Μετάφραση: Αντώνης Χρυσουλάκης
Ο 18χρονος είναι ένας από τους χιλιάδες ανάπηρους που ζουν στα ορφανοτροφεία της Ουκρανίας. Το BBC απέκτησε πρόσβαση σε πέντε ιδρύματα και διαπίστωσε εκτεταμένη κακοποίηση και κακομεταχείριση – συμπεριλαμβανομένων εφήβων που περιορίζονται και ενηλίκων που αφήνονται ξαπλωμένοι σε ράντζα για χρόνια.
Οι ερευνητές ανθρωπίνων δικαιωμάτων λένε ότι η Ουκρανία δεν πρέπει να ενταχθεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση μέχρι να κλείσει αυτά τα ιδρύματα. Πριν από τον πόλεμο με τη Ρωσία, η ουκρανική κυβέρνηση δήλωσε ότι θα μεταρρυθμίσει το σύστημα. Ο Vasyl, ο οποίος πάσχει από επιληψία και μαθησιακές δυσκολίες, ζει σε ένα ορφανοτροφείο στα περίχωρα της πόλης Chernivtsi στη νοτιοδυτική Ουκρανία. Ο έφηβος φοράει πάνα. Κουνιέται μπρος-πίσω, βγάζοντας κατά διαστήματα μια κραυγή, αλλά το προσωπικό δεν αντιδρά. Είναι κουρασμένοι, καταπονημένοι και είναι σαφές ότι είναι ευκολότερο -και αποδεκτό- να προσέχουν τα παιδιά και τους νέους περιορίζοντάς τους.
Διαβάστε επίσης: Ουκρανία: Ο φιλορώσος ηγέτης στο Ντονέτσκ καλεί τη Ρωσία να κατακτήσει ολόκληρη τη χώρα
Η εισροή ανθρώπων που εγκατέλειψαν τα σπίτια τους από τα ανατολικά έχει ασκήσει περαιτέρω πίεση στο σύστημα, αλλά οι τρόποι με τους οποίους άνθρωποι όπως ο Vasyl αντιμετωπίζονται στα ιδρύματα της Ουκρανίας προϋπήρχαν της ρωσικής εισβολής. Δίπλα στον Vasyl βρίσκεται ένας άλλος νεαρός άνδρας. Τα χέρια του είναι δεμένα με τα μανίκια του πουλόβερ του. Τα άδεια μάτια του κοιτάζουν στο βάθος και μια λίμνη ούρων έχει συγκεντρωθεί από κάτω του.
Η πλειονότητα έχει οικογένειες αλλά καταλήγει να ζει σε αυτά τα μέρη
Αυτά τα ανάπηρα αγόρια είναι ανάμεσα στα 100.000 παιδιά και νέους που ζουν σε ουκρανικά ορφανοτροφεία – αλλά πολλά από αυτά δεν είναι καν ορφανά. Η πλειονότητα έχει οικογένειες αλλά καταλήγει να ζει σε αυτά τα μέρη λόγω έλλειψης κοινοτικών υπηρεσιών και υποστήριξης. Η οικογένεια του Vasyl αισθάνθηκε ότι δεν είχε άλλη επιλογή από το να τον εγκαταλείψει. Είχαν προσπαθήσει να βρουν διάγνωση όταν ήταν πολύ μικρός – ακόμη και να συμβουλευτούν έναν νευροχειρουργό από το Ηνωμένο Βασίλειο – για να τον βοηθήσουν να λάβει την υποστήριξη που χρειαζόταν.Αλλά ένα κακό σύστημα υγείας και κοινωνικής φροντίδας σήμαινε ότι δυσκολεύονταν να τον φροντίσουν στο σπίτι, καθώς έχει τακτικές επιληπτικές κρίσεις και μπορεί να γίνει επιθετικός.
Στο τέλος, όταν ήταν πέντε ετών, οι τοπικές αρχές τους είπαν ότι ένα ίδρυμα ήταν το καλύτερο μέρος γι’ αυτόν. «Είναι πολύ δύσκολο να είσαι γονιός ενός παιδιού με αναπηρία», λέει η μαμά του Vasyl, Maryna, καθώς κρατάει απαλά το χέρι του γιου της. Δεν αμφισβητεί ούτε φαίνεται να ενοχλείται από το γεγονός ότι ο Vasyl είναι δεμένος.
