Μετάφραση: Αντώνης Χρυσουλάκης
Ένα πρόσφατο βράδυ στην Κόκκινη Πλατεία, ένα σώμα επίλεκτων αλεξιπτωτιστών ντυμένο με καμουφλάζ παρουσίασε έναν χορό που έμοιαζε με μάχη με πυροτεχνήματα. Ένας Αιγύπτιος καλλιτέχνης ντυμένος φαραώ έτρεχε πέρα δώθε σε άρμα κρατώντας ένα ankh, το αρχαίο αιγυπτιακό σύμβολο της ζωής, ενώ μια μπάντα έπαιζε το «Katyusha», ένα πατριωτικό πολεμικό τραγούδι της σοβιετικής εποχής.
Όπως αναφέρει η αρθρογράφος Valerie Hopkins στο άρθρο της στην NΥΤ , η Nataliya Nikonova, 44 ετών, ήταν μία από τους χιλιάδες θεατές που επευφημούσαν από τις κερκίδες σε ένα φεστιβάλ που γιόρταζε τους στρατούς της Ρωσίας και των φιλικών χωρών, όπως η Λευκορωσία, η Ινδία και η Βενεζουέλα.
«Ήμουν τόσο ενθουσιασμένη που λίγο έλειψε να χάσω τη φωνή μου!» είπε στην εφημερίδα.
Ο στρατός της Ρωσίας διεξάγει τώρα έναν αργό πόλεμο που έχει αφήσει πίσω του δεκάδες χιλιάδες νεκρούς και έχει συμβάλει στον παγκόσμιο πληθωρισμό και στην εκτίναξη των τιμών της ενέργειας. Αλλά η κ. Νικόνοβα είπε ότι δεν είχε βιώσει πολλές διαταραχές στη ζωή της τους τελευταίους έξι μήνες. «Τίποτα δεν έχει αλλάξει πραγματικά», είπε. «Σίγουρα, οι τιμές ανέβηκαν, αλλά μπορούμε να το αντέξουμε αυτό». Έσπευσε να ακούσει ένα encore του «Katyusha» από την Αιγυπτιακή Στρατιωτική Συμφωνική Μπάντα.
Πολύ λίγα πράγματα στην καθημερινή ζωή φαίνεται να έχουν αλλάξει στη Μόσχα, όπου οι άνθρωποι έχουν τους οικονομικούς πόρους για να αντέξουν τις σημαντικές αυξήσεις των τιμών, σε αντίθεση με το μεγαλύτερο μέρος της υπόλοιπης χώρας. Το GUM, το πολυτελές εμπορικό κέντρο δίπλα στην Κόκκινη Πλατεία, είναι γεμάτο από αγοραστές – αν και πολλά δυτικά καταστήματα όπως τα Prada, Gucci και Christian Dior είναι κλειστά – και τα εστιατόρια και τα θέατρα έχουν πολύ δουλειά. Οι δρόμοι της Μόσχας εξακολουθούν να σφύζουν από πολυτελή αυτοκίνητα όπως Lamborghini και Porsche.
Έκανε τη ρωσική ζωή να μοιάζει όσο το δυνατόν πιο φυσιολογική
«Μερικά καταστήματα έκλεισαν εξαιτίας των κυρώσεων, κάτι που είναι απογοητευτικό αλλά όχι τόσο κακό», δήλωσε η Γιούλια, 18 ετών, μια πρόσφατη απόφοιτος λυκείου, η οποία αράζει σε ένα παγκάκι στο πάρκο Γκόρκι, όπου οι Μοσχοβίτες κάνουν ηλιοθεραπεία, χορεύουν και κάνουν πατίνια. Η ίδια και οι φίλοι της είπαν ότι δεν σκέφτονται συχνά τις μάχες στην Ουκρανία.
Αυτή η αποστασιοποίηση είναι ακριβώς αυτό στο οποίο υπολογίζει ο πρόεδρος Βλαντίμιρ Β. Πούτιν καθώς εκτελεί μια εσωτερική στρατηγική θωράκισης των Ρώσων από τα άσχημα νέα του μετώπου – καμία επιστράτευση, καμία μαζική κηδεία, κανένα αίσθημα απώλειας ή σύγκρουσης. Μεγάλο μέρος της προσπάθειας της Ρωσίας στο πεδίο της μάχης δεν πήγε όπως είχε σχεδιάσει ο κ. Πούτιν, αλλά στο εσωτερικό της χώρας του, κατάφερε ως επί το πλείστον να κάνει τη ρωσική ζωή να μοιάζει όσο το δυνατόν πιο φυσιολογική.
