Οι επικριτές της συνόδου Πεκίνου-Βρυξελλών την αποκαλούν Πρωταπριλιάτικη Σύνοδο. Η ατζέντα της τηλεδιάσκεψης μεταξύ των κορυφαίων αξιωματούχων της Κίνας και των προέδρων του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου και της Κομισιόν περιλαμβάνει ζητήματα «κοινού ενδιαφέροντος», όπως η κλιματική αλλαγή, η βιοποικιλότητα και η υγεία, αλλά και μια έκκληση της ΕΕ για επανέναρξη των συζητήσεων για τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Όμως στο παρασκήνιο των συζητήσεων, μόνο ένα θέμα έχει σημασία: η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία και η σημασία της για τις σχέσεις Δύσης και Κίνας.
Ο επιθετικός πόλεμος του ρώσου προέδρου Βλαντίμιρ Πούτιν, τονίζει το Politico – αλλά και η αποτυχία της Δύσης να προετοιμαστεί για αυτόν – έχει κρούσει τον κώδωνα του κινδύνου στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, όπου αυξάνονται οι ανησυχίες ότι η ήπειρος έχει συσφίξει υπερβολικά τις σχέσεις της και με ένα άλλο αυταρχικό κράτος που θα μπορούσε να ξεκινήσει πολέμους στο μέλλον. Όμως υπάρχει ένα πρόβλημα: Η Ευρώπη δεν έχει ιδέα τι πρέπει να κάνει για αυτό.
Ρωσικά μαθήματα
«Θα δούμε στην Πρωταπριλιάτικη Σύνοδο αν η ΕΕ είναι έτοιμη να εφαρμόσει τα ρωσικά μαθήματα στις σχέσεις της με την Κίνα», ανέφερε στο Politico ο Ράινχαρντ Μπουτικόφερ, ένας εκ των ηγετικών μορφών του γερμανικού κόμματος των Πράσινων και επικεφαλής της επιτροπής του Ευρωκοινοβουλίου για τις σχέσεις με την Κίνα.
Οι συναντήσεις της Παρασκευής, μεταξύ του κινέζου προέδρου Σι Τζινπίνγκ, του κινέζου πρωθυπουργού Λι Κετσιάνγκ, της προέδρου της Κομισιόν, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν και του προέδρου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, Σαρλ Μισέλ, δεν θα καταλήξουν σε κάποια κοινή ανακοίνωση. Οι ηγέτες δεν σκοπεύουν να παραχωρήσουν κοινή συνέντευξη Τύπου. Ευρωπαίοι αξιωματούχοι έχουν δηλώσει ότι δεν θα υπάρξει κάποιο πρακτικό αποτέλεσμα. Επομένως, για πολλούς παρατηρητές της Κίνας, τα πραγματικά ερωτήματα που καλείται να απαντήσει η σύνοδος είναι: Πόσα έχει μάθει η ΕΕ από τα λάθη που έκανε με τον Πούτιν; Και πότε θα αρχίσει να προβάλλει μεγαλύτερες αντιστάσεις απέναντι στο Πεκίνο;
«Στο παρελθόν, η Κίνα κατάφερε να δημιουργήσει απόσταση μεταξύ της ΕΕ και των ΗΠΑ, προσφέροντας καρότα στην Ευρώπη σε τομείς όπως η πρόσβαση στην αγορά και το κλίμα», εξηγεί ο Νόα Μπάρκιν, επισκέπτης ερευνητής στο German Marshall Fund, μια αμερικανική δεξαμενή σκέψης. «Δεν θα με ξαφνιάσει αν ο Σι δοκιμάσει κάτι αντίστοιχο και στη σύνοδο της 1ης Απριλίου».
Από την άλλη πλευρά, προσθέτει η Μπάρκιν, ευρωπαίοι αξιωματούχοι «θα θελήσουν κάποια ένδειξη από τον Σι ότι υπάρχουν κόκκινες γραμμές στις σχέσεις της Κίνας με τη Ρωσία – και ότι υπάρχουν όρια στο τι μπορεί να δεχτεί το Πεκίνο».
Παγωμένες σχέσεις
Οι εντάσεις μεταξύ Κίνας και ΕΕ κλιμακώνονταν ακόμη και πριν τη ρωσική επίθεση στην Ουκρανία, τονίζει το Politico, όμως ο εναγκαλισμός του Σι με τον Πούτιν τόσο πριν, όσο και κατά τη διάρκεια της σύγκρουσης τις έχει φτάσει σε πρωτόγνωρα επίπεδα.
