Οι εκπρόσωποι σχεδόν 200 χωρών που συμμετέχουν στην 27η σύνοδο του ΟΗΕ για την κλιματική αλλαγή ετοιμάζονται να συγκρουστούν για το κατά πόσοι οι πλούσιες χώρες πρέπει να προσφέρουν οικονομικές επανορθώσεις στα φτωχά κράτη που πλήττονται από τις κλιματικές καταστροφές.
Η σύνοδος COP27 που πραγματοποιείται στο αιγυπτιακό θέρετρο του Σαρμ Ελ Σέιχ έρχεται έπειτα από μια σειρά τέτοιων καταστροφών, από τις πρωτοφανείς πλημμύρες που έπνιξαν περισσότερα από 1.800 άτομα στο Πακιστάν μέχρι τις ξηρασίες που κατέστρεψαν τη σοδειά στην Κίνα και απειλούν αφρικανικές χώρες με λιμό.
Τα φαινόμενα αυτά έδωσαν νέα ώθηση στο αίτημα των αναπτυσσόμενων χωρών για ειδικό ταμείο «Ζημιών και Απωλειών». Το ζήτημα εκκρεμεί εδώ και χρόνια λόγω άρνησης των πλούσιων χωρών.
Το πρακτορείο Reuters συνοψίζει τις εξελίξεις:
Τι είναι «ζημιές και απώλειες»;
Η ατζέντα της συνόδου περιλαμβάνει για πρώτη φορά το θέμα των «ζημιών και απωλειών» -έναν όρο που αναφέρεται στο οικονομικό κόστος ακραίων καιρικών φαινομένων που συνδέονται με την κλιματική αλλαγή, ή ακόμα και το κόστος καταστροφών που συνδέονται με την άνοδο της στάθμης της θάλασσας.
Η ένταξη του ζητήματος στην επίσημη ατζέντα «ανακλά ένα αίσθημα αλληλεγγύης για τα θύματα κλιματικών καταστροφών» δήλωσε ο πρόεδρος της COP27 Σαμέχ Σουκρί.
Μέχρι σήμερα η χρηματοδότηση της προσπάθειας κατά της κλιματικής αλλαγής εστιάζεται στη μείωση των εκπομπών άνθρακα, ενώ περίπου το ένα τρίτο διοχετεύεται σε προγράμματα που βοηθούν τις φτωχές κοινότητες να απεξαρτηθούν από τον άνθρακα και προσαρμοστούν στην πραγματικότητα της κλιματικής αλλαγής.
Οι πλουσιότερες χώρες έχουν υποσχεθεί οικονομική βοήθεια 100 δισ. δολαρίων το χρόνο, μέχρι στιγμής όμως δεν έχουν υλοποιήσει αυτή τη δέσμευση.
Η χρηματοδότηση για τις ζημιές και απώλειες είναι διαφορετικό ζήτημα, αφού αφορά οικονομικές επανορθώσεις για ζημιές που οι φτωχές χώρες δεν μπορούν να προλάβουν ή να αντιμετωπίσουν.
Συμφωνία όμως δεν υπάρχει για το τι ακριβώς αποτελεί «ζημιά και απώλεια» στις κλιματικές καταστροφές, οι οποίες προκαλούν ζημιές σε υποδομές και περιουσίες, προκαλούν όμως και και βλάβες στο περιβάλλον που είναι πιο δύσκολο να ποσοτικοποιηθούν.
Έκθεση που παρουσίασε τον Ιούνιο από ομάδα 55 ευάλωτων χωρών εκτιμούσε τις ζημιές και απώλειες των τελευταίων δύο δεκαετιών στα 525 δισεκατομμύρια δολάρια, νούμερο που αντιστοιχεί στο 20% του συνολικού ΑΕΠ τους.
Σύμφωνα με άλλες εκτιμήσεις, μέχρι το 2030 οι ζημιές μπορεί να ανέρχονται στα 580 δισ. δολάρια το χρόνο.
Ποιος πληρώνει, ποιος πληρώνεται
Το ερώτημα αυτό έχει αποδειχθεί εξαιρετικά ακανθώδες.
Οι ευάλωτες χώρες υποστηρίζουν ότι οι πλούσιες χώρες πρέπει να πληρώσουν επειδή οι εκπομπές τους ευθύνονται για το μεγαλύτερο μέρος της ανόδου της θερμοκρασίας. Οι πλούσιες χώρες απορρίπτουν αυτό το επιχείρημα φοβούμενες ότι θα εκτεθούν σε υπέρογκες διεκδικήσεις.
