«Και αν ο εκλογικός νόμος δεν εξυπηρετεί πια τα συμφέροντα των κυβερνώντων, τόσο το χειρότερο για τον εκλογικό νόμο», θα μπορούσε να υποστηρίξει κανείς, παραφράζοντας την γνωστή ρήση περί πραγματικότητας, με το βλέμμα στραμμένο στην Τουρκία των Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και Ντεβλέτ Μπαχτσελί.
Ενώ στη θέση του εκλογικού νόμου -που αναδιαμορφώνεται με άνωθεν εντολή για να εξυπηρετήσει κατά τρόπο αποτελεσματικότερο τα (μικρο)κομματικά συμφέροντα της ισλαμοεθνικιστικής τουρκικής εξουσίας- μπαίνει παράλληλα και το Σύνταγμα της γείτονος το οποίο οδεύει από αναθεώρηση προς αναθεώρηση.
Η πολιτική σκηνή της Τουρκίας έχει ζήσει μεγάλες αλλαγές τα τελευταία χρόνια, ειδικά από το 2018 και έπειτα. Οι -άλλοτε μεμονωμένες- πολιτικές παρατάξεις έχουν πια «ενωθεί» σε συνασπισμούς δυνάμεων, με το ισλαμοσυντηρητικό Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν να «αγκαλιάζει» το Κόμμα Εθνικιστικής Δράσης (MHP) των Γκρίζων Λύκων του Ντεβλέτ Μπαχτσελί υπό την ομπρέλα της κυβερνώσας ισλαμοεθνικιστικής Συμμαχίας του Λαού-Cumhur Ittifaki. Από την άλλη πλευρά, και το αντιπολιτευόμενο Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα (CHP), του Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου, συγκροτεί κοινό μέτωπο με το εθνικιστικό İYİ Parti της Μεράλ Ακσενέρ στο πλαίσιο της αντιπολιτευόμενης Συμμαχίας του Έθνους-Millet İttifakı. Σε αυτήν, συμμετέχουν, επισήμως, και άλλες δύο παρατάξεις: το ισλαμιστικό Κόμμα Ευδαιμονίας (Saadet) του Τεμέλ Καραμολάογλου και το συντηρητικό Δημοκρατικό Κόμμα (DP) του Γκιουλτεκίν Ουισάλ.
Μεγάλες αλλαγές
Παράλληλα, ωστόσο, τα τελευταία χρόνια έχουν αναδυθεί στην Τουρκία και νέες παρατάξεις, ιδρυθείσες από άλλοτε πρωτοκλασάτους υπουργούς. Το επονομαζόμενο Καλό Κόμμα (İYİ Parti) της πάλαι ποτέ υπουργού Εσωτερικών Μεράλ Ακσενέρ παρουσιάστηκε στο προσκήνιο στα τέλη του 2017 ως διάσπαση των εθνικιστών του MHP. Το Κόμμα Δημοκρατίας και Προόδου (DEVA) πήρε σάρκα και οστά το 2020, υπό την ηγεσία του προερχόμενου από το ερντογανικό AKP άλλοτε υπουργού Εξωτερικών για θέματα Ε.Ε. και υπουργού Οικονομίας Αλί Μπαμπατζάν, ενώ από το 2019 έχει κάνει την εμφάνισή του και το επονομαζόμενο Κόμμα του Μέλλοντος (Gelecek Partisi) του, επίσης προερχόμενου από το AKP, άλλοτε πρωθυπουργού και υπουργού Εξωτερικών Αχμέτ Νταβούτογλου. Τελευταίο στη λίστα των «διασπάσεων» ήρθε να προστεθεί, πιο πρόσφατα, το Κόμμα της Πατρίδας (Memleket Partisi) του Μουχαρέμ Ιντζέ, άλλοτε υποψηφίου για την προεδρία της Τουρκίας με το κεμαλικό CHP.