Όταν ο Σι μετέβη στη δυτική Ευρώπη τον Μάρτιο του 2019, ο κινέζος πρόεδρος στάθηκε στη νέα – και κατά τη γνώμη του υποτιμητική – φράση που είχε χρησιμοποιήσει η ΕΕ για να περιγράψει το Πεκίνο σε πρόσφατο έγγραφο που αφορούσε τη στρατηγική της. «Πίστευα ότι ήμασταν καλοί φίλοι», δήλωσε ο Σι στους ηγέτες της Γαλλίας, της Γερμανίας και της Κομισιόν. «Όμως τώρα είμαστε συστημικοί αντίπαλοι;»
Τα χρόνια που μεσολάβησαν δεν έχουν βελτιώσει ιδιαιτέρως τις σχέσεις των δυο μερών, καθώς η πανδημία του κοροναϊού ανέδειξε την ευρωπαϊκή εξάρτηση από την κινεζική μεταποιητική βιομηχανία, ενώ ταυτόχρονα οι συγκρούσεις για τις παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων στο Χονγκ Κονγκ και τη Σιντζιάνγκ έφεραν τις κατά κύριο λόγο συμβολικές κυρώσεις και αντικυρώσεις. Μια επενδυτική συμφωνία ΕΕ-Κίνας που βρισκόταν στα σκαριά έμεινε στον πάγο στη διάρκεια της περσινής χρονιάς, ενώ μια αντιπαράθεση για τις σχέσεις της Λιθουανίας με την Ταϊβάν είχε ως αποτέλεσμα μια εμπορική μάχη μεταξύ δυο από τα μεγαλύτερα οικονομικά μπλοκ του πλανήτη.
Άνοδος της Ανατολής, Πτώση της Δύσης
Στη διάρκεια της πανδημίας, υψηλόβαθμοι αξιωματούχοι του Κομμουνιστικού Κόμματος συνέλαβαν ένα νέο σύνθημα: dōngshēng xījiàng, που μεταφράζεται ως άνοδος της ανατολής και πτώση της δύσης, Το σύνθημα μεταξύ άλλων οφείλεται και στην πεποίθηση της Κίνας ότι έχει συστημικά πλεονεκτήματα στην αντιμετώπιση του κοροναϊού, αλλά και την άποψη που επικρατεί στη χώρα εδώ και καιρό, ότι η κρατικά υποστηριζόμενη τεχνολογική πρόοδος της χώρας σύντομα θα τη φέρει στην κατάλληλη θέση ώστε να ανατρέψει την δυτική παγκόσμια τάξη.
Σε αυτό το πλαίσιο γεννήθηκε και η στρατηγική συμπόρευση της Κίνας με τη Ρωσία. Το τελευταίο ταξίδι του Πούτιν πριν τον πόλεμο ήταν στο Πεκίνο, όπου παρακολούθησε τους Ολυμπιακούς Αγώνες και υπέγραψε αυτό που οι Κινέζοι αποκαλούν συμφωνία συνεργασίας «χωρίς όρια» με τον Σι. Η συμφωνία των δυο ανδρών μοιάζει σχεδιασμένη ώστε να διαταράξει τη δυτική τάξη που στηρίζεται στη δημοκρατία, τις ελευθερίες και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Ευρωπαίοι αξιωματούχοι την αποκήρυξαν λίγο μετά την υπογραφή της.
Η πρόεδρος της Κομισιόν, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, δήλωσε ότι Μόσχα και Πεκίνο επιθυμούν να αντικαταστήσουν τους υπάρχοντες διεθνείς κανόνες. Ο επικεφαλής εξωτερικής πολιτικής της, Ζοζέπ Μπορέλ, περιέγραψε την κοινή δήλωση ως «μανιφέστο των αναθεωρητών με στόχο την επανεξέταση της παγκόσμιας τάξης», προσθέτοντας ότι η «Ρωσία και η Κίνα γίνονται όλο και πιο αποφασιστικές, πρόθυμες να ξαναγίνουν οι ισχυρές αυτοκρατορίες που ήταν κάποτε».
Παλιές ανησυχίες, νέοι φόβοι
Ο πόλεμος στην Ουκρανία πρόσθεσε σε αυτές τις παγωμένες σχέσεις και κάποιο φόβο, υποστηρίζει το Politico, καθώς ο εναγκαλισμός του Κρεμλίνου από το Πεκίνο, τη στιγμή που οι ρωσικές βόμβες ισοπεδώνουν ουρανικές πόλεις, για πολλές ευρωπαϊκές κυβερνήσεις λειτουργούν ως απόδειξη ότι η Κίνα θα μπορούσε να αμφισβητήσει τη μεταψυχροπολεμική παγκόσμια τάξη και αρχιτεκτονική ασφαλείας.
