Η 5η Μαρτίου 1953 ήταν μια ασυνήθιστα κρύα χειμωνιάτικη μέρα ακόμη και για τη Ρωσία, με τη θερμοκρασία στους -18 βαθμούς. Στο Κούντσεβο, ένα προάστιο της Μόσχας, το κρύο ήταν επίσης τσουχτερό. Εκεί πέρασε τις τελευταίες μέρες και ώρες του ο Ιωσήφ Στάλιν, απολυταρχικός δικτάτορας τότε της γιγαντιαίας Σοβιετικής Ένωσης.
Γύρω στις 9.50 μ.μ., οι γιατροί διαπίστωσαν τον θάνατο του 74χρονου Στάλιν. Συγκλήθηκε ειδική επιτροπή, κηρύχθηκε εθνικό πένθος και παρά το κρύο μεγάλες ουρές σχηματίστηκαν μπροστά από την Αίθουσα των Κιόνων, την πρώην συνέλευση των ευγενών, όπου εκτέθηκε η σορός του “Πατέρα των Εθνών”.
Χρειάστηκαν τρία χρόνια για να αποστασιοποιηθεί η σοβιετική ηγεσία από τη “λατρεία της προσωπικότητας του Στάλιν” το 1956 και μόλις τη δεκαετία του 1960 δηλώθηκε για πρώτη φορά δημόσια ποιος πραγματικά ήταν: ένας κατά συρροή δολοφόνος.
Γεννημένος ως Ιωσήφ Τζουγκασβίλι στη Γεωργία, ο επαγγελματίας επαναστάτης του οποίου το ψευδώνυμο σημαίνει “ο Ατσάλινος”, κυβέρνησε τη Σοβιετική Ένωση από το 1923. Κατά τη διάρκεια των τριών αυτών δεκαετιών, οι ιστορικοί εκτιμούν ότι περίπου 40 εκατομμύρια άνθρωποι απελάθηκαν, εκτελέστηκαν, λιμοκτόνησαν, σκοτώθηκαν ή σακατεύτηκαν στα γκούλαγκ, ανάμεσά τους και τα καλύτερα μυαλά της ρωσικής ιντελιγκέντσιας.
Από τον θάνατο του Στάλιν στον νεοσταλινισμό
“Ο θάνατος του Στάλιν είναι η πρώτη ζωντανή παιδική μου ανάμνηση”, λέει η Ιρίνα Σερμπάκοβα, πρωτοπόρος και συνιδρύτρια της οργάνωσης για τα ανθρώπινα δικαιώματα “Memorial”, η οποία έλαβε το Νόμπελ Ειρήνης το 2022. “Ήμουν νήπιο τότε, το 1953, αλλά θυμάμαι καλά τον θάνατο του Στάλιν. Το αντιλήφθηκα με έναν παιδικό τρόπο, ειδικά την ατμόσφαιρα: πώς το παγερό κρύο και ο φόβος -οι τελευταίοι καταθλιπτικοί μήνες της σταλινικής περιόδου- μετατράπηκαν σε μια προσδοκία της άνοιξης”.
Και η άνοιξη ξεκίνησε με την απελευθέρωση της χώρας από τον τύραννο. Το ταριχευμένο σώμα του, το οποίο αρχικά κρατούσε συντροφιά στη μούμια του Λένιν στο μαυσωλείο της Κόκκινης Πλατείας, θάφτηκε στο τείχος του Κρεμλίνου το 1961. Αμέτρητα μνημεία και προτομές του Στάλιν στη Σοβιετική Ένωση και σε άλλες χώρες του ανατολικού μπλοκ καταστράφηκαν μαζικά. Το 1989 ιδρύθηκε το “Memorial” – ένα δίκτυο οργανώσεων για τα ανθρώπινα δικαιώματα που αφιερώθηκε στην ενασχόληση με την τρομοκρατία του Στάλιν.