Κατακερματισμένη, πολυδιασπασμένη και ρευστή, η κεντρική πολιτική σκηνή της Τουρκίας εμφανίζει χαρακτηριστικά κινούμενης άμμου στον δρόμο προς την επόμενη διπλή (βουλευτική και προεδρική) εκλογική αναμέτρηση που είναι κανονικά προγραμματισμένη για τον Ιούνιο του 2023. Το εάν και κατά πόσο ο 67χρονος Ερντογάν θα εξαντλήσει την πενταετία (2018-2023) είναι κάτι που μένει να φανεί. Επί της ουσίας ωστόσο, η προεκλογική περίοδος στη γείτονα έχει ήδη αρχίσει, κατά μία άποψη, ήδη από τις (καταστροφικές για το AKP) δημοτικές εκλογές του 2019 και έπειτα. Ενδεικτική, ως προς αυτό, και η αρθρογραφία του Μπουρχανετίν Ντουράν, διευθυντή του καθεστωτικού/ερντογανικού τουρκικού think-tank SETA, σύμφωνα με τον οποίο η Τουρκία έχει ήδη εισέλθει στον «περισσότερο μακροχρόνιο εκλογικό κύκλο» («longest election cycle») της ιστορίας της.
Η προεκλογική περίοδος ξεκίνησε
Το κυβερνών δίδυμο των Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και Ντεβλέτ Μπαχτσελί έχει πάντως, από την πλευρά του, λόγους για να ανησυχεί, καθώς βρίσκεται πια αντιμέτωπο με ένα εν δυνάμει θανατηφόρο πολιτικό κοκτέιλ από προβλήματα και προκλήσεις. Προκλήσεις πρωτοφανείς για τα δεδομένα της σχεδόν 20ετούς διακυβέρνησης Ερντογάν.
Η πανδημία του κορωνοϊού με τους (επισήμως) σχεδόν 50.000 νεκρούς στην Τουρκία, το προσφυγικό-μεταναστευτικό που παραμένει πιεστικό, η αναθεωρητικού-ιμπεριαλιστικού χαρακτήρα υπερεπέκταση, σε Συρία, Λιβύη, Καύκασο κ.ά., – η απώλεια κάθε αξιοπιστίας ενώπιον της διεθνούς κοινότητας, τα αγκάθια στις σχέσεις με την Ουάσιγκτον (S-400, Halkbank), οι άκαρπες ενεργειακές έρευνες στη Μεσόγειο, οι έριδες εντός του προεδρικού οικογενειακού περιβάλλοντος (με την επεισοδιακή έξοδο του επί μήνες άφαντου Μπεράτ Αλμπαϊράκ από το υπουργείο Οικονομικών), η πολιτική φθορά (που ούτως ή άλλως έρχεται με τα χρόνια), τα οικονομικά προβλήματα που έχουν επιδεινωθεί (απαξίωση λίρας, πληθωρισμός, ανεργία, μαύρη εργασία, έλλειμμα ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών), το σκηνικό του κομματικού κατακερματισμού με την ανάδυση φυγόκεντρων ανταγωνιστικών τάσεων, οι αντικυβερνητικές καταγγελίες του αρχιμαφιόζου Σεντάτ Πεκέρ με τα εκατομμύρια views στο YouTube και τα αλλεπάλληλα «φύγε εσύ-έλα εσύ» στην Κεντρική Τράπεζα έχουν έρθει να διαμορφώσουν ένα τοπίο εξόχως ακανθώδες για το τουρκικό πολιτικό κατεστημένο, όπως προκύπτει άλλωστε μέσα και από τις δημοσκοπήσεις.
