Ήδη από τις πρώτες ημέρες του πολέμου, πολλά ήταν τα κράτη που επιδίωξαν να παίξουν το ρόλο του διαμεσολαβητή, όπως για παράδειγμα το Ισραήλ, ενώ στο μέλλον δεν αποκλείεται να το επιχειρήσουν και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, η Ινδία και η Νότιος Αφρική. Ακόμη περισσότερα ήταν εκείνα που επέλεξαν την ουδετερότητα. Ανάμεσά τους η Αίγυπτος, η Σαουδική Αραβία, το Πακιστάν και το Μαρόκο. Κάθε χώρα είχε τα δικά της κίνητρα για αυτές τις επιλογές, όμως μία ήταν εκείνη που κατόρθωσε να πείσει τη Μόσχα και το Κίεβο για να φιλοξενήσει τις ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις: η Τουρκία.
Όπως αναφέρει το CNN, σχεδόν όλες οι χώρες που ανταγωνίστηκαν για αυτό το ρόλο, τηρούν εδώ και καιρό μια λεπτή ισορροπία ανάμεσα στη Δύση και τη Ρωσία. Αναλαμβάνοντας τη διαμεσολάβηση, δεν ήλπιζαν μόνο να αποτρέψουν την περαιτέρω κλιμάκωση της σύγκρουσης και να αποκτήσουν μεγαλύτερο κύρος, αλλά και να αποφύγουν μια έκβαση του πολέμου που θα τις ανάγκαζε σε δύσκολες αποφάσεις – δηλαδή, στην ξεκάθαρη συστράτευση με κάποια από τις αντιμαχόμενες πλευρές.
Τεκτονικές αλλαγές
Η διεθνής ισορροπία αλλάζει, και στον μη-δυτικό κόσμο αυξάνονται διαρκώς εκείνοι που πιστεύουν ότι έχουμε απομακρυνθεί από το δυτικοκεντρικό μοντέλο προς έναν πολυπολικό κόσμο αυξάνονται. Παράλληλα, δεν λείπουν και εκείνοι που αποφεύγουν να πάρουν ξεκάθαρη θέση στην παρούσα σύγκρουση θέλοντας να εκφράσουν τη δυσαρέσκειά τους προς τις αμερικανικές και δυτικές πολιτικές.
Για παράδειγμα, τα ΗΑΕ και η Σαουδική Αραβία, που εξαρτώνται από τις ΗΠΑ για την ασφάλειά τους, δεν απαντούσαν στις κλήσεις του αμερικανού προέδρου Τζο Μπάιντεν στις αρχές του μήνα. Μέσα από αυτή την κίνηση εξέφρασαν την απογοήτευσή τους για την ανεπαρκή υποστήριξη της Ουάσινγκτον στον πόλεμό τους με την Υεμένη.
Από τις προμήθειες τροφίμων και ενέργειας μέχρι τις γεωπολιτικές αδυναμίες, υπάρχουν πολλοί ακόμη λόγοι που οδηγούν στην επιλογή της ουδετερότητας. Χαρακτηριστική περίπτωση είναι εκείνη της Αιγύπτου, που αν και διατηρεί στενούς στρατιωτικούς δεσμούς με την Ουάσινγκτον, ταυτόχρονα εξαρτάται σε πολύ μεγάλο βαθμό από τη Μόσχα για την επισιτιστική της ασφάλεια. Παράλληλα και τα δυο κράτη στηρίζουν τον Χαλίφα Χαφτάρ στη Λιβύη – παρεμπιπτόντως, το Κίεβο υποστηρίζει ότι ο Χαφτάρ έχει αποστείλει μισθοφόρους προς ενίσχυση της Μόσχας στην Ουκρανία.
Την ίδια στιγμή η Ινδία, παρόλο που χρειάζεται τη Δύση ως αντίβαρο απέναντι στην Κίνα, εδώ και καιρό διατηρεί στενούς δεσμούς με τη Μόσχα, από την οποία προμηθεύεται πυραυλικά συστήματα S-400 και ακολουθεί μια πολιτική εξισορρόπησης των σχέσεων με τους δύο πόλους.
Η πλεονεκτική θέση της Τουρκίας
Όμως ανάμεσα σε όλες αυτές τις χώρες, υποστηρίζει το CNN, η Τουρκία βρίσκεται στην πιο πλεονεκτική θέση για το ρόλο του διαμεσολαβητή. Από τη μία, ανήκει στο ΝΑΤΟ, μια συμμαχία που ιδρύθηκε απέναντι σε αυτό που γινόταν αντιληπτό ως σοβιετική απειλή. Από την άλλη, ο Ρετσέπ Ταγίπ Ερντογάν έχει ασκήσει σκληρή κριτική στο δυτικοκεντρικό διεθνές σύστημα. Ανήκοντας, όμως, σε δυτικούς οργανισμούς, η Τουρκία από μια άποψη ανήκει στη γεωπολιτική Δύση.
Ταυτόχρονα, η Τουρκία μοιράζεται θαλάσσια σύνορα τόσο με την Ουκρανία όσο και με τη Ρωσία, ενώ είναι ο μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος της Ρωσίας στην περιοχή της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής. Οι δύο χώρες έχουν συνεργαστεί αλλά και ανταγωνιστεί σε εμπόλεμες ζώνες στη Συρία, τη Λιβύη και το Ναγκόρνο-Καραμπάχ στη διάρκεια των τελευταίων ετών.
Κίνδυνοι για την Άγκυρα
Σε σύγκριση με τις υπόλοιπες χώρες που επιδίωξαν να μεσολαβήσουν, η Τουρκία είναι εκείνη που έχει να χάσει τα περισσότερα από τη σύγκρουση. Ο πόλεμος αλλάζει ριζικά τη γεωπολιτική και την ισορροπία δυνάμεων στην περιοχή της Μαύρης Θάλασσας, όπου η Τουρκία είναι σημαντική δύναμη.
