Το Προσφυγικό Μητρώο (Το Γενικό Αρχείο Δημοτών) Δήμου Θεσσαλονίκης 1922-1926, το μοναδικό Αρχείο Αστικής Εγκατάστασης Προσφύγων στην Ελλάδα εντοπίστηκε πριν από δύο χρόνια από το Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης.
Πού εντοπίστηκε
Το Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης εντόπισε το αποτελούμενο από 12 τόμους Προσφυγικό Μητρώο μετά από έρευνά του στο αρχείο του Δημοτολογίου της Διεύθυνσης Αστικής Κατάστασης του Δήμου Θεσσαλονίκης.
Όλοι οι τόμοι είχαν κατεστραμμένη τη ράχη εκτός από έναν, στον οποίο αναγραφόταν «Προσφυγικό Μητρώο Α», ο οποίος αποτέλεσε και το πρότυπο για τη συντήρηση και επαναβιβλιοδέτηση των υπόλοιπων.
Πώς είναι χωρισμένο
Το Αρχείο είναι χωρισμένο με αλφαβητική σειρά και τα γράμματα παρέπεμπαν στο επώνυμο του πρόσφυγα ή στην οικογένεια που καταγραφόταν στο μητρώο.
Τώρα, το πολύτιμο εύρημα αποκαταστάθηκε και αποτελεί πλέον ένα σημαντικό τεκμήριο που θα συμβάλει στη διεύρυνση της ιστορικής έρευνας που αφορά τον προσφυγικό ελληνισμό.
Το Προσφυγικό Μητρώο του Δήμου Θεσσαλονίκης παρουσιάστηκε από την αναπληρώτρια προϊσταμένη και τον δημοσιογράφο και ιστορικό ερευνητή του Κέντρου Ιστορίας Θεσσαλονίκης, Γεωργία Μιχαήλ και Νίκο Μαραντζίδη στο Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο «Η επόμενη μέρα μετά την Καταστροφή» που διοργανώθηκε στην Καλαμαριά Θεσσαλονίκης.
Αρχείο 12 τόμων, 2500 σελίδων
«Το Αρχείο 2.500 σελίδων βρέθηκε σε κακή κατάσταση, πολλά βιβλία δεν είχαν εξώφυλλα και έχριζαν ιδιαίτερης συντήρησης» ανέφερε ο κ. Μαραντζίδης τονίζοντας ότι χρησιμοποιούνταν από υπαλλήλους των δημοτολογίου του Δήμου Θεσσαλονίκης μέχρι και τη δεκαετία του 1980 για την έκδοση ορισμένων πιστοποιητικών.
Παρουσιάζοντας τα περιεχόμενα των τόμων του Προσφυγικού Μητρώου, ο κ. Μαραντζίδης είπε ότι στις σελίδες τους υπάρχουν πίνακες, στους οποίους καταγράφονται το ονοματεπώνυμο του πρόσφυγα αρχηγού της οικογένειας, το όνομα πατρός και μητρός, ο τρόπος απόκτησης της ελληνικής ιθαγένειας, το πώς απολάμβανε το δικαίωμα του δημότη, δηλαδή με ποιο νόμο ή νομοθετικό διάταγμα του ελληνικού κράτους. Επίσης αναγράφονται η ημερομηνία και το έτος εγγραφής στο μητρώο, το έτος γέννησης του κάθε πρόσφυγα, αν είναι έγγαμος ή άγαμος, το επάγγελμά του (εργάτης, έμπορος, γεωργός, υπάλληλος, οδηγός αυτοκινήτου, ιερέας κα).
Με τη μηχανοργάνωση των υπηρεσιών του δήμου σταμάτησε η χρήση του, δεν αξιολογήθηκε από την αρμόδια υπηρεσία ως σημαντικό ιστορικό τεκμήριο και αφέθηκε στην τύχη του.
Την περίοδο που άρχισε η καταγραφή στο Προσφυγικό Μητρώο, τη δεκαετία του 1920, ο μοναδικός οργανωμένος φορέας τοπικής αυτοδιοίκησης στην περιοχή ήταν ο Δήμος Θεσσαλονίκης, είπε ο κ. Μαραντζίδης διευκρινίζοντας ότι όταν οι πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν στους προσφυγικούς οικισμούς, στους σημερινούς περιφερειακούς δήμους της Θεσσαλονίκης, το καθήκον της καταγραφής και πολιτογράφησης των προσφύγων ανέλαβαν οι υπηρεσίες του Δήμου Θεσσαλονίκης.
Οι υπηρεσίες του Δήμου επιφορτίστηκαν και με την πραγματοποίηση έργων υποδομής μέσα στους προσφυγικούς συνοικισμούς, σύμφωνα με τα στοιχεία του Κέντρου Ιστορίας του Δήμου Θεσσαλονίκης, είχαν την ευθύνη για την οριοθέτηση οικισμών, διάνοιξη δρόμων, τη συνδεσή τους με την πόλη, τη δημιουργία υδρονομικών δικτύων και δημόσιων κρηνών, την ιατροφαρμακευτική περίθαλψη με τη δημιουργία ιατρείων και φαρμακείων μέσα στους συνοικισμούς και ανέλαβαν και την εξασφάλιση συνθηκών υγιεινής.