Δημοσκοπήσεις
Σφυγμομέτρηση, που δημοσιεύθηκε στον ιστοχώρο Türkiye Raporu στα τέλη Ιουνίου, παρουσιάζει την κυβερνώσα ισλαμοεθνικιστική Συμμαχία του Λαού-Cumhur İttifakı να έχει υποχωρήσει πια στο 33,4% (από 53,66% που είχε λάβει στις εκλογές του 2018) με το AKP να εξασφαλίζει 26,2% (από 42,6%) και το MHP μόλις 7,2% (από 11%). Υψηλότερα, αλλά και πάλι πολύ χαμηλά είναι τα συγκεντρωτικά στοιχεία των δημοσκοπήσεων του Μαΐου, όπως παρουσιάζονται, από τον ιστοχώρο JamesInTurkey, με το AKP του Ερντογάν να συγκεντρώνει 34,1% και το MHP του Μπαχτσελί 8,7%. Παρόμοια η εικόνα που δίνουν και τα στοιχεία της Metropoll, για το μήνα Μάιο, με την κυβερνώσα Συμμαχία του Λαού-Cumhur İttifakı να βρίσκεται πια σχεδόν οκτώ μονάδες πίσω από την αντιπολιτευόμενη Συμμαχία του Έθνους-Millet İttifakı (συγκεντρώνοντας 40,1% έναντι 48%) και προσωπικά τον ίδιο τον Ερντογάν να έχει πια περισσότερους επικριτές (49%) από ό,τι υποστηρικτές (45,2%). Υπενθυμίζεται δε πως, σύμφωνα με σφυγμομέτρηση της Μetropoll που τα αποτελέσματά της είχαν δημοσιευτεί την περασμένη άνοιξη, ο Ερντογάν είχε εμφανιστεί να χάνει την Προεδρία και από τον δήμαρχο της Κωνσταντινούπολης Εκρέμ Ιμάμογλου (CHP) και από τον δήμαρχο της Άγκυρας Μανσούρ Γιαβάς (CHP, πρώην MHP), αλλά και από τη Μεράλ Ακσενέρ. Το Καλό Κόμμα (İYİ Parti) της Ακσενέρ αναδύεται πια ως η τρίτη ισχυρότερη πολιτική παράταξη στην Τουρκία στη θέση του φιλοκουρδικού HDP, συγκεντρώνοντας στις δημοσκοπήσεις ποσοστά πέριξ του 14%.
Από το 10% στο 5%;
Μέσα σε ένα τέτοιο πλαίσιο λοιπόν, Ερντογάν και Μπαχτσελί αναζητούν πια αθέμιτες σανίδες σωτηρίας, προωθώντας αλλαγές στον εκλογικό νόμο, προετοιμάζοντας το έδαφος για μια νέα αναθεώρηση του Συντάγματος (μόλις τέσσερα χρόνια έπειτα από το δημοψήφισμα του 2017 και τη συνακόλουθη μετάβαση στην εκτελεστική υπερπροεδρία), αλλά και ασκώντας πιέσεις στην τουρκική «δικαιοσύνη». Σκοπός είναι να τεθεί εκτός νόμου, σαν «τρομοκρατικό», το φιλοκουρδικό Δημοκρατικό Κόμμα των Λαών (HDP), την ηγεσία του οποίου (Σελαχατίν Ντεμιρτάς, Φιγκέν Γιουκσεντάγ) έχουν άλλωστε ήδη στείλει, εδώ και χρόνια, στη φυλακή.
Ως προς τον εκλογικό νόμο (Election Law – Law on Political Parties), το κυβερνών Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) φέρεται να έχει επεξεργαστεί σχέδια που θα κατεβάζουν το όριο προκειμένου να εισέλθει μια παράταξη στο τουρκικό κοινοβούλιο από το 10% που είναι σήμερα στο 7% ή ακόμη και στο 5%. Η μείωση του εν λόγω ορίου αποτελεί παλαιόθεν αίτημα των εθνικιστών του MHP. Το συγκεκριμένο κόμμα κινείται πια, «κατά σύμπτωση», σταθερά κάτω από το όριο του 10% στις δημοσκοπήσεις.
Στο στόχαστρο το HDP
Ειρήσθω εν παρόδω, αξίζει να σημειωθεί πως οι Γκρίζοι Λύκοι του Κόμματος Εθνικιστικής Δράσης (MHP) προωθούν κατά τρόπο διακαή, εδώ και καιρό ,την (ενίοτε ακόμη και βίαιη) στοχοποίηση του φιλοκουρδικού HDP, το οποίο θέλουν να θέσουν εκτός νόμου.
