Είτε πρόκειται για σοβαρά ζητήματα περί υπαρξισμού είτε για ερμηνείες ιδεολογιών, οι καλύτερες φιλοσοφικές ταινίες έχουν κάτι για όλους.
Υπάρχουν αμέτρητες ταινίες για την τέχνη, τον πολιτισμό και τη φιλοσοφία εκεί έξω για τους κινηματογραφόφιλους ή τους μέσους θεατές που έχουν όρεξη να ακούνε ειδικούς να αντιμετωπίζουν δύσκολα ερωτήματα. Οι ταινίες για τη φιλοσοφία συχνά ασχολούνται με θέματα όπως ο υπαρξισμός, η ηθική, ακόμη και η ποπ κουλτούρα
Αλλά δεν είναι όλες οι ταινίες για τη φιλοσοφία ίδιες και κάποιοι θεατές χωρίς ακαδημαϊκό υπόβαθρο στο θέμα μπορεί να αντιμετωπίσουν αυτά που μαθαίνουν με επιφύλαξη. Ωστόσο, υπάρχουν κάποιες ταινίες που ξεχωρίζουν για τον ευφυή τρόπο με τον οποίο περιγράφουν πολύπλοκα φιλοσοφικά θέματα με ένα εκπληκτικό κινηματογραφικό ή ακόμα και χιουμοριστικό τρόπο.
What The Bleep Do We Know!
Η κβαντική φυσική και η συνείδηση συναντιούνται στο “What the Bleep Do We Know!”, μια ταινία τύπου ντοκιμαντέρ του 2004, σε σκηνοθεσία των William Arntz, Betsy Chasse και Mark Vicente. Πρόκειται για μια σπουδαία ταινία που διεγείρει το μυαλό και μπορεί να κάνει τους θεατές να αμφισβητήσουν τη δική τους πραγματικότητα, αλλά όχι πάντα με καλό τρόπο. Η ταινία είναι μια φιλοσοφική άσκηση που έχει τις ρίζες της περισσότερο στην ψευδοεπιστήμη, καθώς, αν και χρησιμοποιεί πραγματικές συνεντεύξεις χημικών και φυσικών, τα λόγια τους συχνά παραποιούνται. Οι οπαδοί του κβαντικού μυστικισμού μπορεί να το απολαύσουν, αλλά οι θεατές που δεν έχουν συναντήσει ποτέ τις έννοιες της ταινίας μπορεί απλώς να το βρουν τρελό.
Όταν ο Νίτσε έκλαψε (2007)
Σε σενάριο και σκηνοθεσία του Pinchas Perry, πρόκειται για μια συγκινητική δραματοποίηση της ζωής και των φιλοσοφικών ιδεών του Γερμανού φιλοσόφου Φρίντριχ Νίτσε. Η ταινία παρακολουθεί την ταραχώδη ερωτική του ιστορία και την τελική φιλία του με τον αναγνωρισμένο ψυχαναλυτή, Sigmund Freud. Ανάμεσα στα γεγονότα της ζωής του Νίτσε παρεμβάλλονται επεξηγήσεις για τις σημαντικότερες συνεισφορές του στη φιλοσοφική κοινότητα. Η διάσημη δήλωσή του ότι “ο Θεός είναι νεκρός”, καθώς και οι αρχικές ιδέες του Φρόιντ για την ψυχανάλυση παρουσιάζονται στην ταινία. Η ταινία είναι ευχάριστη για τους σπουδαστές της φιλοσοφίας, αλλά το χαμηλό κόστος παραγωγής, και το αμφιλεγόμενο μοντάζ μπορεί να ενοχλήσουν τους λάτρεις του κινηματογράφου.