Τα περισσότερα μουσεία και θέατρα είναι ανοιχτά, αρκεί η ηγεσία τους να μην επικρίνει το Κρεμλίνο, και τα καλοκαιρινά βράδια, νέεοι με βάρκες πλέουν στον κοντινό ποταμό Μόσκοβα και ο κόσμος κάνει πικνίκ στο γρασίδι. Οι φθινοπωρινές σεζόν στην όπερα και το μπαλέτο μόλις ξεκίνησαν – αν και μερικές αναμενόμενες πρεμιέρες και συνεχιζόμενες παραγωγές ακυρώθηκαν αφού οι σκηνοθέτες και οι πρωταγωνιστές τους μίλησαν κατά του πολέμου ή εγκατέλειψαν τη χώρα.
«Αυτό που κάνουν συνήθως οι Ρώσοι είναι να προστατεύουν την καθημερινότητά τους», δήλωσε ο Greg Yudin, καθηγητής πολιτικής φιλοσοφίας στη Σχολή Κοινωνικών και Οικονομικών Επιστημών της Μόσχας, περιγράφοντας έναν μηχανισμό αντιμετώπισης που χρονολογείται από τη σοβιετική περίοδο, αλλά διαδόθηκε ευρέως κατά τη διάρκεια της θητείας του κ. Πούτιν.
«Αυτό είναι το πράγμα στο οποίο πάντα δίνουν προτεραιότητα και στο οποίο υπερέχουν», είπε για τη ρωσική ηγεσία, «και το κάνουν αυτό τώρα με σημαντική επιτυχία».
Αλλά ενώ πολλοί Μοσχοβίτες αγκαλιάζουν το γλέντι και την εσκεμμένη άγνοια, πολλοί από τη διανόηση της πρωτεύουσας, των οποίων η δουλειά και η ζωή τους τούς συνέδεε με τη Δύση ή την Ουκρανία, πασχίζουν να συμβιβάσουν την αίσθηση της κανονικότητας με το τεράστιο μέγεθος της εμπλοκής στον μεγαλύτερο χερσαίο πόλεμο της Ευρώπης μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Αυτό φάνηκε το Σάββατο στην έκρηξη συμπάθειας και εκτίμησης για τον πρώην σοβιετικό ηγέτη Μιχαήλ Σ. Γκορμπατσόφ, που εκφράστηκε από χιλιάδες Ρώσους που συμμετείχαν στην κηδεία του, οι οποίοι αντιπροσώπευαν μια σιωπηλή διαμαρτυρία κατά του κ. Πούτιν και των πολιτικών του.
Κλήθηκε να παραιτηθεί από τη θέση εργασίας της σε δημόσιο ίδρυμα γιατί υπέγραψε ψήφισμα κατά του πολέμου
Μόλις τα ρωσικά τανκς εισέβαλαν στην Ουκρανία, είπε η Άνια, άρχισε να διαβάζει βιβλία για την άνοδο του ολοκληρωτισμού στη ναζιστική Γερμανία και να καταπιάνεται με την έννοια της συλλογικής ενοχής.
«Ήταν το τέλος του κόσμου για τόσους πολλούς ανθρώπους», είπε η 34χρονη Άνια. «Στο όνομά μας, κάποιος σκοτώνει πολίτες», είπε και συμπλήρωσε ότι «η χώρα μας μετατρέπεται σε κάτι σαν τη Βόρεια Κορέα». Είπε επίσης ότι πήγε σε μια διαμαρτυρία και υπέγραψε ένα αντιπολεμικό ψήφισμα, και αρκετές ημέρες αργότερα, κλήθηκε να παραιτηθεί από τη θέση εργασίας της σε δημόσιο ίδρυμα.
Εδώ και πολλά χρόνια, ο κ. Πούτιν καταπνίγει κάθε αντίθετη πολιτκή άποψη, αλλά σήμερα είναι σχεδόν αδύνατο να εκφράσει κανείς την απογοήτευσή του για το σύστημα και οι άνθρωποι που εκφράζουν τις απόψεις τους το κάνουν γνωρίζοντας ότι ένας νέος νόμος τιμωρεί την κριτική για τον πόλεμο. Σχεδόν 16.500 άνθρωποι έχουν συλληφθεί με την κατηγορία ότι διαμαρτύρονται για την επίθεση στην Ουκρανία από τις 24 Φεβρουαρίου, σύμφωνα με την OVD-Info, μια ρωσική οργάνωση για τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Οι Ρώσοι που αντιτίθενται στις μάχες αισθάνονται περιφρονημένοι και απειλούμενοι από την κυβέρνησή τους, περιφρονημένοι από τη Δύση -η οποία πιστεύουν ότι τους κατηγορεί επειδή δεν διαμαρτύρονται για την εισβολή- και ανίσχυροι να επιφέρουν οποιαδήποτε αλλαγή.
