είναι πολιτικά επικερδείς – να τσακίσει τους Κούρδους στη Συρία, όπου η Ρωσία υποστηρίζει την επίσημη κυβέρνηση του Μπασάρ αλ-Άσαντ.
Ανταγωνισμός
Όμως η φιλία μεταξύ των δυο ηγετών χαρακτηρίζεται από σαφή στοιχεία ανταγωνισμού, συνεχίζει η ανάλυση των Times, πράγμα αναμενόμενο αφού έχει αναπτυχθεί μεταξύ δυο αυταρχικών ηγετών με υπερεξουσίες. Όταν συναντήθηκαν στην Τεχεράνη, τον περασμένο μήνα, ο Ερντογάν άφησε τον Πούτιν να στέκεται μόνος του σχεδόν επί ένα λεπτό, καθώς ο ρώσος ηγέτης, διαβόητος για τη συνήθειά του να «στήνει» τους ομολόγους του, κοιτούσε άβολα τις κάμερες.
Η κίνηση αυτή ερμηνεύτηκε ως διακριτική υπενθύμιση της μεταβολής στην ισορροπία ισχύος μεταξύ τους και ως προσπάθεια του Ερντογάν να διατηρήσει το πάνω χέρι στη συνεργασία τους. Ο Πούτιν, άλλωστε, έχει επίσης στήσει τον Ερντογάν στο παρελθόν. Όλο και συχνότερα, οι σχέσεις μεταξύ των δυο χωρών εξαρτώνται από τις σχέσεις των δυο ανδρών. Οι συζητήσεις των αυταρχικών ηγετών κατά κανόνα διατηρούνται μυστικές, ενώ φαίνεται πως ούτε το τουρκικό υπουργείο εξωτερικών έχει σαφή εικόνα για τις λεπτομέρειές τους.
«Η τουρκική εξωτερική πολιτική έχει εισέλθει σε μια πολύ επικίνδυνη περίοδο», υποστηρίζει μιλώντας στους Times ο Ιλχάν Ουζγκέλ, πολιτικός επιστήμονας που έχει διδάξει διεθνείς σχέσεις στο Πανεπιστήμιο της Άγκυρας πριν απολυθεί με προεδρικό διάταγμα. «Οι δυο ηγέτες έχουν έρθει κοντά και προχωρούν σε μια διαπραγμάτευση. Όμως μόνο οι δυο τους, μέσα σε ένα παλάτι, και ελάχιστοι ακόμη γνωρίζουν το περιεχόμενό της».
Η χαρά του Πούτιν, ο εκνευρισμός του ΝΑΤΟ
Ο Ερντογάν έχει αγοράσει προηγμένα ρωσικά αντιαεροπορικά πυραυλικά συστήματα που υπονομεύουν την ασφάλεια του ΝΑΤΟ, ενώ ήταν ο μόνος που κινήθηκε κατά της εισόδου της Σουηδίας και της Φινλανδίας στη Συμμαχία. Προς το παρόν, έχει άρει τις αντιρρήσεις του, όμως αναμένεται ότι θα υπάρξουν περισσότερες δραματικές κινήσεις πριν το τουρκικό κοινοβούλιο ψηφίσει για την έγκριση της εισόδου τους το φθινόπωρο.
Η στάση αυτή σίγουρα κάνει χαρούμενο τον Πούτιν, που εδώ και καιρό προειδοποιεί τα βόρεια κράτη να μην εισέλθουν στο ΝΑΤΟ.
Η Ουάσινγκτον παρακολουθεί προσεκτικά τις εξελίξεις, δηλώνοντας επισήμως ότι «έχουμε ενθαρρύνει την Τουρκία να μην μετατραπεί σε ασφαλές λιμάνι για παράνομα ρωσικά περιουσιακά στοιχεία ή συναλλαγές» και παροτρύνοντας την Τουρκία να μειώσει την ενεργειακή της εξάρτηση από τη Ρωσία. Η ανακοίνωση επεσήμανε επίσης ότι η Τουρκία υποστηρίζει την ουκρανική εθνική κυριαρχία και εδαφική ακεραιότητα και ότι ο Ερντογάν έχει χαρακτηρίσει «απαράδεκτη» τη ρωσική εισβολή.