Being In The World (2010)
Eίναι ένα ντοκιμαντέρ που επιχειρεί να εξερευνήσει τη βασική φιλοσοφική ιδέα του Γερμανού φιλοσόφου Μάρτιν Χάιντεγκερ για το “Dasein”. Μέσα από συνεντεύξεις με φιλοσόφους, ο σκηνοθέτης είναι σε θέση να εξηγήσει την πολύπλοκη φαινομενολογική έννοια με τρόπο που θα μπορούσαν να κατανοήσουν όλοι. Το ύφος των ομιλούντων κεφαλών που χρησιμοποιεί η ταινία δεν είναι κάτι καινούργιο, όπως και η απαλή τζαζ και το δραματικό B-roll που παίζει πάνω από κάθε συνέντευξη. Ο τρόπος με τον οποίο το ντοκιμαντέρ αναπτύσσει τις έννοιες του Χάιντεγκερ είναι κάπως στοιχειώδης, αλλά και πιθανότατα θα αφήσει τους περισσότερους θεατές τουλάχιστον με μια καλύτερη κατανόηση της ζωής και του έργου του.
Being In The World (2010)
Eίναι ένα ντοκιμαντέρ που επιχειρεί να εξερευνήσει τη βασική φιλοσοφική ιδέα του Γερμανού φιλοσόφου Μάρτιν Χάιντεγκερ για το “Dasein”. Μέσα από συνεντεύξεις με φιλοσόφους, ο σκηνοθέτης είναι σε θέση να εξηγήσει την πολύπλοκη φαινομενολογική έννοια με τρόπο που θα μπορούσαν να κατανοήσουν όλοι. Το ύφος των ομιλούντων κεφαλών που χρησιμοποιεί η ταινία δεν είναι κάτι καινούργιο, όπως και η απαλή τζαζ και το δραματικό B-roll που παίζει πάνω από κάθε συνέντευξη. Ο τρόπος με τον οποίο το ντοκιμαντέρ αναπτύσσει τις έννοιες του Χάιντεγκερ είναι κάπως στοιχειώδης, αλλά και πιθανότατα θα αφήσει τους περισσότερους θεατές τουλάχιστον με μια καλύτερη κατανόηση της ζωής και του έργου του.
Αντίο στη γλώσσα (2014)
Το Goodbye to Language του σκηνοθέτη Jean-Luc Godard είναι ένα από τα πιο αινιγματικά έργα του, κάτι που λέει πολλά για τους λάτρεις του είδους. Η 3D πειραματική ταινία αφηγείται μια ιστορία αγάπης από δύο οπτικές γωνίες, επιτρέποντας στους θεατές να βιώσουν τον ενθουσιασμό και την οδύνη πολλές φορές κατά τη διάρκεια της ταινίας. Ο Γκοντάρ καλεί τους θεατές να δουν τη ζωή μέσα από έναν νέο, πιο ενδιαφέροντα φακό – είναι μια μοναδική οπτική που μπορεί να μην είναι για όλους, αλλά όσοι μπορούν να την εκτιμήσουν θα βρουν την ταινία και όλες τις ιδιαιτερότητές της ανταποδοτικές.
Ο αστέρας (2004)
Οι θεατές μεταφέρονται σε μια μεγάλη διαδρομή του Δούναβη, όπου οι σκηνοθέτες David Barison και Daniel Ross παίρνουν συνεντεύξεις από σύγχρονους φιλοσόφους για διάφορα θέματα. Η ταινία μοιάζει αρχικά περίπλοκη, αλλά οι έννοιες για τον πόλεμο, την ποίηση, την τεχνολογία και πολλά άλλα έρχονται όλα μαζί για να παραδώσουν στο τέλος ένα απροσδόκητα συγκινητικό μήνυμα. Οι θεατές που δεν έχουν έστω και επιφανειακή γνώση της χαϊντεγκεριανής σκέψης μπορεί να νιώσουν λίγο χαμένοι κατά τη διάρκεια της ταινίας. Όσοι μπορούν να συγχωρήσουν την κάπως υποτυπώδη κινηματογράφησή της, θα διαπιστώσουν ότι πρόκειται για μια ταινία πρόκληση αλλά ικανοποιητική.