«Όλοι έχουμε αυτό το αίσθημα αδυναμίας», δήλωσε η Άνια. «Το γεγονός ότι υπάρχεις και έχεις τη γνώμη σου δεν σημαίνει τίποτα. Είμαστε πέντε, δέκα, είκοσι εκατομμύρια άνθρωποι. Και δεν κάνει καμία διαφορά».
Οι Μοσχοβίτες όπως η Άνια πέρασαν τους πρώτους μήνες μετά την έναρξη της σύγκρουσης αγχωμένοι και αβέβαιοι. Δεκάδες χιλιάδες από αυτούς έφυγαν. Όμως κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, η πρωτεύουσα επανήλθε σε μεγάλο βαθμό στην κανονικότητα, με την ενίσχυση του ρουβλίου που ανέβηκε στα ύψη, την αποσιώπηση της αντιπολίτευσης και τα μέσα ενημέρωσης που βρίσκονται σχεδόν πλήρως υπό τον έλεγχο του Κρεμλίνου.
Παρόλα αυτά, η κοινωνία αλλάζει αργά: Ενώ ο κ. Πούτιν προσπάθησε να εμφυσήσει μια αίσθηση κανονικότητας, εργάζεται επίσης για την περαιτέρω στρατιωτικοποίηση της ρωσικής κοινωνίας.
Κατά μήκος των αρτηριών της Μόσχας υπάρχουν διαφημιστικές πινακίδες με στρατιώτες που αναγράφουν τον βαθμό και τον τίτλο τους, με έναν κωδικό QR για να σκανάρουν οι πολίτες για περισσότερες πληροφορίες. Και δεν λείπουν οι εκδηλώσεις που γιορτάζουν τη στρατιωτική ισχύ της Ρωσίας.
«Εμπιστεύομαι την ηγεσία της χώρας μου και αν λένε ότι είναι απαραίτητο, τότε είναι»
Χιλιάδες θεατές συγκεντρώθηκαν στο στρατιωτικό πεδίο ασκήσεων Αλαμπίνο νοτιοδυτικά της Μόσχας επί δύο εβδομάδες για να παρακολουθήσουν τους Διεθνείς Αγώνες Στρατού, ένα φεστιβάλ που περιλαμβάνει ένα Tank Biathlon, στο οποίο διεθνείς ομάδες διαγωνίζονται για να οδηγήσουν ένα άρμα μέσα από φυσικά εμπόδια και να πυροβολήσουν με ακρίβεια σε στόχους. (Από το 2013, όταν ξεκίνησε ο διαγωνισμός, η Ρωσία καταλαμβάνει πάντα την πρώτη θέση).
«Τόσο καιρό έβλεπα τανκς στην τηλεόραση- ήθελα να τα δω στην πραγματικότητα», δήλωσε ο Ilya, 34 ετών, στην NYT ο οποίος πήγε στην εκδήλωση από τη Μόσχα με τα παιδιά του, 11 και 4 ετών.
«Νομίζω ότι κάθε πόλεμος είναι κακός- δεν λέω ότι υποστηρίζω την “Ειδική Στρατιωτική Επιχείρηση” ή ότι δεν την υποστηρίζω», είπε, χρησιμοποιώντας τον όρο του κ. Πούτιν για τις εχθροπραξίες στην Ουκρανία. «Αλλά εμπιστεύομαι την ηγεσία της χώρας μου και αν λένε ότι είναι απαραίτητο, τότε είναι».
Άλλοι είπαν ότι βλέποντας τα όπλα που εκτέθηκαν στο φεστιβάλ στρατού – συμπεριλαμβανομένων των πυραύλων Kinzhal που χρησιμοποιούνται στην Ουκρανία – αισθάνθηκαν ότι προέρχονται από μια ισχυρή χώρα.
Ο Andrei Yevgenyevich, 55 ετών, ο οποίος ήταν οδηγός τανκς στη σοβιετικά ελεγχόμενη Γερμανία τις τελευταίες ημέρες του Ψυχρού Πολέμου, δήλωσε ότι η επίδειξη των όπλων τον έφερε πίσω στις ημέρες που η Σοβιετική Ένωση ήταν μια ισχυρή και επίφοβη παγκόσμια δύναμη.
«Όταν το βλέπεις αυτό, εμπιστεύεσαι ότι όλα είναι καλά στη χώρα σου, ότι όλα είναι όπως πρέπει να είναι», είπε.