Ο ρόλος της αναμένεται να είναι και ανθρωπιστικός, καθώς ο αριθμός των προσφύγων, που ήδη μετριέται στα εκατομμύρια, συνεχίζει να μεγαλώνει. Προς αυτή την κατεύθυνση κατατείνει και η συμμετοχή της Τουρκίας, μαζί με την Ελλάδα και τη Γαλλία, στην επιχείρηση εκκένωσης της Μαριούπολης.
Με την Ουκρανία αλλά όχι απέναντι στη Ρωσία
Παρά την πολιτική της μη-πρόκλησης της Ρωσίας, η Τουρκία δεν τηρεί στάση ίσων αποστάσεων, υποστηρίζει το CNN. Πουλά μαχητικά drones στην Ουκρανία, τα οποία επιφέρουν σημαντικές απώλειες σε ρωσικούς στόχους, ενώ έχει κλείσει τα Στενά του Βοσπόρου για τα πολεμικά πλοία.
Ο ρωσικός στόλος δεν κυριαρχεί μόνο στη Μαύρη Θάλασσα. Πολλά πλοία βρίσκονται στη Μεσόγειο, εξαιτίας της εμπλοκής της Ρωσίας σε συγκρούσεις στη Συρία και τη Λιβύη. Η κλειστή τουρκική θάλασσα μπορεί σταδιακά να ασκήσει πιέσεις στη ρωσική στρατηγική στις συγκεκριμένες εμπόλεμες ζώνες, σε περίπτωση που διατηρηθεί.
Όμως σε αντίθεση με άλλα μέλη του ΝΑΤΟ, η Τουρκία δεν έχει επιβάλει κυρώσεις στη Μόσχα, ούτε έχει κλείσει τον εναέριο χώρο της για τη Ρωσία. Κάτι τέτοιο, το πιθανότερο είναι ότι θα είχε καταστρέψει τις πιθανότητες να αναλάβει το ρόλο του διαμεσολαβητή. Ταυτόχρονα, όλο και περισσότεροι ρώσοι ακτιβιστές που έχουν ταχθεί κατά του πολέμου, αλλά και φιγούρες που υποστηρίζουν το Κρεμλίνο, κατευθύνονται προς την Τουρκία.
Ουσιαστικά, εκτιμά το CNN, η Τουρκία επιχειρεί να πάρει θέση υπέρ της Ουκρανίας, χωρίς να τοποθετηθεί επιθετικά κατά της Ρωσίας. Άλλωστε η Άγκυρα είναι υπερβολικά εκτεθειμένη στη Ρωσία, τόσο οικονομικά όσο και γεωπολιτικά. Η Ρωσία είναι η κυριότερη πηγή τουριστών, σιτηρών και φυσικού αερίου.
Έχει νόημα η διπλωματία;
Σε κάθε περίπτωση, αυτή τη στιγμή η Δύση δεν φαίνεται να πιέζει την Τουρκία να υιοθετήσει πολιτική κυρώσεων. Και παρά τις τουρκικές απόπειρες, οι συνθήκες δεν έχουν ωριμάσει ακόμη για διαμεσολάβηση, καθώς η Μόσχα φαίνεται να διατηρεί ανοιχτό το ενδεχόμενο συνέχισης της στρατιωτικής επιχείρησης. Αυτό δεν σημαίνει ότι οι απόπειρες διαπραγματεύσεων θα σταματήσουν. Αντιθέτως, το πιθανότερο είναι να αυξηθούν.
Η Ρωσία θέλει να δώσει την εντύπωση ότι ενδιαφέρεται για τη διπλωματία, για να κερδίσει χρόνο και να αποφύγει νέες δυτικές κυρώσεις. Η λύση δεν αναμένεται να έρθει άμεσα. Παρόλα αυτά, είναι σημαντικό οι διπλωματικές προσπάθειες να συνεχίζονται.
Δύσκολες αποφάσεις για τον Ερντογάν
Το CNN επισημαίνει ότι οι συνομιλίες κινούνται και προς το συμφέρον της Τουρκίας. Αφενός, της προσφέρουν διεθνές κύρος, μετατρέποντάς τη σε ένα από τα κυριότερα κέντρα διπλωματίας στη διάρκεια της σύγκρουσης. Αφετέρου της επιτρέπουν να αναβάλει ορισμένες δύσκολες αποφάσεις που ίσως την περιμένουν στο μέλλον.
Καθώς ο πόλεμος συνεχίζεται, η στρατηγική της Τουρκίας ίσως πάψει να είναι βιώσιμη, ιδίως από τη στιγμή που το ΝΑΤΟ και η Ευρώπη αντιμετωπίζουν πλέον τη Ρωσία ανοιχτά ως απειλή για την ασφάλειά τους.
Από την εποχή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας μέχρι σήμερα, καταλήγει το CNN, η Τουρκία και η Ρωσία έχουν πολεμήσει μεταξύ τους 13 φορές, όμως σε άλλες περιπτώσεις έχουν βρεθεί στο ίδιο στρατόπεδο. Στο παρελθόν, τα παράπονα κατά της Δύσης ή ακόμη και τα αντιδυτικά συναισθήματα τις είχαν ενώσει. Τώρα, ο γεωπολιτικός αναθεωρητισμός της Ρωσίας και η δραματική στροφή του Πούτιν στις μετασοβιετικές φιλοδοξίες, δεν αποκλείεται να φέρουν την Τουρκία πιο κοντά με τη Δύση, εκτιμά το αμερικανικό μέσο.