Σίσυφος (1974)
Ο Σίσυφος είναι μια ταινία μικρού μήκους που πρέπει να παρακολουθήσει όποιος είναι εξοικειωμένος με το μύθο του χαρακτήρα. Με ένα απλό καλλιτεχνικό στυλ που αποτελείται κυρίως από σκούρες πινελιές σε λευκό φόντο και απορροφητικά ηχητικά εφέ, οι θεατές θα βρουν στιγμές της ταινίας διάρκειας 2 λεπτών σχεδόν πολύ οδυνηρές για να τις παρακολουθήσουν. Άλλωστε η ιστορία του Σίσυφου είναι μια ιστορία ατελείωτου μόχθου και ταυτόχρονα ικανοποίησης. Μπορεί να μην είναι μια ταινία που προκαλεί δέος ή περίτεχνη φιλοσοφία, αλλά περνάει το βασικό της μήνυμα με απλό και ουσιαστικό τρόπο.
Ο οδηγός του ανώμαλου για την ιδεολογία (2012)
Η σκηνοθέτης Sophie Fiennes αποτυπώνει την προσωπικότητα, το χιούμορ και τη διανόηση του Slavoj Zizek στο ντοκιμαντέρ της. όπου μεταφέρει τον φιλόσοφο σε δημοφιλείς σκηνές από αναγνωρίσιμες ταινίες. . Ταινίες όπως The Sound of Music, Full Metal Jacket, ακόμα και ο Σκοτεινός Ιππότης παρουσιάζονται στην ταινία. Ανάλογα με τις πολιτικές και φιλοσοφικές τάσεις των οπαδών, η ταινία μπορεί να είναι είτε διαφωτιστική είτε προβληματική – οι περισσότερες σκηνές της, ωστόσο, είναι σχεδόν πάντα διασκεδαστικές.
Examined Life (2008)
Θεωρείται μία από τις καλύτερες φιλοσοφικές ταινίες όλων των εποχών. Αντί να παίρνει συνεντεύξεις από σύγχρονους φιλοσόφους στα σπίτια ή τα γραφεία τους, τους δείχνει να περπατούν ανάμεσα σε άλλους ανθρώπους και να αλληλεπιδρούν με το περιβάλλον τους. Διάσημες προσωπικότητες όπως η Τζούντιθ Μπάτλερ, ο Πίτερ Σίνγκερ και ο Αβιτάλ Ρονέλ, παρέχουν μια κατανοητή εξήγηση των βασικών εννοιών των έργων τους, όπως αυτές εφαρμόζονται στη σύγχρονη ζωή. Είναι ένα εξαιρετικό παράδειγμα του πώς οι άνθρωποι μπορούν να χρησιμοποιήσουν τη φιλοσοφία για να κατανοήσουν και να ζήσουν καλύτερα τη ζωή τους.
Waking Life (2001)
Όποιος ενδιαφέρεται έστω και ελάχιστα για τη φιλοσοφία θα πρέπει να θεωρήσει την ταινία του Richard Linklater αριστούργημα. Η αισθητική που προκύπτει δένει απόλυτα με τα βασικά θέματα της ταινίας, τα όνειρα, τη συνείδηση, το θάνατο και τον υπαρξισμό. Η ταινία εδράζεται στις εμπειρίες ενός νεαρού άνδρα που περπατάει μέσα σε ένα ονειρικό τοπίο γεμάτο παράξενες προσωπικότητες. Συναντά φιλοσόφους, φίλους και αγνώστους, οι οποίοι του μιλούν για τα πάντα, από τα διαυγή όνειρα μέχρι το νόημα της ζωής. Είναι μια συναρπαστική ταινία από την αρχή μέχρι το τέλος και αφήνει πολλές από τις έννοιες της ανοιχτές σε ερμηνείες.
*Βαγγέλης Χανιωτάκης/Δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Cover Story το Σάββατο 18 Μαρτίου