Την Κυριακή ξεκίνησε στην Αίγυπτο η σημαντικότερη σύνοδος της χρονιάς για το κλίμα, τη στιγμή που μια σειρά από προκλήσεις απειλούν τις παγκόσμιες προσπάθειες συγκράτησης της ανόδου της παγκόσμιας θερμοκρασίας.
Έπειτα από άλλη μια χρονιά σοβαρών καταστροφών από καιρικά φαινόμενα, η φετινή σύνοδος έρχεται σε μια περίοδο τεράστιων αυξήσεων των τιμών της ενέργειας, επισιτιστικής ανασφάλειας και μιας διαφαινόμενης κρίσης χρέους, που υπονομεύει τα μέτρα ενίσχυσης της ανθεκτικότητας των ευάλωτων χωρών, προειδοποιεί το Politico.
Άλλα ζητήματα που περιπλέκουν την κατάσταση είναι οι αυξανόμενες εντάσεις μεταξύ πολλών από τους μεγαλύτερους ρυπαντές του πλανήτη, ένα πλέγμα από παραβιασμένες υποσχέσεις για χαμηλότερες εκπομπές και η αποτυχία των πλουσιότερων κρατών να ενισχύσουν οικονομικά εκείνους που βρίσκονται στην πρώτη γραμμή των καταστροφών που προκαλούνται από τις εκπομπές.
«Το γεωπολιτικό πλαίσιο μπορεί να μην ευνοεί τα φιλόδοξα σχέδια», δήλωσε στο Politico ο Άλντεν Μέιερ, ανώτερος συνεργάτης στην E3G. «Κι όμως, ο πλανήτης περιμένει οι κυβερνήσεις να συνεργαστούν σε τρία κεντρικά ζητήματα: τις κλιματικές επιπτώσεις, την επιτάχυνση των σχεδίων άμβλυνσης και την παράδοση αυξημένης κλιματικής χρηματοδότησης.
Οι αιγύπτιοι οικοδεσπότες της συνόδου έχουν δώσει προτεραιότητα στη δράση έναντι της ανακοίνωσης νέων δεσμεύσεων. Αυτό δείχνει ότι οι απτή απόκριση στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής θα είναι περισσότερο από ποτέ στο επίκεντρο των διαπραγματεύσεων. Και συνεπάγεται ότι θα πρέπει να συγκεντρωθούν χρήματα – δισεκατομμύρια επί δισεκατομμυρίων δολαρίων.
Ο αμερικανός πρόεδρος, Τζο Μπάιντεν, θα μιλήσει στη σύνοδο στις 11 Νοεμβρίου, δηλαδή περίπου στη μέση της, μαζί με μια περιορισμένη σε αριθμό αμερικανική αποστολή. Οι δυο νέοι ηγέτες, ο βρετανός πρωθυπουργός Ρίσι Σούνακ και ο επερχόμενος πρόεδρος της Βραζιλίας, Λουίζ Ινάσιο Λούλα ντα Σίλβα, θα αξιοποιήσουν τις ομιλίες τους για να αποδείξουν τις ειλικρινείς τους προθέσεις για το κλίμα. Οι ηγέτες της Κίνας και της Ρωσίας, δηλαδή του πρώτου και του πέμπτου μεγαλύτερου ρυπαντή αντιστοίχως, σχεδιάζουν να μην παραστούν καν στη σύνοδο, ενώ το ίδιο ισχύει και για τους αξιωματούχους πολλών ακόμη εκ των μεγαλύτερων οικονομιών, όπως της Ινδίας και της Αυστραλίας.
Σύμφωνα με το Politico, ωστόσο, αυτά είναι τα πέντε ζητήματα που έχουν τη μεγαλύτερη σημασία, τη στιγμή που περισσότεροι από 40.000 συμμετέχοντες κατευθύνονται προς το θέρετρο Σαρμ ελ-Σαΐχ, κοντά στην Ερυθρά Θάλασσα, για τον 27ο κύκλο συζητήσεων για το κλίμα.