Η επιστροφή του Στάλιν στη σύγχρονη Ρωσία
Και τώρα; Επίκειται η αναγέννηση της λατρείας του Στάλιν; Για μεγάλο χρονικό διάστημα αυτό φαινόταν αδιανόητο. “Η αντίρροπη τάση ξεκίνησε γύρω στο 2014, με την προσάρτηση της Κριμαίας”, σημειώνει σε συνέντευξή της στην DW η Ρωσίδα δημοσιογράφος Ιρίνα Ραστοργκούεβα, η οποία, όπως και η Σερμπάκοβα, ζει σήμερα στο Βερολίνο. “Οι συνάδελφοι της ρωσικής Wikipedia διατηρούν λεπτομερή αρχεία όλων των νεοσταλινικών μνημείων. Ναι, υπήρξαν προσπάθειες στις δεκαετίες του 1990 και του 2000 να ανεγερθούν μνημεία του Στάλιν, όμως δεν συγκρίνονται με αυτά που συμβαίνουν συμβαίνουν τώρα”.
Την 1η Φεβρουαρίου 2023 εγκαινιάστηκε στη μεγαλούπολη Βόλγκογκραντ μνημείο για τον Στάλιν, για την 80ή επέτειο από τη μάχη του Στάλινγκραντ. Ο δήμαρχος δήλωσε πως δεν πρέπει να επιτραπεί “σε ορισμένες χώρες να σβήσουν τη μνήμη της μεγάλης νίκης του σοβιετικού στρατού”. Και σαν να μην έφτανε αυτό, το Βόλγκογκραντ βαφτίστηκε για μια μέρα ξανά Στάλινγκραντ. “Θα μπορούσαν να είχαν μετονομάσει την πόλη σε Πούτινγκραντ κατευθείαν”, λέει η Ραστοργκούεβα. Για την ίδια, τα εγκαίνια του μνημείου του Στάλιν είναι “απόδειξη για την αλλαγή αντίληψης, για την άνωθεν ερμηνεία της ιστορίας”. Η λογική πίσω από αυτό έχει ως εξής: “Η νίκη στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο είναι το τελευταίο ατού της ρωσικής προπαγάνδας, επειδή οι εξελίξεις στην Ουκρανία δεν είναι καλές. Ο Πούτιν είναι ο σημερινός Στάλιν και μαζί του θα νικήσουμε!”
“Η αντίληψη πως ο Στάλιν προσωπικά κέρδισε τον πόλεμο αποτελεί και αντίληψη της εποχής Πούτιν”, σημειώνει η Ιρίνα Σερμπάκοβα, η οποία δεν πιστεύει πως η λατρεία του Στάλιν θα τελειώσει άμεσα, τουλάχιστον όχι με τον Πούτιν στο τιμόνι. Ακόμη και σήμερα, 70 χρόνια μετά τον θάνατο του δικτάτορα, η χώρα δεν έχει ολοκληρώσει τη διαδικασία αποσταλινοποίησης: “Η οργάνωσή μας, το “Memorial”, έχει κάνει σπουδαία δουλειά. Αλλά ήμασταν απλώς μια ΜΚΟ μέχρι που κλείσαμε. Είναι καθήκον του κράτους να αναγνωρίσει τα εγκλήματά του και των πολιτών να αναγνωρίσουν την εγκληματικότητα του κράτους. Τίποτα από αυτά δεν έχει συμβεί μέχρι στιγμής”.
Η ιστορικός Σερμπάκοβα είναι σίγουρη ότι μια μέρα θα υπάρχουν κεφάλαια για τον “σταλινισμό” και τον “πουτινισμό” στα ρωσικά σχολικά βιβλία. “Όμως πριν από αυτό, πρέπει να αναλάβουμε την ευθύνη για ό,τι συμβαίνει στην Ουκρανία και να πληρώσουμε το τίμημα. Και αυτό θα είναι πολύ υψηλό”.
Πηγή: Deutsche Welle