Δυτικά οφέλη από το τουρκικό παιχνίδι
Πράγματι, η Τουρκία έχει αντιταχθεί στη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, απαγορεύοντας στα ρωσικά πολεμικά πλοία να εισέλθουν στη Μαύρη Θάλασσα και πουλώντας όπλα στο Κίεβο, συμπεριλαμβανομένων και προηγμένων μη επανδρωμένων αεροσκαφών που έχουν χρησιμοποιηθεί εναντίον ρώσων στρατιωτών.
Για τη Δύση, η ικανότητα του Ερντογάν να συνεργάζεται με τον Πούτιν δεν είναι αποκλειστικά αρνητική. Η Τουρκία έχει διατηρήσει στενούς διπλωματικούς δεσμούς με τη Μόσχα και δρα ως κύριος διαμεσολαβητής μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας για τις παραδόσεις σιτηρών και για πιθανές ειρηνευτικές συνομιλίες. Ο Ερντγάν και οι κορυφαίοι βοηθοί του συνομιλούν τόσο με τον Πούτιν, όσο και με τον ουκρανό ομόλογό του, Βολοντίμιρ Ζελένσκι, αρκετές φορές την εβδομάδα.
«Ο Ερντογάν κρατά όλες τις επιλογές του ανοιχτές, πράγμα που τείνουν να κάνουν οι χώρες όταν σκέφτονται μόνο τα δικά τους συμφέροντα – πράγμα που δεν κάνουν οι σύμμαχοι», τόνισε μιλώντας στους Times ο Ίβο Ντάαλντερ, πρώην αμερικανός απεσταλμένος στο ΝΑΤΟ. «Έχει βρει έναν τρόπο να παίξει το παιχνίδι του, όμως το κάνει εις βάρος μιας συμμαχίας που είναι κρίσιμη για την ασφάλεια της χώρας του».
Ένας νατοϊκός σύμμαχος με καλές σχέσεις με τον Πούτιν, αποτελεί πλεονέκτημα, προσθέτει ο Ντάαλντερ, «στον βαθμό που λέει τα σωστά πράγματα, προσπαθεί να επιλύσει ζητήματα με τρόπο που συνάδει με τους στόχους της Συμμαχίας και δεν την υπονομεύει».
Οι στόχοι του Ερντογάν
Κεντρικός στόχος του Ερντογάν, σύμφωνα με τους τούρκους αναλυτές, είναι η επανεκλογή του και αναζητά βοήθεια τόσο για την οικονομία της χώρας του, όσο και στην προσπάθειά του να καταπολεμήσει αυτό που αντιμετωπίζει ως κουρδική τρομοκρατία στη Συρία και στο εσωτερικό της χώρας του.
«Στόχος της κυβέρνησης Ερντογάν δεν είναι να βοηθήσει τον Πούτιν, είναι να δημιουργήσει τις σωστές συνθήκες για τον εαυτό της, ώστε να κερδίσει τις εκλογές», παρατηρεί ο Ουζγκέλ.
«Ο Ερντογάν έχει τρεις ανησυχίες», συνεχίζει. «Πρώτον, να πει στη Δύση ότι μπορεί να κλείνει δουλειές με τον Πούτιν. Δεύτερον, περιμένει τα χρήματα που θα έρθουν από τη Ρωσία να βελτιώσουν προσωρινά την ισοτιμία. Τρίτον, θέλει να συμφωνήσει με τη Ρωσία για κάποια πιθανή επίθεση που θέλει να εξαπολύσει στη Συρία».