Κινέζοι αξιωματούχοι έχουν εκφράσει ανησυχίες για την ανθρωπιστική κατάσταση στην Ουκρανία, αποφεύγοντας όμως να επικρίνουν τη Ρωσία. Το Πεκίνο απείχε από τα περισσότερα ψηφίσματα του ΟΗΕ που καταδίκαζαν την επιθετικότητα της Μόσχας, ενώ κινέζος δικαστής στο ανώτατο δικαστήριο του ΟΗΕ ψήφισε κατά της πρότασης της Ουκρανίας να ζητηθεί από τη Ρωσία να σταματήσει τον πόλεμο.
Ο Σι, που κάποτε είχε περιγράψει τον Πούτιν ως «καλύτερό του φίλο» – έχει αναδυθεί ως ένα από τα μεγαλύτερα εμπόδια στην προσπάθεια της Δύσης να επιβάλει οικονομική τιμωρία στη Ρωσία για την εισβολή στην Ουκρανία. Το Πεκίνο έχει διαμαρτυρηθεί για τις δυτικές κυρώσεις και έχει δεσμευτεί να συνεχίσει κανονικά τις επιχειρηματικές του δραστηριότητες με τη Ρωσία.
Λεκτικές συγκρούσεις
Οι ηγέτες της ΕΕ έχουν προειδοποιήσει επίσης ότι η Κίνα έχει επεξεργαστεί το ενδεχόμενο προσφοράς στρατιωτικής υποστήριξης στη Ρωσία, σύμφωνα με υψηλόβαθμο αξιωματούχο που μίλησε στο Politico, ενώ το Πεκίνο έχει επαναλάβει τα κυριότερα επιχειρήματα της Ρωσίας, καταδικάζοντας τη λέξη «εισβολή» που χρησιμοποιεί το ΝΑΤΟ για να περιγράψει τα τεκταινόμενα στην Ουκρανία ως «ηλίθια και ξεδιάντροπη».
Δυο μέρες πριν τη σύνοδο ΕΕ-Κίνας και πάνω από ένα μήνα μετά το ξέσπασμα του πολέμου, ο ρώσος ΥΠΕΞ, Σεργκέι Λαβρόφ, ταξίδεψε στην Κίνα και συναντήθηκε με τον ομόλογό του, Γουάνγκ Γι.
Ο Γουάνγκ, σύμφωνα με τα κινεζικά κρατικά ΜΜΕ, είπε στον Λαβρόφ ότι «οι σχέσεις της Κίνας με τη Ρωσία έχουν αντέξει στη νέα δοκιμασία των μεταβαλλόμενων διεθνών δυναμικών» και έχουν «επιδείξει εξαιρετική ορμή προς την κατεύθυνση της περαιτέρω εξέλιξης».
«Η Κίνα είναι πρόθυμη να εργαστεί με τη Ρωσία», πρόσθεσε ο Γουάνγκ. Όσον αφορά στο ζήτημα της Ουκρανίας, επαίνεσε τη Ρωσία για αυτό που αντιμετωπίζει ως προσπάθειές της να «αποτρέψει μια ανθρωπιστική κρίση μεγάλης κλίμακας».
Δυτικές προειδοποιήσεις
Τις ημέρες πριν τη σύνοδο, δυτικοί αξιωματούχοι προειδοποιούσαν το Πεκίνο για πιθανές συνέπειες σε περίπτωση που φέρει εμπόδια στην απάντηση της Δύσης προς τη ρωσική επιθετικότητα.
Κατά την ευρωπαϊκή του περιοδεία την περασμένη εβδομάδα, ο αμερικανός πρόεδρος, Τζο Μπάιντεν, δήλωσε ότι έχει καλέσει την ΕΕ και το ΝΑΤΟ να δημιουργήσουν μια νέα ομάδα εργασίας που θα ερευνήσει τις παραβιάσεις των κυρώσεων που επέβαλαν στη Ρωσία από κράτη όπως η Κίνα. Ο σύμβουλός του για ζητήματα εθνικής ασφάλειας, Τζέικ Σάλιβαν, προειδοποίησε επίσης ότι είναι «απολύτως βέβαιο» ότι θα υπάρξουν «συνέπειες» σε περίπτωση που το Πεκίνο βοηθήσει τη Μόσχα να παρακάμψει τις κυρώσεις.