Διαβάστε επίσης: Ουκρανία: Το Κίεβο κηδεύει νεαρούς Ουκρανούς στρατιώτες που σχεδίαζαν να παντρευτούν
«Είμαι περήφανος που είμαι Ουκρανός, αλλά χρειαζόμαστε περισσότερη υποστήριξη από το κράτος. Αν ζούσαμε στο Ηνωμένο Βασίλειο, ο γιος μας πιθανόν να ζούσε μαζί μας» αναφέρει η Maryna. Στη συνέχεια λέει ότι τα πρώτα χρόνια που επισκέπτονταν τον Vasyl ήταν δύσκολα – «γυρίζαμε σπίτι κλαίγοντας» – αλλά τώρα έχουν μάθει να ζουν με την κατάσταση.
Η Ουκρανία έχει τον μεγαλύτερο αριθμό παιδιών που ζουν σε ιδρύματα στην Ευρώπη. Είναι θύματα ενός συστήματος της σοβιετικής εποχής που διευκόλυνε τους γονείς να παραδώσουν το παιδί τους στο κράτος. Υπήρχε, και εξακολουθεί να υπάρχει, η πεποίθηση πολλών στην ουκρανική κοινωνία ότι τα παιδιά με αναπηρία λαμβάνουν καλύτερη φροντίδα σε ένα ίδρυμα.
Το δίκτυο των σχεδόν 700 εγκαταστάσεων απασχολεί 68.000 υπαλλήλους.
Η γειτονική Ρουμανία έχει κλείσει πολλά από τα ορφανοτροφεία της από τότε που ανακαλύφθηκε ότι τα παιδιά ζούσαν σε άθλιες συνθήκες μετά την επανάσταση του 1989. Αλλά στην Ουκρανία, πριν από τη ρωσική εισβολή τον Φεβρουάριο, υπολογίζεται ότι 250 παιδιά την ημέρα παραδίδονταν για μια ζωή σε ίδρυμα. Το δίκτυο των σχεδόν 700 εγκαταστάσεων λαμβάνει σχεδόν 120 εκατομμύρια ευρώ ετησίως από το κράτος και απασχολεί 68.000 υπαλλήλους.
Η ουκρανική κυβέρνηση έχει υποσχεθεί μια σειρά μεταρρυθμίσεων τα τελευταία χρόνια, αναγνωρίζοντας ότι το σύστημα θεσμοθέτησής της πρέπει να αλλάξει. Μέχρι που ο πόλεμος οδήγησε τα σχέδια να σταματήσουν, η κυβέρνηση είχε αρχίσει να μεταφέρει χιλιάδες «ορφανά» σε ομαδικές δομές οικογενειακού τύπου. Αλλά τα άτομα με αναπηρία αποκλείονται από αυτά τα σχέδια. Η ουκρανική κυβέρνηση δεν απάντησε σε αίτημα του βρετανικού Δικτύου για περαιτέρω σχόλια.
Σπάνια βγαίνουν από αυτά τα ράντζα, ακόμη και για να φάνε
Ο Eric Rosenthal, διευθύνων σύμβουλος της ομάδας για τα ανθρώπινα δικαιώματα Disability Rights International (DRI), λέει ότι τα άτομα με αναπηρία είναι πλέον εμπορεύματα σε «εργοστάσια αναπηρίας». Έχει επισκεφθεί εκατοντάδες από αυτές τις εγκαταστάσεις και λέει ότι είναι πάντα σοκαρισμένος και συντετριμμένος από αυτά που βρίσκει. Μας ξεναγούν σε ένα άλλο ίδρυμα, περίπου μια ώρα οδήγησης από το ορφανοτροφείο του Vasyl, όπου άνδρες με αναπηρία ηλικίας 20 και 30 ετών ζουν σε παιδικά κρεβάτια.