Ο Ερντογάν δεν τα πηγαίνει καλά στις δημοσκοπήσεις, με τις εκλογές να είναι προγραμματισμένες για τον Ιούνιο του ερχόμενου έτους. Τα μεγαλύτερα προβλήματά του προκύπτουν από την καταστροφική εικόνα της οικονομίας και την εξάντληση και την οργή του πληθυσμού από τα εκατομμύρια προσφύγων που παραμένουν στη χώρα.
Υπέρ της Ουκρανίας αλλά όχι κατά της Ρωσίας
«Και στα δυο ζητήματα, ο Πούτιν κρατά τον Ερντογάν στο χέρι», σημειώνει η Ασλί Αϊντιντασμπάς του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου για τις Διεθνείς Σχέσεις. Η Ρωσία είναι πηγή σκληρού νομίσματος, φθηνής ενέργειας και θέσεων εργασίας, εξηγεί, ενώ αρκούν μερικοί ρωσικοί βομβαρδισμοί στη βόρεια Συρία για να φέρουν άλλα δυο εκατομμύρια προσφύγων στα τουρκικά σύνορα.
Οι περιφερειακές απειλές ασφαλείας, όπως η επισφαλής εκεχειρία στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ – όπου η Τουρκία υποστηρίζει το Αζερμπαϊτζάν και η Ρωσία την Αρμενία – συνεπάγονται ότι οποιαδήποτε τουρκική κυβέρνηση θα ήταν αναγκασμένη να αναζητήσει μια ισορροπημένη σχέση συνεργασίας με τη Ρωσία, υπογραμμίζει ο Σινάν Ουλγκέν, διευθυντής του EDAM, ενός τουρκικού ερευνητικού ιδρύματος.
«Η Τουρκία έχει ανάγκη από μια διπλωματική συμμαχία με τη Ρωσία στη γειτονιά μας, δεδομένων των περιοχών κρίσης όπως η Συρία ή το Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Επομένως δεν έχει την πολυτέλεια να απομονώσει τη Ρωσία», εξηγεί ο Ουλγκέν.
Η ικανότητα του Ερντογάν να φέρνει ρώσους και ουκρανούς υπουργούς στο ίδιο τραπέζι και να μεσολαβεί για τη συμφωνία μεταφοράς ουκρανικών – και ρωσικών – σιτηρών από τη Μαύρη Θάλασσα «δικαιώνει την ισορροπημένη στάση της Τουρκίας απέναντι στη Ρωσία. Η Τουρκία είναι υπέρ της Ουκρανίας χωρίς να είναι κατά της Ρωσίας».
«Η μόνη εναλλακτική είναι ο πόλεμος»
Όπως λέει στους Times, τούρκοι αξιωματούχοι «είναι επίσης ενήμεροι για τη λεπτή γραμμή μεταξύ της μη εφαρμογής των κυρώσεων και της δημιουργίας μιας εικόνας ότι η χώρα βοηθά τη Ρωσία να αποφύγει τις κυρώσεις».
Η σχέση Πούτιν-Ερντογάν είναι παράξενη, με τις δυο χώρες «να συνεργάζονται ανοιχτά, αλλά και να πολεμούν σε πολέμους δι αντιπροσώπων» στη Συρία και τη Λιβύη, ενώ η Τουρκία χρειάζεται τη διστακτική συμφωνία των Ρώσων για να επιτεθεί στους Κούρδους της Συρίας και να διατηρήσει την τεταμένη εκεχειρία μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν, υποστηρίζει από την πλευρά της η Αϊντιντασμπάς.
«Κανένας στην Άγκυρα δεν είναι ευχαριστημένος που η Ρωσία ελέγχει περιοχές στα βόρεια της τουρκικής πλευράς στη Μαύρη Θάλασσα ή στα νότια στη Συρία, όμως αντιλαμβάνονται ότι θα πρέπει να διαπραγματευτούν μια σχέση με τη Ρωσία και να εγκαθιδρύσουν ένας modus vivendi», εξηγεί. «Η μόνη εναλλακτική είναι ο πόλεμος».