Οι ανυπότακτοι
Η συνεργασία υπήρξε κρίσιμο – και συχνά απόν – στοιχείο των συζητήσεων για το κλίμα τα τελευταία 30 χρόνια, από τη στιγμή που είναι αδύνατον να ληφθούν αποφάσεις χωρίς γενική συναίνεση. Όμως κάθε ηγέτης φέρνει τα δικά του επιπλέον ζητήματα σε αυτές τις συναντήσεις και φέτος οι σχέσεις μεταξύ ορισμένων από τους σημαντικότερους ρυπαντές είναι ιδιαιτέρως τεταμένες.
Η Ρωσία έχει εξοστρακιστεί από τη διεθνή σκηνή εξαιτίας του βάναυσου πολέμου στην Ουκρανία. Οι κλιματικές επιπτώσεις είναι συντριπτικές. Ο πόλεμος έχει οδηγήσει σε επισιτιστική επισφάλεια εμποδίζοντας τις αποστολές σιτηρών, έχει αυξήσει τις τιμές στα σουπερμάρκετ και έχει προκαλέσει ελλείψεις στις προμήθειες λιπασμάτων. Επιπλέον, έχει αυξήσει τις τιμές της ενέργειας σε όλο τον κόσμο, στρέφοντας αρκετά κράτη στην καύση ορυκτών καυσίμων, τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα.
Ο ρώσος ηγέτης, Βλαντίμιρ Πούτιν, δεν θα παρευρεθεί στις συζητήσεις, όμως θα υπάρξει ρωσική αποστολή.
Η συνεργασία ΗΠΑ και Κίνας για το κλίμα έχει μπει στον πάγο, αυξάνοντας τις ανησυχίες ότι η φετινή σύνοδος δεν θα καταφέρει να σημειώσει πρόοδο αν οι δυο μεγαλύτεροι ρυπαντές δεν συνομιλήσουν μεταξύ τους. Ο κλιματικός απεσταλμένος των ΗΠΑ, Τζον Κέρι, δήλωσε την περασμένη εβδομάδα ότι οι συζητήσεις παραμένουν σε αδιέξοδο.
Όμως αυτές οι ψυχρές σχέσεις μπορεί να έχουν μικρότερες συνέπειες φέτος σε σχέση με προηγούμενες συνόδους. Στην Αίγυπτο οι παρασκηνιακές διαπραγματεύσεις θα είναι λιγότερες, με την έμφαση να δίνεται στις δημόσιες ομιλίες των παγκόσμιων ηγετών στην αρχή των συνομιλιών. Και ο Σι Τζινπίνγκ, ο κινέζος ηγέτης, δεν αναμένεται να παραστεί.
Με την παρουσία των μεγαλύτερων οικονομιών να είναι περιορισμένη, σύμφωνα με τη μέχρι τώρα λίστα των ομιλητών, η πιθανότητα αντιπαραθέσεων μειώνεται, σύμφωνα με τους παρατηρητές. Αντ’ αυτού, οι εντάσεις ίσως αποδειχθούν εντονότερες στη σύνοδο των G20 που έχει προγραμματιστεί να πραγματοποιηθεί στην Ινδονησία στη διάρκεια της δεύτερης εβδομάδας των συνομιλιών για το κλίμα.
Αν οι ηγέτες υπονομεύσουν την κλιματική δράση στην Ινδονησία, αυτό θα μπορούσε να επηρεάσει τις συζητήσεις στην Αίγυπτο και ενδεχομένως να οδηγήσει σε ένα ανεπαρκές αποτέλεσμα.
«Θα χρειαστεί αλληλεγγύη και δέσμευση στην προσπάθεια να αντιμετωπίσουμε όλοι μαζί την “καταιγίδα” αντί για μια λογική περιχαράκωσης», επεσήμανε ο Μέιερ της E3G.
Χρήμα, χρήμα, χρήμα
Το χρήμα είναι πάντα η πρώτη παράμετρος που επηρεάζει τις διαπραγματεύσεις για το κλίμα. Όμως η σοβαρότητα των φετινών καταστροφών που ήρθαν ως αποτέλεσμα της κλιματικής αλλαγής, έφερε εκ νέου το ζήτημα στο επίκεντρο της παγκόσμιας προσοχής. Και το πρόβλημα καθίσταται ακόμη πιο σαφές από το διευρυνόμενο κενό μεταξύ των χρημάτων που δεσμεύτηκαν να καταβάλλουν για την αντιμετώπιση αυτής της κατάστασης τα κράτη, και των πραγματικών αναγκών για την προσαρμογή στις νέες συνθήκες και την αντιμετώπιση των επιπτώσεών τους.