Αν οι κυβερνήσεις συμφωνήσουν τελικά στη δημιουργία ταμείο, θα πρέπει να διευκρινιστεί από πού θα προέρχονται τα χρήματα, πόσο πρέπει να συνεισφέρουν οι πλούσιες χώρες, ποιες καταστροφές δικαιολογούν αποζημιώσεις και ποιες χώρες πρέπει να τις λάβουν.
Στην περυσινή Σύνοδο της Γλασκώβης, ΗΠΑ και ΕΕ μπλόκαραν πρόταση για δημιουργία ταμείου και συμφώνησαν μόνο σε «διάλογο» χωρίς σαφή στόχο.
Μόνο τρεις κυβερνήσεις έχουν προχωρήσει σε δεσμεύσεις, έστω και συμβολικές: η Δανία, η Σκοτία και, από αυτή την εβδομάδα, το Βέλγιο.
Τι αναμένεται στην COP27;
Στις δύσκολες διαπραγματεύσεις του Σαββάτου, ενόψει της έναρξης της συνόδου την επομένη, οι αναπτυσσόμενες χώρες πέτυχαν για πρώτη φορά να συμπεριληφθεί στην ατζέντα το ζήτημα των ζημιών και απωλειών.
Στο πλευρό χωρών όπως οι Μαλδίβες και η Τζαμάικα βρέθηκε η Κίνα, ο μεγαλύτερος παραγωγός CO2, με ορισμένους ευρωπαίους αξιωματούχους να απαντούν ότι η Κίνα πρέπει να δώσει χρήματα, όχι να ζητάει.
Διαφορετικές χώρες έχουν υποβάλλει διαφορετικές προτάσεις για τη λειτουργία του ταμείου. Ακόμα κι αν υπάρχει συμφωνία στην COP2, θα μπορούσαν να περάσουν δύο ή και περισσότερα χρόνια μέχρι να αρχίσουν οι εκταμιεύσεις.
Ορισμένοι διπλωμάτες έχουν προτείνει ένα «μωσαϊκό» διαφόρων πηγών χρηματοδότησης, αντί για ένα κεντρικό ταμείο.
Μια άλλη πρόταση από τη Συμμαχία Μικρών Νησιωτικών Χωρών ζητά τη δημιουργία «ταμείου απόκρισης» από τον ΟΗΕ που θα συλλέγει χρήματα από διάφορες πηγές για τις χώρες που πλήττονται από καταστροφές.
Η ΕΕ έχει προτείνει από την πλευρά της την αξιοποίηση υφιστάμενων ταμείων, αντί για δημιουργία νέου, ωστόσο ορισμένοι ειδικοί θεωρούν ότι αυτή η λύση είναι ακατάλληλη λόγω γραφειοκρατικών εμποδίων που προκαλούν καθυστερήσεις.
Κι αν αποτύχουν οι συνομιλίες στην COP27;
Ορισμένες χώρες ετοιμάζονται για τα χειρότερα, επισημαίνοντας ότι οι πλούσιες χώρες απέτυχαν να υλοποιήσουν τη δέσμευση για χρηματοδότηση προγραμμάτων προσαρμογής ύψους 100 δισ. δολαρίων το χρόνο.
Η ομάδα V20, στην οποία ανήκουν 58 ευάλωτες χώρες και τα κράτη της G7, σχεδιάζουν να λανσάρουν την πρωτοβουλία Global Shield (Παγκόσμια Ασπίδα) για ισχυροποίηση της ασφαλιστικής κάλυψης.
Μια άλλη ιδέα έχει προταθεί από τον γενικό γραμματέα του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες, ο οποίος ζητά φόρο στα κέρδη των εταιρειών ορυκτών καυσίμων.
Στο Διεθνές Δικαστήριο έχει προσφύγει στο μεταξύ το Βανουάτου, μικρό νησιωτικό κράτος στον Ειρηνικό, το οποίο ζητά γνωμοδότηση σχετικά με το δικαίωμά του να προστατευτεί από τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής.
Μια θετική γνωμοδότηση αυτού του νομικού βάρους θα ισχυροποιούσε το αίτημα για αποζημίωση των φτωχών χωρών.