Αυτοψία στον Μητροπολιτικό Ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου (Μεγάλη Παναγιά) στη Σαμαρίνα, στο οποίο οι υπηρεσίες του ΥΠΠΟΑ εκτελούν έργα αποκατάστασης και συντήρησης, πραγματοποίησε η Υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού Λίνα Μενδώνη Το έργο αποκατάστασης, αντισεισμικής προστασίας και συντήρησης, συνολικού προϋπολογισμού 2.886.215 €, χρηματοδοτείται από το ΠΕΠ Δυτικής Μακεδονίας-ΕΣΠΑ 2014-2020.
Πρόκειται για μεγάλου μεγέθους τρίκλιτη ξυλόστεγη βασιλική, με μεγάλο νάρθηκα-γυναικωνίτη, προστώο στη δυτική και στη νότια πλευρά, ενώ στην ανατολική άκρη του υπάρχει παρεκκλήσι αφιερωμένο στους Αποστόλους Πέτρο και Παύλο. Το εσωτερικό του ναού είναι κατάγραφο με τοιχογραφίες Σαμαριναίων αγιογράφων. Ιδιαίτερης μνείας χρήζει το ξυλόγλυπτο επιχρυσωμένο μπαρόκ τέμπλο, όπως και ο άμβωνας με το κιβώριο, καθώς και ο δεσποτικός θρόνος. Στη μεγάλη πολύπλευρη αψίδα του Ιερού έχει φυτρώσει, από τις αρχές του αιώνα τουλάχιστον, ένα πεύκο που αποτελεί τοπόσημο για τη Σαμαρίνα.
Όπως δήλωσε η Λίνα Μενδώνη «σήμερα, έχουμε τη χαρά, την τιμή και την ευλογία να είμαστε στο έργο αποκατάστασης της Μεγάλης Παναγιάς, ένα μνημείο που ξεπερνά τα όρια της Σαμαρίνας και της Δυτικής Μακεδονίας. Είναι ένα προσκύνημα για όλον τον Ελληνισμό. Οι υπηρεσίες του Υπουργείου Πολιτισμού έχουν αναλάβει το έργο της αποκατάστασης του μνημείου, το οποίο παρουσιάζει πολύ σοβαρά στατικά προβλήματα, καθώς και την συντήρηση του αγιογραφικού διακόσμου του. Εμπλέκονται τρεις υπηρεσίες μας: Η τοπική Εφορεία, η Διεύθυνση Αναστήλωσης Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων και η Διεύθυνση Αναστήλωσης Συντήρησης Αρχαίων και Νεώτερων Μνημείων.
Η Υπουργός πρόσθεσε πως «υο έργο είναι δύσκολο και σύνθετο. Υπάρχει, όμως, η αμέριστη συμπαράσταση τόσο της Εκκλησίας, όσο και του Περιφερειάρχη Γιώργου Κασαπίδη, με τον οποίο συνεργαζόμαστε στενά. Η Περιφέρεια εξασφάλισε τους πόρους με την ένταξη του έργου στο τρέχον ΕΣΠΑ. Στο ιερό υπάρχει το πεύκο, που είναι πλέον συνυφασμένο με το μνημείο. Το στοίχημα όλων μας είναι το μνημείο να αποκατασταθεί με τον καλύτερο δυνατό τρόπο και οι οδηγίες μας προς τις υπηρεσίες μας είναι να μη δημιουργηθούν προβλήματα ούτε στο πεύκο. Το έργο παρουσίασε καθυστέρηση λόγω διαφόρων προβλημάτων τα οποία ανέκυψαν στην πορεία. Όμως, σήμερα, έχουμε τη βεβαιότητα, καθώς η Διεύθυνση Αναστήλωσης και οι ανάδοχοι μας παρουσίασαν τις λύσεις των προβλημάτων που αντιμετώπισαν, ότι θα καλυφθεί ο χρόνος, ώστε το έργο της αποκατάστασης του ναού να ολοκληρωθεί μέσα στο 2022. Θα χρειαστεί ένα ακόμη εξάμηνο για την συντήρηση του αγιογραφικού διακόσμου».
Είχε προηγηθεί η επίσκεψη της Λίνας Μενδώνη και του Γιώργου Κασαπίδη στην Ιερά Μονή Παμμεγίστων Ταξιαρχών, στον Ταξιάρχη. Οι Υπηρεσίες του ΥΠΠΟΑ έχουν εκτελέσει άμεσες σωστικές εργασίες στη βόρεια και νότια πτέρυγα του μοναστηριακού συγκροτήματος, ενώ από τη Διεύθυνση Συντήρησης Αρχαίων και Νεωτέρων Μνημείων έχει εκπονήσει τη μελέτη συντήρησης των τοιχογραφιών, του ξύλινου διακόσμου και των λίθινων στοιχείων του Καθολικού της Μονής. Όπως ανέφεραν η Υπουργός και ο Περιφερειάρχης το έργο της αποκατάστασης της Μονής, με προϋπολογισμό ύψους 1,6 εκ. €, θα ενταχθεί στο ΕΣΠΑ.
Ερευνητικό πρόγραμμα για το Γεφύρι του Πασά
Στο πλαίσιο του προγράμματος της Περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας και του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού για την προστασία των παραδοσιακών πέτρινων γεφυριών της Δυτικής Μακεδονίας, στο Πετρογέφυρο Γρεβενών, υπεγράφη από την Υπουργό Πολιτισμού και Αθλητισμού Λίνα Μενδώνη, τον Περιφερειάρχη Δυτικής Μακεδονίας Γιώργο Κασαπίδη και τον Αντιπρύτανη του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Ευστράτιο Στυλιανίδη, Προγραμματική Σύμβαση Πολιτισμικής Ανάπτυξης για την εκπόνηση ερευνητικού προγράμματος για το Γεφύρι του Πασά.