Το κλείσιμο του οικονομικού χάσματος είναι κρίσιμο για τα κράτη που απομακρύνονται από τις βρώμικες πηγές ενέργειας για χάρη των ανανεώσιμων. Επιπλέον, είναι απαραίτητο για την υποστήριξη των κρατών που καλούνται να αμυνθούν έναντι των αναπόφευκτων κλιματικών επιπτώσεων, όπως η άνοδος της στάθμης της θάλασσας και οι εντονότερες βροχοπτώσεις.
Τα αναπτυσσόμενα κράτη αναμένουν από τα ανεπτυγμένα μια περιγραφή των βημάτων που θα ακολουθήσουν για να ανταποκριθούν στις περσινές τους δεσμεύσεις, όπως διατυπώθηκαν στη Γλασκόβη, για διπλασιασμό της χρηματοδότησης για την προσαρμογή. Την ίδια στιγμή, ο ιδιωτικός τομέας δεν έχει επενδύσει επαρκώς στις αναπτυσσόμενες χώρες και θα αντιμετωπίσει πιέσεις για να ανταποκριθεί.
Παράλληλα, έχει υπάρξει κύμα ενδιαφέροντος για νέους τρόπους διάθεσης αυτών των χρημάτων. Σε αυτούς περιλαμβάνεται η μεταρρύθμιση των πολυμερών τραπεζών ανάπτυξης, και τα βλέμματα θα στραφούν στην παγκόσμια τράπεζα έπειτα από τις επικρίσεις που έχει δεχθεί για καθυστερήσεις στην χρηματοδότηση για το κλίμα.
Ένα σχέδιο των Μπαρμπέιντος για την μεταμόρφωση του παγκόσμιου οικονομικού συστήματος θα μπορούσε να αποδειχθεί δημοφιλές. Και η πρόοδος σε μια πρωτοβουλία που ξεκίνησε πέρσι με στόχο την υποστήριξη των κρατών που εξαρτώνται από τον γαιάνθρακα καθώς επιχειρούν να μεταβούν στις ΑΠΕ (γνωστή ως Συνεργασία για τη Δίκαιη Ενεργειακή Μετάβαση) αναμένεται να σημειωθεί στη διάρκεια της COP27.
Οι ανεπτυγμένες χώρες θα πρέπει να αποδείξουν ότι σημείωσαν πρόοδο σε παλαιότερες δεσμεύσεις τους, προκειμένου να αποκαταστήσουν την αναγκαία εμπιστοσύνη για μελλοντικές διαπραγματεύσεις χρηματοδότησης.
«Υπάρχουν πολλά εμπόδια, όμως υπάρχουν και πολλά πράγματα που μπορούν να επιτευχθούν. Πολλά κανάλια παραμένουν ανοιχτά στο διάλογο», υποστήριξε ο Τζο Θουάιτς, του Συμβουλίου για την Υπεράσπιση των Φυσικών Πόρων.
«Απώλειες και καταστροφές»
Στην κορυφή των ανησυχιών για την κλιματική χρηματοδότηση βρίσκονται οι αποζημιώσεις για τις οριστικές απώλειες και καταστροφές. Τα χρήματα αυτά προορίζονται για την αντιμετώπιση των προβλημάτων που προκαλούν στα φτωχά κράτη οι εκπομπές των πλούσιων κρατών.
Ένας καύσωνας στο Πακιστάν, που ακολουθήθηκε από ξηρασία και έπειτα ιστορικές πλημμύρες, είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα της μορφής αυτών των απωλειών, αλλά και του μεγέθους των απαιτούμενων κονδυλίων.
«Σε περιοχές της χώρας όπου το νερό δεν υποχωρεί, η χρηματοδότηση θα πρέπει να συνεχιστεί για καιρό», παρατήρησε ο Φαράχ Ναουρίν, επικεφαλής των Mercy Corps στο Πακιστάν. «Όμως πραγματικά δεν υπάρχουν αρκετά χρήματα για την αντιμετώπιση των αναγκών όλου αυτού του πληθυσμού και ιδίως για την άμεση αποκατάσταση των εισοδημάτων τους».
Ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ, Αντόνιο Γκουτέρες, έχει αποκαλέσει τις προσπάθειες αντιμετώπισης απωλειών και καταστροφών «λυδία λίθο» της COP27.
Τα κράτη συμφώνησαν να συζητήσουν τις πιθανές μεθόδους χρηματοδότησης των κλιματικών καταστροφών, όμως φαίνεται απίθανη η συμφωνία Ευρώπης και ΗΠΑ στη δημιουργία ταμείου για την αποζημίωσή τους.
Η μάχη για το φυσικό αέριο
Η ενεργειακή κρίση που προέκυψε ως αποτέλεσμα του πολέμου στην Ουκρανία, έχει οδηγήσει σε τεταμένες συζητήσεις για το μέλλον του φυσικού αερίου. Οι προσπάθειες της Ευρώπης να απεξαρτηθεί από το ρωσικό αέριο έχουν οδηγήσει σε νέα σχέδια κατασκευής λιμανιών και εγκαταστάσεων για την εισαγωγή LNG από τις ΗΠΑ και αλλού. Επιπλέον, έχει στρέψει τους ηγέτες στο κυνήγι του αερίου σε διάφορες περιοχές της Αφρικής.
Αφρικανικά κράτη με αποθέματα πετρελαίου και αερίου λένε ότι θέλουν να αξιοποιήσουν αυτή την ενέργεια για να αναπτυχθούν και να υποστηρίξουν ενεργειακά τις δικές τους οικονομίες, ιδίως από τη στιγμή που δεν έχουν πρόσβαση σε άλλου είδους χρηματοδότηση. Η Σενεγάλη ανήκει στις πλέον μαχητικές χώρες και πιέζει για επενδύσεις στην εξόρυξη αερίου.
Όμως υπάρχουν διαχωρισμοί και μεταξύ των αφρικανικών κρατών, μιας και οι περισσότερες δεν διαθέτουν άφθονους υδρογονάνθρακες αλλά υποφέρουν από τις κλιματικές επιπτώσεις που αυτοί προκαλούν. Ο νέος πρόεδρος της Κένυας, Γουίλιαμ Ρούτο, έχει δεσμευτεί ότι η χώρα του θα παίρνει όλη την ενέργεια που χρειάζεται από ΑΠΕ μέχρι το 2030 και έχει παροτρύνει και άλλα κράτη της Αφρικής να ακολουθήσουν το παράδειγμά του.
«Αυτή τη στιγμή, στο εσωτερικό των αφρικανικών κρατών, οι συζητήσεις περιστρέφονται γύρω από το πώς να παρουσιάσουμε μια κοινή αφρικανική θέση, ιδίως σε ό,τι αφορά την ενεργειακή μετάβαση, αλλά και κάποιου είδους ευελιξία στη χρήση φυσικού αερίου ιδίως, για να επιτύχουμε τους στόχους της ηλεκτροδότησης», δήλωσε σε πρόσφατη ενημέρωση ο Ζαϊνάμπ Ουσμάν, διευθυντής του αφρικανικού προγράμματος του Κληροδοτήματος Κάρνεγκι για την Παγκόσμια Ειρήνη.
Περίπου 600 εκατ. άνθρωποι στην Αφρική δεν έχουν πρόσβαση σε ρεύμα ή στα μέσα που απαιτούνται για καθαρή τροφή, γεγονός που συνεπάγεται ότι η ενέργεια και η βιώσιμη ανάπτυξη στην περιοχή είναι ζητήματα αλληλένδετα.
Υπάρχει επιτακτική ανάγκη για δράση κατά της κλιματικής αλλαγής, τόνισε ο Ουσμάν. «Όμως για να φτάσουμε στο μέλλον που επιθυμούμε όλοι, είτε πρόκειται για την ουδετερότητα άνθρακα έως το 2050, είτε για όποιον άλλο στόχο θέσουμε, πρέπει να είμαστε πολλοί ειλικρινείς απέναντι στο τι είναι εφικτό – τι είναι εφικτό πολιτικά και τι είναι εφικτό κοινωνικά».