«Δεν απείλησα τον Σι, όμως του έδειξα τους αριθμούς των αμερικανικών και ξένων εταιρειών που εγκατέλειψαν τη Ρωσία ως αποτέλεσμα της βάρβαρης συμπεριφοράς της», υποστήριξε ο Μπάιντεν σε συνέντευξη Τύπου στις Βρυξέλλες την περασμένη εβδομάδα, ανακαλώντας μια κλήση του με τον κινέζο ηγέτη. Πρόσθεσε ότι η Κίνα «κατανοεί ότι το οικονομικό της μέλλον είναι πιο στενά συνδεδεμένο με τη Δύση παρά με τη Ρωσία».
«Δεν είναι προς το συμφέρον κανενός»
Ο Μπερντ Λάνγκε, επικεφαλής της επιτροπής εμπορίου του Ευρωκοινοβουλίου εξέφρασε αντίστοιχη άποψη.
«Αν η Κίνα επιλέξει να πάρει το μέρος της Ρωσίας και να τη στηρίξει στον επιθετικό της πόλεμο, είναι ξεκάθαρο ότι θα συμβούν δυο πράγματα: θα κληθεί να καταβάλει βαρύ οικονομικό τίμημα και θα μοιράσει τον πλανήτη στο είδος των στρατοπέδων κατά των οποίων προειδοποιούμε δικαίως εδώ και καρό», σημείωσε ο Λάνγκε, ένας γερμανός ευρωβουλευτής της ομάδας των Σοσιαλδημοκρατών, που προέρχεται από το κόμμα του καγκελάριου, Όλαφ Σολτς. «Δεν είναι προς το συμφέρον κανενός, ούτε της Κίνας, ούτε της Ευρώπης».
Ο Γεργκ Βούτκε, πρόεδρος του εμπορικού επιμελητηρίου της ΕΕ στην Κίνα, που έχει ζήσει στο Πεκίνο επί 25 χρόνια, δήλωσε ότι οι κυρώσεις κατά της Ρωσίας έχουν δείξει την «αποφασιστικότητα των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων, εταιρειών και λαών».
«Η αποσύνδεση από τη Ρωσία θα είναι σχεδόν πλήρης, δείχνοντας τι τίμημα θα μπορούσε να είναι διατεθειμένη να καταβάλει η Δύση σε περίπτωση που η Κίνα πάρει το μέρος της Ρωσίας».
Λέξεις και απραξία
Ωστόσο, παρατηρεί το Politico, παρά τις διακηρύξεις περί αποφασιστικότητας, η φον ντερ Λάιεν και ο Μισέλ θα πρέπει να ικανοποιήσουν μια σειρά από κράτη-μέλη όταν συνομιλήσουν με τους κινέζους ομόλογούς τους.
«Θα υπάρξουν άνθρωποι που θα πουν ότι αυτή είναι μια ευκαιρία να απομακρύνουμε την Κίνα από τη Ρωσία και ότι θα πρέπει να απευθυνθούμε στη λογική τους ή στα υλικά τους συμφέροντα», σημειώνει ο Άαρον Φριντμπαγκ, ακαδημαϊκός από το Πανεπιστήμιο του Πρίνστον.
«Πιστεύω ότι έχει γίνει ξεκάθαρο πως ο Σι Τζινπίνγκ δεν έχει καμιά τέτοια πρόθεση», προσθέτει μιλώντας στο Politico. «Η Κίνα δεν πρόκειται να εγκαταλείψει τις σχέσεις της με τη Ρωσία».
Ο τυφώνας και η κλιματική αλλαγή
Κάποιες μικρότερες ευρωπαϊκές χώρες, όπως η Λιθουανία και η Τσεχία, έχουν επιχειρήσει να κινητοποιήσουν μια κοινή αντίδραση, προειδοποιώντας ότι όσο κι αν καίει η σύγκρουση με τη Ρωσία, εκείνη που έρχεται με την Κίνα θα είναι χειρότερη. «Αν ο πόλεμος στην Ουκρανία είναι ένας τυφώνας, τότε υπό αυτή τη σκοπιά η Κίνα είναι η κλιματική αλλαγή», δήλωσε ο τσέχος ΥΠΕΞ, Γιαν Λιπάφσκι σε τοπικά ΜΜΕ την περασμένη εβδομάδα.