Οι πιέσεις τους φαίνεται μάλιστα πως πιάνουν τόπο, καθώς το Συνταγματικό Δικαστήριο της Τουρκίας τελικώς δέχθηκε τον Ιούνιο, και μάλιστα ομόφωνα, να εξετάσει προσφυγή-κατηγορητήριο που ως στόχο έχει την απαγόρευση-διάλυση του HDP. Σημειώνεται πως είχε αρνηθεί να κάνει κάτι τέτοιο τον περασμένο Μάρτιο, επικαλούμενο τότε νομικά κενά. Σημαντική σημείωση: ο εισαγγελέας Εφετών Μπεκίρ Σαχίνη, που βρίσκεται πίσω από την κατάθεση του επίμαχου κατηγορητηρίου, ζητά όχι μόνο να τεθεί εκτός νόμου ως «τρομοκρατικό» το HDP, αλλά και να αποκλειστούν σχεδόν 500 στελέχη της παράταξης συνολικά από την πολιτική, καθώς και να παγώσουν οι κομματικοί τραπεζικοί λογαριασμοί. Τι θα μπορούσε να σημαίνει, αλλά και να σημάνει μια τέτοια απόφαση δεδομένου ότι μιλάμε για μια παράταξη με περίπου έξι εκατομμύρια ψηφοφόρους η οποία ήδη βάλλεται ποικιλοτρόπως, όχι μόνο νομικά-κατασταλτικά, αλλά ακόμη και με πραγματικά πυρά; Ενδεικτική η περίπτωση της 38χρονης Ντενίζ Ποϊράζ που, στις 17 Ιουνίου, έπεσε νεκρή μέσα στα γραφεία του HDP στη Σμύρνη από τα πυρά του φερόμενου ως υποστηρικτή των Γκρίζων Λύκων Ονούρ Γκεντζέρ. Ο ίδιος ο Μπαχτσελί έσπευσε, επί της ουσίας, να δικαιολογήσει το έγκλημα, υποστηρίζοντας ότι το θύμα ήταν «τρομοκράτης στην υπηρεσία του PKK».
Εκλογικός νόμος
Πέρα από τις σφαίρες των αυτόκλητων τιμωρών και τις επαπειλούμενες νομικές απαγορεύσεις μιας Δικαιοσύνης που μόνο ανεξάρτητη δεν είναι πια, ο νέος εκλογικός νόμος αναμένεται να κομίσει και νέα, πρόσθετα εμπόδια για όσες από τις νεοπαγείς παρατάξεις επιχειρήσουν να απειλήσουν εκλογικά τον Ερντογάν. Ο εκλογικός νόμος θα καθιστά απαιτητικότερες κάποιες από τις προϋποθέσεις συμμετοχής στις εκλογές και θα απαγορεύει ή περιορίζει -για παράδειγμα- τη μαζική μεταγραφή βουλευτών από μία παράταξη σε μια άλλη. Υπενθυμίζεται πως 15 βουλευτές του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος-CHP είχαν, την Άνοιξη του 2018, μετεγγραφεί προσωρινά στο τότε νεοιδρυθέν τότε İYİ προκειμένου το τελευταίο να μπορέσει να συμπληρώσει τον αριθμό των 20 βουλευτών που χρειαζόταν, για να πάρει μέρος στις πρόωρες εκλογές του Ιουνίου της ιδίας χρονιάς. Σημειώνεται πως, αν και έχουν προσελκύσει πάνω τους τα φώτα της διεθνούς δημοσιότητας, ορισμένοι σχηματισμοί, όπως το DEVA του Μπαμπατζάν και το Gelecek του Νταβούτογλου, παραμένουν ακόμη χαμηλά στις δημοσκοπήσεις (το DEVA πέριξ του 3%, το Gelecek πέριξ του 2%). Χωρίς, βέβαια, αυτό να σημαίνει ότι δεν θα μπορούσαν να επηρεάσουν τις πολιτικές εξελίξεις είτε συμμετέχοντας στον αντιπολιτευόμενο κομματικό συνασπισμό είτε στηρίζοντας ανοιχτά έναν προεδρικό υποψήφιο ενάντια στον Ερντογάν.
Όσο για το νέο Σύνταγμα, η κυβερνώσα Συμμαχία του Λαού-Cumhur İttifakı εργάζεται ήδη πάνω σε αυτό στο δρόμο προς τις εκλογές του 2023. Αξίζει να σημειωθεί ωστόσο πως οι 337 έδρες, που διαθέτουν από κοινού σήμερα το AKP (289 έδρες) μαζί με το MHP (48 έδρες), δεν αρκούν από μόνες τους για την επικύρωση-υπερψήφιση μιας νέας συνταγματικής αναθεώρησης, καθώς απαιτούνται τουλάχιστον 360 ψήφοι (σε σύνολο 600).
Πηγή: amynanet.gr