Διαβάστε επίσης: Φράνσις Φουκουγιάμα: Η Ρωσία μοιάζει τώρα με τη ναζιστική Γερμανία
Σπάνια βγαίνουν από αυτά τα ράντζα, ακόμη και για να φάνε – το προσωπικό τα ταΐζει με το κουτάλι μέσα από τα κάγκελα. Ο Eric λέει ότι οι οστεώδεις, στραβωμένοι αστράγαλοι ενός άνδρα και τα προεξέχοντα πλευρά ενός νεαρού αγοριού είναι σημάδι «υποσιτισμού σε όλη τη διάρκεια μιας ζωής».
Λέει ότι ο πόλεμος δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως δικαιολογία για μια τόσο απαράδεκτη φροντίδα, καθώς τα άτομα με αναπηρία παραμελούνται εδώ και δεκαετίες. Στεκόμενος δίπλα στον άνδρα, ο Eric λέει: «Ζει έναν αργό θάνατο σε αυτό το κρεβάτι».
Οι φωτεινά βαμμένοι τοίχοι έρχονται σε αντίθεση με τη ζοφερότητα της ζωής αυτών των νεαρών ανδρών.
Τα ξύλινα κρεβάτια είναι παρατεταγμένα το ένα δίπλα στο άλλο, η μια σειρά μετά την άλλη. Οι φωτεινά βαμμένοι τοίχοι έρχονται σε αντίθεση με τη ζοφερότητα της ζωής αυτών των νεαρών ανδρών. Δεν προσπαθούν να απελευθερωθούν – είναι απλά απελπισμένοι για λίγη προσοχή. Στο διπλανό δωμάτιο, ο Oleh είναι ξαπλωμένος στο κρεβάτι εδώ και δεκαετίες. Ο 43χρονος στάλθηκε σε αυτό το ίδρυμα όταν ήταν μικρό παιδί.
Έχει εγκεφαλική παράλυση, μια πάθηση που επηρεάζει την κίνηση και τον συντονισμό. Με τη σωστή φροντίδα, τα άτομα με εγκεφαλική παράλυση μπορούν να ζήσουν μια πλήρη και ανεξάρτητη ζωή. Ο Oleh καταλαβαίνει τα πάντα για τον κόσμο γύρω του – και το πρόσωπό του φωτίζεται όταν βλέπει τη Halyna Kurylo, μία από τις ερευνήτριες του DRI.
Διαβάστε επίσης: Ουκρανία: Ήρθε το τέλος της εποχής του τανκ;
Την αναγνωρίζει από την τελευταία της επίσκεψη, πριν από επτά χρόνια. Ο Oleh την υποδέχεται με ένα ζεστό χαμόγελο και εκείνη μας συστήνει. Κρατώντας το αδυνατισμένο του χέρι, η Halyna λέει ότι είναι σαφές από την κακή φυσική του κατάσταση ότι περνάει τον περισσότερο χρόνο του στο κρεβάτι. «Απλώς ανησυχώ για τις δυνατότητες που δεν έχει αξιοποιήσει, επειδή βρίσκεται εδώ μέσα όλη του τη ζωή», λέει η Halyna στους δημοσιογράφους του BBC.
Πριν από τον πόλεμο, η Ουκρανία ήταν ήδη μια από τις φτωχότερες χώρες της Ευρώπης. Η φτώχεια και η έλλειψη υποστήριξης για τις οικογένειες που αγωνίζονται συμβάλλουν στη νοοτροπία ότι αυτές οι εγκαταστάσεις είναι απαραίτητες. Αυτό πιστεύει ο διευθυντής του ιδρύματος που βρίσκεται o Oleh, Mykola Sukholytkyi. «Είναι καλύτερο για τα παιδιά με αναπηρία να ζουν εδώ, παρά με τις οικογένειές τους», λέει. Και συνεχίζει: «Αντί να βρίσκονται σε δυσλειτουργικές οικογένειες όπου μπορεί να είναι χωρίς φροντίδα, χωρίς φαγητό, εδώ μπορούν να επωφεληθούν από όλα τα απαραίτητα».
*Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο BBC