Όμως τα μεγαλύτερα κράτη της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένης της Γερμανίας και της Γαλλίας, έχουν προωθήσει έναν συμφιλιωτικό τόνο, με τους διπλωμάτες να λένε ότι ελπίζουν να πείσουν το Πεκίνο να μην υποστηρίξει τη Μόσχα. Υποστηρίζουν ότι θα ήταν πρόωρο να επικρίνουν την Κίνα για τη μέχρι στιγμής στάσης της, δεδομένου του ότι μέχρι στιγμής δεν υπάρχουν αποδείξεις ότι, για παράδειγμα, εξοπλίζει τη Ρωσία.
Και έπειτα υπάρχει η Ουγγαρία που ακολουθεί τον δικό της ρυθμό. Την περασμένη εβδομάδα, τη στιγμή που άμαχοι σκοτώνονταν από βόμβες στη Μαριούπολη, ο πρωθυπουργός Βίκτορ Ορμπάν ταξίδεψε στη Σερβία για να ταξιδέψει με την παρθενική διαδρομή του νέου σιδηροδρόμου που θα ενώνει τη Βουδαπέστη με το Βελιγράδι – το οποίο έχουν κατασκευάσει και διαχειρίζονται κινεζικές κρατικές εταιρείες.
Φαντασιώσεις
Επί χρόνια, η ΕΕ υπό την ηγεσία της Γερμανίας ήλπιζε ότι θα επιτύχει την «αλλαγή δια του εμπορίου» χωρών όπως η Ρωσία και η Κίνα, πιστεύοντας ότι η φιλελευθεροποίηση της οικονομίας θα μπορούσε να βάλει τα κράτη αυτά στο δρόμο προς τη δημοκρατία.
Με τον πόλεμο του Πούτιν και την αυταρχική στροφή της Κίνας, σημειώνει το Politico, η ΕΕ έχει εγκαταλείψει αυτή τη φαντασίωση. Όμως τα τεράστια οικονομικά συμφέροντα που οικοδομήθηκαν στη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών έχουν δημιουργήσει εξαρτήσεις της Ευρώπης από το Πεκίνο. Η Κίνα αντικατέστησε τις ΗΠΑ ως ο μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος της ΕΕ σε αγαθά το 2020. Την ίδια στιγμή, μικρότερα κράτη-μέλη της Ανατολικής Ευρώπης διστάζουν να εγκαταλείψουν την υπό κινεζική ηγεσία ομάδα των 16+1, όπως έκανε η Λιθουανία, φοβούμενα τα οικονομικά αντίποινα.
Δισταγμοί
Επομένως, τη στιγμή που οι ΗΠΑ έχουν δηλώσει ότι αντιμετωπίζουν την Κίνα ως σημαντική γεωπολιτική, τεχνολογική και ιδεολογική πρόκληση, η Ευρώπη διστάζει να λάβει ξεκάθαρη θέση.
«Απέχουμε πάρα, πάρα πολύ από το να αντιμετωπίσουμε την Κίνα ως απειλή αντίστοιχου επιπέδου με τη Ρωσία», δήλωσε ο ύπατος εκπρόσωπος της ΕΕ, Ζοζέπ Μπορέλ, στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Διεθνών Σχέσεων την Τρίτη, λίγες ώρες μετά από τηλεφωνική του συνομιλία με τον κινέζο ΥΠΕΞ, Γουάνγκ.
«Η Ρωσία είναι σίγουρα μια σημαντική πρόκληση για τις χώρες που βρίσκονται γύρω της… ενώ η Κίνα ως στρατιωτικός κίνδυνος ή απειλή για την ΕΕ δεν είναι στο μυαλό μας. Σίγουρα όχι», πρόσθεσε ο Μπορέλ.
«Δεν είναι προς το συμφέρον μας να στρέψουμε τη Ρωσία προς την Κίνα και οι δύο χώρες να δημιουργήσουν μια ισχυρότερη συμμαχία, μαζί και με άλλες χώρες που λειτουργούν με αντίστοιχη λογική, μέχρι να δημιουργηθεί ένα μπλοκ κρατών που δεν έχουν το δημοκρατικό μας σύστημα. Δε νομίζω ότι είναι προς το συμφέρον μας».
Σχόλια όπως αυτά κάνουν εκείνους που θέλουν να δουν μια σκληρότερη στάση προς την Κίνα να λένε ότι είναι πολύ ταιριαστό που η σύνοδος πραγματοποιείται Πρωταπριλιά, καταλήγει σκωπτικά το Politico.