Η δημιουργία σχολείων και η υλικοτεχνική στήριξή τους για την μόρφωση των προσφυγοπαίδων ήταν επίσης έργο που ανέλαβε ο δήμος.
«Πέρα από την ιδιωτική βοήθεια στους πρόσφυγες από διεθνείς οργανισμούς και φορείς ένα κομμάτι της περίθαλψης πέρα από το κράτος αναλαμβάνει και ο δήμος Θεσσαλονίκης» επισήμανε ο κ. Μαραντζίδης σημειώνοντας ότι τα στοιχεία από το αρχείο του Κέντρου Ιστορίας Θεσσαλονίκης δεν παραπέμπουν στα πρώτα χρόνια της εγκατάστασης των προσφύγων, αλλά αντλούνται από το διασωθέν αρχείο της περιόδου 1930-1931.
Οι προσφυγικοί συνοικισμοί, όπως τόνισε, οι οποίοι διοικητικά ήταν ενταγμένοι στον δήμο Θεσσαλονίκης ήταν ανατολικά στην Τούμπα, Χαριλάου και Τριανδρία, δυτικά έφθαναν μέχρι το Ελευθέριο Κορδελιό, βόρεια στον Εύοσμο, τις Συκιές και την Πολίχνη. Βόρεια τα διοικητικά όρια του Δήμου Θεσσαλονίκης έφταναν μέχρι τον προσφυγικό οικισμό της Νέας Ευκαρπίας.
Παρά το γεγονός ότι οι προσφυγικοί συνοικισμοί, σημερινοί περιφερειακοί δήμοι Θεσσαλονίκης έγιναν αυτοδιοικούμενες κοινότητες με τον νόμο περί δήμων και κοινοτήτων του 1934, για αρκετό χρονικό διάστημα επιχορηγούνταν και από τον δήμο Θεσσαλονίκης όσον αφορά κυρίως τη στήριξη της μόρφωσης των παιδιών των προσφύγων.
500 διαφορετικοί τόποι προέλευσης προσφύγων
Η πατρίδα καταγωγής επίσης αναγράφεται στον πίνακα και σε όλο το Προσφυγικό Μητρώο εντοπίζονται 500 διαφορετικοί τόποι προέλευσης των προσφύγων, υπογράμμισε ο κ. Μαραντζίδης αναφέροντας ορισμένες (Νεάπολη Μικράς Ασίας, Κωνσταντινούπολη, Νικομήδεια, Άγκυρα, Πόρος Μικράς Ασίας, Προκόπι,Καρς, Τσαλτάτζα, Ικόνιο, Κασταμονή).
Στους πίνακες περιλαμβάνεται και στήλη με την κατοικία διαμονής, όμως στη συντριπτική πλειοψηφία είναι κενή, είπε ο κ. Μαραντζίδης εξηγώντας ότι αυτό οφείλεται στη συνεχή κινητικότητα του προσφυγικού κόσμου κατά την πρώτη περίοδο της εγκατάστασής του στην Ελλάδα.
Μαζί με τους 12 τόμους βρέθηκε και ένας μικρός αριθμός οικογενειακών προσφυγικών βιβλιαρίων, καθώς και ατομικών εκλογικών βιβλιαρίων προσφύγων, συνολικά 30, ανέφερε η κ. Μιχαήλ.
Τα οικογενειακά προσφυγικά βιβλιάρια, συμπληρωματικό τεκμήριο του Προσφυγικού Μητρώου, έχουν στο πρώτο φύλλο οικογενειακή φωτογραφία, ακολουθεί το ονοματεπώνυμο του αρχηγού της οικογένειας, ο τόπος καταγωγής, η διεύθυνση και η ημερομηνία εγκατάστασης, καθώς και ο αριθμός και τα ονόματα των προστατευόμενων μελών της οικογένειας. Υπάρχουν επίσης πίνακες με παραδοθέντα είδη περιθάλψεως, μαγειρικών σκευών, είδη υποδήσεως και άλλα είδη.
Στα 25 οικογενειακά βιβλιάρια που βρέθηκαν από το Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης, όπως τόνισε ο κ. Μαραντζίδης αναφέρονται το επάγγελμα, ο τόπος και η ημερομηνία εγκατάστασης της οικογένειας. Σχεδόν όμως στα μισά οικογενειακά βιβλιάρια ως αρχηγός της οικογένειας καταγράφεται η γυναίκα ως χήρα ή σύζυγος αιχμαλώτου πολέμου, πρόσθεσε.
Το Προσφυγικό Μητρώο, μία σημαντική ανακάλυψη, μία πλήρης καταγραφή των προσφυγικών οικογενειών που εγκαθίστανται στη Θεσσαλονίκη, τόνισαν οι κ.κ. Μιχαήλ και Μαραντζίδης μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο έρευνας και μελέτης που θα εμπλουτίσει με περισσότερα στοιχεία την ιστορική διαδρομή του προσφυγικού κόσμου.
Ήδη υπήρξε ενδιαφέρον συνεργασίας από το Ιστορικό Αρχείο Προσφυγικού Ελληνισμού, είπε η κ. Μιχαήλ και έχουν γίνει τα πρώτα βήματα αξιοποίησής του μέσω της οποίας να προκύψουν νέα στοιχεία για την εγκατάσταση των προσφύγων.