«Μεγαλώσαμε με τη σοβιετική παράδοση και αγαπάμε τη μητέρα πατρίδα μας. Αυτό φέρνει υπερηφάνεια στη χώρα μας».
Όσον αφορά τις κυρώσεις, είπε: «Η χώρα μας είναι μια χώρα που δεν έχει καμία σχέση με τις κυρώσεις. Δεν αισθάνομαι καμία διαφορά. Νομίζω ότι η Αμερική και η Δύση υποφέρουν πολύ περισσότερο».
Οι άνθρωποι δεν κατατάσσονται στον στρατό
Αυτό είναι ένα συνηθισμένο ρεφρέν στη ρωσική τηλεόραση. Τα κρατικά μέσα ενημέρωσης παράγουν καθημερινά τμήματα σχετικά με την αβεβαιότητα που αντιμετωπίζουν χώρες όπως η Γερμανία λόγω των τιμών του φυσικού αερίου και της ραγδαίας αύξησης του πληθωρισμού στην Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Στα πεδία εκπαίδευσης του στρατού, παιδιά σκαρφάλωναν πάνω από άρματα μάχης, συμπεριλαμβανομένου ενός που έγραφε «Συντρίψτε τους φασίστες», και άνθρωποι όλων των ηλικιών πυροβολούσαν με αυτόματα τουφέκια. Όμως τα περίπτερα που καλούσαν τους επισκέπτες να υπογράψουν συμβόλαιο για να καταταγούν στο στρατό έμειναν άδεια, εκτός από τους στρατολόγους, υποδεικνύοντας ότι ακόμη και αν ο εθνικισμός αυξάνεται, οι άνθρωποι δεν είναι έτοιμοι να πολεμήσουν τον πόλεμο του κ. Πούτιν.
«Δεν έρχονται πολλοί άνθρωποι αυτή τη στιγμή», δήλωσε ένας στρατολόγος στην NYT, αρνούμενος να δώσει το όνομά του, καθώς ακούγονταν οι ήχοι των πυροβολισμών από το κοντινό πεδίο βολής.
Για τους ανθρώπους που δεν ενδιαφέρονται για τα παιχνίδια του στρατού και έχουν συνηθίσει να περνούν τα καλοκαίρια τους ταξιδεύοντας στην Ευρώπη, υπάρχουν πολλοί εγχώριοι αντιπερισπασμοί. Ένα πρόσφατο φεστιβάλ στο καλλιτεχνικό πάρκο Nikola-Lenivets, ένα καταφύγιο για τους hipsters λίγες ώρες από την πρωτεύουσα, συγκέντρωσε περίπου 16.000 παρευρισκόμενους στο δάσος για τέσσερις ημέρες.
Μια νύχτα, άνθρωποι ντυμένοι με γκλίτερ στο πρόσωπο, παλτά από ψεύτικη γούνα και ακόμη και μια στολή μέδουσας χόρεψαν υπό τη μουσική ενός αισιόδοξου καλλιτέχνη της ρέγκε, ο οποίος υποσχέθηκε ότι δεν θα φύγει από τη Ρωσία όπως πολλοί άλλοι καλλιτέχνες. Το πλήθος ξεσηκώθηκε.
«Στην αρχή σκεφτόμουν, ουάου, υπάρχει ένας πόλεμος 400 χιλιόμετρα μακριά και εμείς είμαστε σε ένα μουσικό φεστιβάλ», είπε ο Ιβάν, ένας 25χρονος που μόλις είχε επιστρέψει στην Ρωσία, μετά από αρκετά χρόνια στο εξωτερικό.
«Η ζωή συνεχίζεται, ειδικά όταν δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα για να ελέγξουμε την κατάσταση», είπε. Πίσω στο φεστιβάλ της Κόκκινης Πλατείας, μια γυναίκα ονόματι Εκατερίνα, 26 ετών, τεχνικός φρυδιών σε ινστιτούτο ομορφιάς, δήλωσε ότι αυτή και ο φίλος της, που υπηρετεί στο στρατό, ένιωσαν να «ανεβαίνει το ηθικό τους» από τις μπάντες. Αλλά είπε ότι ήταν «αγχωμένη για τους άνδρες που βρίσκονται και στις δύο πλευρές της πρώτης γραμμής»”.
«Εδώ, οι άνθρωποι συμπεριφέρονται σαν να μη συμβαίνει τίποτα. Εδώ είναι ένας κόσμος και εκεί ένας άλλος εντελώς διαφορετικός».
*Το άρθρο δημοσιεύτηκε στην NYT