Το πρόγραμμα «Εκπόνηση έρευνας για την συντήρηση, ενίσχυση, ανακατασκευή και ανάδειξη παραδοσιακών λίθινων κατασκευών μεταξύ των οποίων και παραδοσιακών λίθινων γεφυρών. – Κατάθεση προκαταρκτικών διερευνητικών προτάσεων καθώς και τελικών προτάσεων για την υλοποίηση της αναστύλωσης – ανακατασκευής της «Πέτρινης Γέφυρας του Πασά», με προϋπολογισμό 204.600 €, που καλύπτεται από την Περιφέρεια, και διάρκεια 18 μήνες, έχει ως στόχο, όχι μόνο την παρουσίαση της υπάρχουσας κατάστασης, αλλά και τη σε βάθος ολιστική διερεύνηση του μνημείου καθώς και την κατάθεση τελικών προτάσεων για την ανακατασκευή και την ανάδειξη τόσο της πέτρινης γέφυρας όσο και του περιβάλλοντος χώρου.
Όπως δήλωσε η Υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού Λίνα Μενδώνη, «η Δυτική Μακεδονία έχει το μεγάλο προνόμιο να διαθέτει ένα τεράστιο αριθμό γεφυριών. Αλλά τα γεφύρια δεν κτίστηκαν στο πουθενά. Βρίσκονται σε ποταμούς, παραποτάμους, σε χώρους που διαθέτουν ένα ιδιαίτερο φυσικό περιβάλλον από άποψη αισθητική, αλλά και οικολογική. Το πολιτιστικό απόθεμα αυτής της περιοχής, συνδέεται και γεφυρώνει με τον καλύτερο τρόπο το ευαίσθητο και σημαντικό φυσικό περιβάλλον που βρισκόμαστε σήμερα. Αυτές είναι και οι δύο βασικές προϋποθέσεις που απαιτεί η αειφόρος ανάπτυξη. Οφείλουμε, λοιπόν, να επενδύσουμε στο πολιτιστικό μας απόθεμα, στον πολιτισμό γενικότερα, όπως οφείλουμε να ξανασκεφτούμε τη σχέση μας με τη φύση».
Ο Περιφερειάρχης Δυτικής Μακεδονίας Γιώργος Κασαπίδης δήλωσε ότι «ο Πολιτισμός μας βασίζεται στην πέτρα και το μάρμαρο και αυτές τις αρχές και αξίες θέλουμε να αναδείξουμε, αναδεικνύοντας την τοπική παραδοσιακή αρχιτεκτονική μέσα από τα γιοφύρια, τα αρχοντικά, τα πέτρινα σπίτια. Η τέχνη προσέθετε στην φυσική ομορφιά του τόπου. Πάνω από 100 ανάλογα έργα θα χρηματοδοτηθούν σε σειρά προγραμμάτων και πάνω από 40 εκ θα διατεθούν για τον πολιτισμό .Αυτή την τεχνογνωσία θέλουμε να την αναβιώσουμε, ιδρύοντας σχολή πετράδων σε συνεργασία με το Υπουργείο Παιδείας για τους τοπικούς δήμους με προάγγελο της σχολή του Πενταλόφου, ώστε για τα έργα να έχουμε και τους αντίστοιχους τεχνίτες για την αυθεντικότητα των έργων. Θέλω να ευχαριστήσω την Υπουργό για την άριστη συνεργασία μας και να σημειώσω ότι πρώτη φορά Υπουργός επισκέπτεται τον τόπο αυτό».
Το γεφύρι του Πασά που κτίστηκε τον 17ο αι., ανατινάχτηκε από τους Νεοζηλανδούς στις 14 Απριλίου 1941, καθυστερώντας την προέλαση του Γερμανικού Στρατού. Στο βιβλίο του, ο Φρανσουά Πουκεβίλ «Ταξίδι στη Δυτική Μακεδονία» αναφέρει ότι το γεφύρι είχε πέντε καμάρες, η κάθε μία με διαφορετικό άνοιγμα. Το μήκους του έφτανε τα 100 μέτρα. Το ύψος της μεγάλης καμάρας έφτανε στα 15 μέτρα. Επίσης, από τις υπηρεσίες του ΥΠΠΟΑ εκτελείται το έργο της αποκατάστασης της πεντάτοξης λίθινης γέφυρας Σπανού, στα Γρεβενά, προϋπολογισμού 450.000€ δια του ΠΕΠ Δυτικής Μακεδονίας.
Παρόντες στην υπογραφή της Προγραμματικής Σύμβασης ήταν ο Περιφερειάρχης Θεσσαλίας, Κώστας Αγοραστός, ο βουλευτής Κοζάνης Γιώργος Αμανατίδης και τοπικοί παράγοντες της Αυτοδιοίκησης. Στη Σαμαρίνα τη Λίνα Μενδώνη Υπουργό υποδέχθηκε ο Μητροπολίτης Γρεβενών κ. Δαβίδ και οι τοπικές αρχές. Την Υπουργό Πολιτισμού και Αθλητισμού συνόδευαν ο προϊστάμενος της Διεύθυνσης Αναστήλωσης Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων Θέμης Βλαχούλης, η προϊσταμένη της Διεύθυνσης Συντήρησης Αρχαίων και Νεωτέρων Μνημείων Μαρία Μερτζάνη, η προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Γρεβενών Σοφία Δημάκη και υπηρεσιακά στελέχη του ΥΠΠΟΑ.