Επίμονες εκπομπές
Μόλις 24 από τις 193 χώρες – και σχεδόν καμιά από τις μεγαλύτερες οικονομίες του πλανήτη – έχουν επικαιροποιήσει τους εθνικούς στόχους για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, παρά τη σχετική συμφωνία στην περσινή σύνοδο για το κλίμα. Και ο πλανήτης μόλις που βελτίωσε κατ’ ελάχιστο την ικανότητά του να συγκρατήσει την άνοδο της παγκόσμιας θερμοκρασίας, τη στιγμή που οι επιστήμονες συμφωνούν ότι οι κλιματικές επιπτώσεις θα γίνονται όλο και πιο συντριπτικές.
Έχει σημειωθεί κάποια πρόοδος από πέρσι με την ψήφιση κλιματικών νομοσχεδίων από τις ΗΠΑ. Η ΕΕ πρόκειται να σταματήσει την πώληση φυσικού αερίου και την κυκλοφορία αυτοκινήτων που κινούνται με πετρέλαιο έως το 2035, ενώ έχει εκπονήσει σχέδιο για να μεταβεί ταχύτερα στις ΑΠΕ. Η πρόσφατη εκλογή του Λούλα τη Βραζιλία αντιμετωόζεται ως σημαντικό βήμα για την προστασία των τροπικών δασών του Αμαζονίου.
Όμως οι φιλοδοξίες περιορίζονται εξαιτίας των οικονομικών αναταραχών.
Ο Μπάιντεν πίεσε για την αύξηση της παραγωγής πετρελαίου, με στόχο τη μείωση των τιμών της βενζίνης. Η χρήση γαιάνθρακα αυξήθηκε αντί να μειωθεί. Και οι δυτικοί ηγέτες έχουν αποσύρει τη δέσμευσή τους να σταματήσουν τις επενδύσεις στο αέριο.
Οι ενδιάμεσες εκλογές των ΗΠΑ θα μπορούσαν να δουν τους Ρεπουμπλικάνους να παίρνουν τον έλεγχο του Κογκρέσου, δυσκολεύοντας τις προσπάθειες των ΗΠΑ να ανταποκριθούν στις δεσμεύσεις τους για το κλίμα, οι οποίες εξαρτώνται από την έγκριση της Γερουσίας.
«Η COP27 αποτελεί μια μοναδική ευκαιρία ο πλανήτης να ενώσει τις δυνάμεις του, να αποκαταστήσει την πολυμέρεια και την εμπιστοσύνη και να ενωθεί στα υψηλότερα πολιτικά επίπεδα για να αντιμετωπίσει την κλιματική αλλαγή», έγραψε ο Σαμέχ Σούκρι, υπουργός εξωτερικών της Αιγύπτου και επικεφαλής της συνόδου για το κλίμα σε επιστολή προς τις αποστολές. Η επίτευξη αυτού του αποτελέσματος θα απαιτήσει «αλληλεγγύη και δράση, όχι κενή ρητορική», τόνισε.
Η πρόκληση για την Αίγυπτο θα είναι να παρουσιάσει την έκβαση με έναν τρόπο που να στέλνει σήμα προόδου, ακόμη και αν οι συνομιλίες δεν καταλήξουν σε κάποια μεγάλη δήλωση, παρατηρεί στο Politico ο Καβέχ Γκιλανπούρ, αντοπρόεδρος διεθνών στρατηγικών στο Κέντρο για το Κλίμα και τις Ενεργειακές Λύσεις.
«Ολόκληρο το σύστημα εδώ και δεκαετίες περιστρέφεται γύρω από ανταγωνιστικές διαπραγματεύσεις με πολύ δράμα γύρω από την τελική ολομέλεια. Και φοβάμαι ότι αυτή η δυναμική νικητών και ηττημένων παραμένει παρούσα. Ενώ η πραγματικότητα είναι ότι το σύστημα θα πρέπει να την ξεπεράσει», σημείωσε. «Είναι ζήτημα πολιτικής θέλησης να υλοποιήσουμε αυτά που λέει το Παρίσι ότι πρέπει να κάνουμε. Και είναι ζήτημα εκπλήρωσης υποσχέσεων. Δεν είναι πια θέμα διαπραγματεύσεων».